Αισθάνομαι την ανάγκη αυτοκριτικά να απολογηθώ ιδιαιτέρως προς τα νιάτα της πατρίδας μας, γιατί δεν προσπάθησα, ως απλός φιλίστορας και συμπατριώτης του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου να καλύψω, όσο μου το επιτρέπουν οι γνώσεις και η πολιτική εμπειρία μου, την ιστοριογραφική έλλειψη για τον βίο και την πολιτεία του μεγάλου πολιτικού ηγέτη. Κάλλιο αργά παρά ποτέ. Ας αποτελέσει η παρούσα εργασία μου, καθυστερημένο μνημόσυνο του Μεγάλου Ηγέτη για την επέτειο, των 200 χρόνων από τη γέννηση του.
Προ τριετίας, σε ιστορικό πόνημα μου, είχα καταθέσει την πρόταση, η ελληνική ιστοριογραφία να αναθεωρήσει και συμπληρώσει ορισμένες απόψεις της για πρόσωπα και γεγονότα. Εξακολουθώ να έχω την ίδια γνώμη, πιο ενισχυμένη μάλιστα, προκειμένου να ερευνηθεί και αναδειχθεί, από αποστειρωμένη ιστορική σκοπιά και αξιολογική ουδετερότητα, η προσωπικότητα του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου, ώστε να πάρει την θέση, που δικαιούται, την πρώτη θέση στο Πάνθεο της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας.
Το ανά χείρας πόνημα, δεν απευθύνεται μόνο στους φιλίστορες αναγνώστες. Στοχεύει κυρίως τους νέους που δεν γνωρίζουν τη δημόσια ζωή και δεν υποπτεύονται τις ευθύνες που επωμίζεται ένας ακέραιος δημόσιος λειτουργός και ειδικότερα ένας Πρωθυπουργός, όταν καλείται να νοικοκυρέψει τη δημόσια διοίκηση και τα οικονομικά του κράτους, να αξιολογήσει τις διεθνείς συνθήκες και εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες, προκειμένου να ενδυναμώσει την εθνική συνοχή και να διευρύνει τα όρια του κράτους Βέβαια οι κατοπινοί λόγοι, με τις αποδεκτές υπερβολές, αποκαλύπτουν, στον απροβλημάτιστο αναγνώστη, την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του θανόντος προσώπου, αλλά δεν μπορούν να ερμηνεύσου αυθεντικά τις αποφάσεις και τις ενέργειες του όσο ζούσε.
Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, αυτός ο ιδιοφυής πολιτικός άνδρας, δεν χρημάτισε απλά Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Υπήρξε ο Πρωθυπουργός του Οικουμενικού Ελληνισμού. Οι αλύτρωτοι Έλληνες βλέπανε στο πρόσωπο του τον ελευθερωτή τους. Ο Κουμουνδούρος άντλησε δυνάμεις από την ελληνική ιστορία και κατόρθωσε να επιπλεύσει σε αχαρτογράφητες θάλασσες και να οδηγήσει το ελληνικό σκάφος σε ασφαλή λιμάνια. Αποκωδικοποίησε δύσκολους πολιτικούς γρίφους και κατάφερε τον ιδανικό συνδυασμό. Ταύτισε τα πάγια συμφέροντα της Ελλάδος, με τα συμφέροντα της Ευρώπης.
Συμβίβασε πρόσωπα και καταστάσεις σε μία ασταθή χώρα και σε μία Ευρώπη, έτοιμη να δημιουργήσει αλλά και να καταστρέφει. Ο Κουμουνδούρος κατάφερε, όσο το επέτρεπαν οι διεθνείς συνθήκες, με τη ευφυΐα του να συγχωνεύσει τα ελληνικά δίκαια, στο πανευρωπαϊκό σύστημα ευθύνης και συμφερόντων.
Μια λεγεώνα πιστών φίλων του από τη Μάνη, την Κρήτη και από ολόκληρη την Ελλάδα, στάθηκε σταθερά δίπλα του, σε καλές και κακές στιγμές, ξαγρύπνησε πλάι του και δεν τον εγκατέλειψε ποτέ, μα και αυτός, ποτέ δεν απαρνήθηκε τους φίλους.
Όλες οι σκέψεις, όλες οι πράξεις του Κουμουνδούρου, στόχευαν στο μεγαλείο της Πατρίδας. Κρατούσε πάντα ψιλά τα σύμβολα του Έθνους. Χάριν της δικής του αυταπάρνησης, εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων, βρήκαν καταφύγιο στην αγκαλιά της Μητέρας Πατρίδας. Μετά την Μεγάλη Επανάσταση του 1821, για πρώτη φορά, οθωμανικές επαρχίες προσαρτήθηκαν στον ελληνικό εθνικό κορμό και μάλιστα αναιμάκτως Το ασυμβίβαστο πάθος του για την απελευθέρωση της Κρήτης, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας και Θράκης, κράτησε μια ολόκληρη ζωή. Πάθος πατριωτικό που ανάγκασε τον Σουλτάνο δημόσια να ομολογήσει, "Ο Κουμουνδούρος θα μείνει ικανοποιημένος μόνον όταν θα καταλάμβανε την Κωνσταντινούπολη."
Η εξωτερική πολιτική του Κουμουνδούρου αποδείχτηκε μοναδική. Οι ξένοι διπλωμάτες δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι ακριβώς έκρυβε το ιστορικό του μειδίαμα. Άργησαν να αντιληφθούν, ότι απέναντι τους είχαν έναν οξυδερκή πολιτικό αλλά μετριοπαθή άνδρα που αποστρεφόταν τα βίαια πάθη και τις αναποτελεσματικές υπερβολές. Έναν άνθρωπο με λεπτά αισθήματα και αγαθή καρδιά λιονταριού. Ένα πολιτικό που προτιμούσε να αποχωρήσει για λίγο, να συμβιβαστεί με την πραγματικότητα, ν` ανακτήσει δύναμη και γνώση και να προχωρήσει ξανά μπροστά με θάρρος και αποφασιστικότητα, γιατί αυτό πρόσταζε το συμφέρον του Έθνους. Και το συμφέρον του Έθνους υπήρξε η μοναδική και αλάθητη πυξίδα που χάραζε με ασφάλεια και προοπτική την πορεία του Κουμουνδούρου.
Με οξυδερκή πολιτική οπτική εξέταζε τις γεωπολιτικές συνθήκες της εποχής και κατάφερε να κινηθεί άνετα ανάμεσα στα μεγαθήρια της ευρωπαϊκής πολιτικής, παρά τα χρόνια προβλήματα της υγείας του. Είχε πλήρη συναίσθηση της πραγματικότητας και του μέτρου. Αισθανόταν πόσο κοντά βρισκόταν ο θρίαμβος και η καταστροφή και αναλόγως ενεργούσε, με την ίδια πάντα ψυχραιμία και αποφασιστικότητα.
