Όπως η ατομική συνείδηση, έτσι και η συλλογική συνείδηση είναι αλληλένδετη με τη μνήμη. Στον αρχετυπικό μύθο της Οδύσσειας, η περιπέτεια στη χώρα των Λωτοφάγων περιγράφει, με τρόπο απαράμιλλο, τη σχέση μνήμης και συνείδησης και τον κίνδυνο του ανθρώπου να οδηγηθεί σε πνευματικό θάνατο με την απώλεια της ταυτότητάς του. Η μνήμη σημαίνει, όμως, ιστορία – όχι, όμως, με την έννοια της απλής πληροφόρησης γεγονότων αλλά ως γόνιμη αφομοίωση του παρελθόντος, που, μέσω της ατομικής και συλλογικής αυτογνωσίας, οδηγεί σε νέες συνθέσεις. Και αυτό είναι το επιτακτικό αίτημα για τον ελληνισμό. Ο δημιουργικός διάλογος με την ιστορία του μπορεί να ανασυντάξει την ταυτότητά του και να τον καταστήσει ικανό να ανταπεξέλθει στις ιστορικές απειλές που αντιμετωπίζει.
