Το θέμα της -η εξιστόρηση του τέλους ενός δικαστή- ο Τολστόι το καθορίζει σαν «περιγραφή του απλού θανάτου ενός απλού ανθρώπου». Το βασικό νόημα του έργου βρίσκεται στους συλλογισμούς που κάνει ο άρρωστος πάνω σ' όλη την περασμένη του ζωή, καθώς και στο συμπέρασμα πως η «ευπρεπής, εύθυμη, ευχάριστη ζωή» είναι χειρότερη κι από τη φρίκη του θανάτου.
Ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς και σαν σύλληψη και σαν εκτέλεση είναι ένα αριστούργημα, που το κατατάσσουν στα μεγάλα δημιουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Ο ρεαλισμός του Τολστόι μέσα σ' αυτό φτάνει στη μεγαλύτερη τελειότητα. Το κύριο πρόσωπο στον σύνθετο χαρακτήρα του και στην κίνηση της ψυχικής του ζωής αποτελεί, μαζί με τις κοινωνικές καταστάσεις που το περιβάλλουν, μια παράσταση καταπληκτική για την πληρότητά της, τον πλούτο και την αλήθεια της ζωής.
