Με αφορμή την παρέλευση 100 χρόνων από την ένταξη  της  Δυτικής Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος (1912-2012), ο συλλογικός αυτός τόμος περιλαμβάνει μελέτες σχετικά με την διαδικασία της ενσωμάτωσης.

Βασισμένο σε μελέτες από το συνέδριο  που διεξήχθη από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και το Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας με αφορμή την επέτειο της ένταξης, αποτελεί πηγή προβληματισμού και έρευνας όσον αφορά την τοπική ιστορία της Δυτικής Μακεδονίας. Οι συντελεστές του τόμου μέσα από τις εργασίες τους παρουσιάζουν όχι μόνο το αποτέλεσμα, που δεν είναι άλλο από την ένταξη ή ενσωμάτωση, αλλά και τις ποικίλες εκφάνσεις της συγκεκριμένης διαδικασίας, που αφορούν τα πεδία της οικονομίας, της πολιτικής, της κοινωνίας και του πολιτισμού.

Οι πολεμικές και διπλωματικές εξελίξεις που συνέβαλαν στην ένταξη της περιοχής στην Ελλάδα, οι διαδικασίες προσαρμογής των εκπαιδευτικών δομών, οι οικονομικές εξελίξεις που διαμόρφωσαν το νέο συγκείμενο του ελλαδικού κράτους, η ανέλιξη στο πεδίο της πολιτισμικής έκφρασης αποτελούν αντιπροσωπευτικούς άξονες των θεμάτων που αναλύονται. Επιπρόσθετα, μελετώνται και οι παράλληλες συνιστώσες της ενσωμάτωσης, όπως οι  εξελίξεις στα επαγγέλματα, τον τύπο, τον συνδικαλισμό, η ανάπτυξη της παιδαγωγικής σκέψης, η αποτύπωση των αποφάσεων των κρατικών φορέων για ζητήματα συλλογικού συμφέροντος αλλά και ο μετασχηματισμός σε επίπεδο κοινωνίας ο οποίος συνέτεινε στη σύμπηξη εθνικής ταυτότητας.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης στην εισαγωγή του βιβλίου, προωθώντας την έρευνα και την ιστορική ανάγνωση των εκφάνσεων του συλλογικού μας βίου, οι μελέτη αυτή «προσφέρει απαντήσεις στο καίριο ερώτημα κατά πόσο το παρελθόν του χώρου δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ένα καλύτερο μέλλον, μέσα από την οπτική της ενσυναίσθησης, της ένταξης δηλαδή στην οπτική γωνία των πρωταγωνιστών των ιστορικών συγκυριών και την  ερμηνεία των γεγονότων  μέσα στο συγκείμενο στο οποίο αυτά πραγματώθηκαν.»