Oι νεομάρτυρες, κύριοι εκφραστές ενός αδούλωτου φρονήματος, λειτούργησαν ως προδρομικές μορφές και υποδείγματα της συλλογικής αντιστάσεως του υπόδουλου Ελληνισμού. Γι᾽ αυτό και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι το Nέον Mαρτυρολόγιον λειτούργησε ως το «ευαγγέλιο» της Επανάστασης του 1821, αφού μετέδωσε με έναν απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο στους υπόδουλους χριστιανούς το μήνυμα της αντίστασης στις πιέσεις και μεθοδείες των κατακτητών να «τουρκίσουν», αλλά και το βαθύτερο μαρτυρικό φρόνημα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το έργο αυτό διέσωσε από την πνευματική λήθη το «γένος των ορθοδόξων» και εξακολουθεί να τροφοδοτεί την πνευματική συνείδηση του Γένους.
