Σε κάθε περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, προκειμένου να επιτευχθεί η συνοχή του κοινωνικού εποικοδομήματος, απαιτούνταν από τα μέλη του κοινωνικού σώματος να ανταποκρίνονται σε ορισμένα χαρακτηριστικά. Έπρεπε να είναι παραγωγικά, να αποδέχονται τις αξίες που συνείχαν την ομάδα και να μην αποκλίνουν από τους καθιερωμένους κανόνες. Άτομα που απέκλιναν από τα καθιερωμένα και γενικώς αποδεκτά πρότυπα πλήρωναν «το κοινωνικό τίμημα της διαφορετικότητάς τους»[1].

Η μελέτη των νομικών κειμένων που αφορούν σε θέματα ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (Ε.Α.Ε.) αποκαλύπτει τους εκπαιδευτικούς, πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς προσανατολισμούς της πολιτείας απέναντι στις «ευπαθείς ομάδες, τις λεγόμενες κοινωνικές μειονότητες»[2], όπως είναι τα άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, γιατί η αναπηρία αποτελεί «μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης» και «σύνθετο κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο»[3].

Επιπρόσθετα, τα νομικά κείμενα αποτελούν μηχανισμούς, οι οποίοι στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης με τον θεσμό της παιδείας, με τις πολιτιστικές αντιλήψεις, με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή συμβάλλουν στην παγίωση και στην άμβλυνση προκαταλήψεων και πρακτικών που με τη σειρά τους οδηγούν στην εμπέδωση ή στην άρση των ανισοτήτων και των φραγμών που καταγράφονται σε επίπεδο δομών τόσο διαγνωστικών αξιολογικών και υποστηρικτικών όσο και εκπαιδευτικών καθώς και μέτρων παρέμβασης και υποστήριξης.

Επιλέξαμε, λοιπόν, να παρουσιάσουμε τα θέματα της Ε.Α.Ε., όπως παρουσιάζονται στα νομικά κείμενα, γιατί αυτά πηγάζουν από θεωρητική αφετηρία και διέπονται από συγκεκριμένη φιλοσοφία, ενώ οργανώνονται με την προσδοκία να προσφέρουν ένα πλαίσιο υπηρεσιών στα άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Επίσης, όχι μόνο στο χρονικό διάστημα της συγγραφής αλλά και κατά τη διάρκεια της εφαρμογής τους σταθμίζεται η αποτελεσματικότητά τους ή διαπιστώνονται ενδεχόμενες δυσλειτουργίες, οι οποίες αποτελούν εφαλτήριο για τη συμπλήρωση ή την τελική τους αντικατάσταση.

Στο πρώτο μέρος της εργασίας παρουσιάζονται θέματα που αφορούν στους διαγνωστικούς αξιολογικούς και υποστηρικτικούς φορείς για τα άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, στην ονομασία τους, στη συγκρότηση και στις αρμοδιότητές τους, στις ειδικότητες των επιστημόνων που τους στελεχώνουν και στις υπηρεσίες που προσφέρουν, καθώς όλες αυτές οι παράμετροι συνδέονται άρρηκτα με τα νομικά κείμενα που ψηφίστηκαν για την οργάνωση της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης.

Στο δεύτερο μέρος αναδεικνύεται το πώς διαφοροποιείται μεταξύ των νομικών κειμένων η έννοια, το καθεστώς, η οργάνωση της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης στη χώρα μας, οι περίοδοι στην ιστορική εξέλιξη της Ε.Α.Ε., οι σκοποί, αλλά και το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Τέλος, με γνώμονα τη διαπίστωση πως ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου στην οποία αναφερόμαστε και με αφετηρία τα νομικά κείμενα παρουσιάζονται:

α) η εξέλιξη του όρου άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές,

β) η πρώιμη παρέμβαση

γ) η λειτουργία των Ειδικών Τάξεων και των Τμημάτων Ένταξης,

δ) οι όροι Ένταξη και Ενσωμάτωση στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα,

ε) το Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης (Ε.Π.Ε.),

στ) οι όροι Διάγνωση και Αξιολόγηση.