Ο νόμος, δοκιμαζόμενος στη δίκη, συγκρούεται κάποτε με την πραγματικότητα και δυσλειτουργεί. O Αριστοτέλης θεωρούσε ότι τότε ο δικαστής πρέπει να κρίνει προσγειωμένα και ανθρώπινα: προσέχοντας τις περιστάσεις να προσφεύγει στην επιείκεια, ως καλύτερο δίκαιο. Αυτή η σύγκρουση κανόνων και φυσικών-κοινωνικών περιστάσεων στην Ιστορία παραλλάσσει μορφές, διαπερνά τη δικαιοσύνη, την επιστήμη και τη δημοκρατία, και διαρκεί.
