Η περίοδος από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης έως το 1919, χρονολογία απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, παρουσιάζεται στον πέμπτο τόμο. Συνακόλουθο της Επανάστασης είναι το προσφυγικό ζήτημα που δημιουργείται από τον ομαδικό ξεριζωμό των ελληνικών πληθυσμών από την περιοχή της Μικράς Ασίας και την εγκατάσταση τους στα νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα.
Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο βασιλιάς της Ελλάδας Όθωνας επισκέπτεται τη Σμύρνη υιοθετώντας το αξίωμα ότι δεν είναι οι τόποι που καθιστούν ένα κράτος αλλά οι κάτοικοι τους.

Παρά τα προβλήματα, ο μικρασιατικός ελληνισμός αυξάνει τις δραστηριότητες του στον οικονομικό τομέα και αναπτύσσεται δημογραφικά με προσπάθειες που συντείνουν στην ανύψωση του βιοτικού του επιπέδου.

Οι συγκρούσεις ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία έχουν άμεσες συνέπειες για τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι αναπτύσσουν τη δυναμική τους εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο τις ευκαιρίες που τους παρέχουν οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ.

Η οικονομική ευρωστία τους συνεπιφέρει την κοινωνική τους ενδυνάμωση μέσα από την κοινοτική οργάνωση και την πνευματική και πολιτιστική τους εξέλιξη.

Περιέχονται τα κείμενα:
- Αννίτα Πρασσά, "Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Επανάσταση του `21"
- Γιώργος Τ. Τσερεβελάκης, "Η συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων: οικονομικές και κοινωνικές ισορροπίες"
- Ελπίδα Βόγλη, "Το ελεύθερο βασίλειο και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας: η "απροσδόκητος" επίσκεψη του βασιλιά Όθωνα στη Σμύρνη το 1833"
- Χρυσόθεμις Σταματοπούλου - Βασιλάκου, "Μικρά Ασία: εκπαίδευση, πνευματική παραγωγή, πολιτισμός, θέατρο 1821-1922"
- Μαρία Σαμπατακάκη, "Ρωσοτουρκικές πολεμικές αναμετρήσεις: ο Κριμαϊκός Πόλεμος και οι συνέπειές του για τους χριστιανικούς πληθυσμούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας"