Το "Ημερολόγιο ενός τρελού" είναι το μόνο έργο του Γκόγκολ που είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, τονίζοντας έτσι την επιθυμία του συγγραφέα να έχει ο αναγνώστης την εμπειρία της ψυχικής αποδιοργάνωσης του ήρωα της ιστορίας από πρώτο χέρι, χωρίς την απάλυνση της σκληρής πραγματικότητας μέσω του λόγου ενός εξωτερικού αφηγητή. Η μορφή αυτή επιτρέπει στον αναγνώστη να δει την ψυχική κατάρρευση βήμα προς βήμα και όχι την προβολή του από το εξωτερικό. Το τοπίο της αφήγησης της ιστορίας είναι πλήρως ελεγχόμενο από τη σχιζοφρενική φωνή του ήρωα της ιστορίας, που βυθίζει έτσι πλήρως τον αναγνώστη σε όλες τις αντιφάσεις της ψυχικά διαστρεβλωμένης ματιάς του.

Η ιστορία αυτή του Γκόγκολ βασίστηκε σε ένα μεγάλο βαθμό σε άρθρα εφημερίδων που δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες της εποχής του για τους τρόφιμους των ψυχιατρικών ασύλων, και αποτελεί μία από τις πρώτες περιγραφές της σχιζοφρένειας έχει αποτελέσει ένα σημαντικό σημείο αναφοράς για ερευνητές και ψυχιάτρους που μελετούν την ιστορία της θεραπείας της ψυχικής ασθένειας πριν από τη σύγχρονη εποχή.