Πρόλογος.................................................................................................. VII

Εισαγωγή..................................................................................................... 1

Κεφάλαιο 1
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως Υπερεθνικός Θεσμός
 Οικονομικής Ολοκλήρωσης

I. Η εξέλιξη του θεσμικού πλαισίου της ευρωπαϊκής ενοποίησης: από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση................................................................................... 7

II. Η νομική φύση της ΕΕ: υπερεθνική οντότητα με στοιχεία ομοσπονδιακού συστήματος           18

ΙΙΙ. Η οικονομική ολοκλήρωση στο πλαίσιο της ΕΕ...................................... 28

1. Οι μορφές οικονομικής ολοκλήρωσης...................................................... 30

2. Η εξέλιξη της οικονομικής ολοκλήρωσης της ΕΕ προς το στάδιο της οικονομικής ένωσης            32

IV. Η ΕΕ ως βασικός διεθνής παράγοντας ελευθέρωσης των συναλλαγών.. 36

Κεφάλαιο 2
Το Θεσμικό Σύστημα
Προώθησης της Ολοκλήρωσης
στο Πλαίσιο της ΕΕ

I. Οι αρχές άσκησης των αρμοδιοτήτων των θεσμικών οργάνων................ 42

II. Ο επιτελικός ρόλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.................................. 44

III. Τα όργανα νομοθετικής εξουσίας στο πλαίσιο της ΕΕ............................ 47

1. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο..................................................................... 47

1.1. Η εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου........................ 48

1.2. Οργάνωση και Λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου............... 49

1.3. Οι αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.............................. 51

1.3.1. Η ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο σύστημα της νομοθετικής λειτουργίας της ΕΕ............................................................................................. 51

1.3.2. Τα δημοσιονομικά καθήκοντα: Η ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη διαδικασία θέσπισης του ετήσιου προϋπολογισμού της Ένωσης...... 52

1.3.3. Η άσκηση πολιτικού ελέγχου επί των άλλων οργάνων της ΕΕ...... 55

1.3.4. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη διαδικασία διορισμού της Επιτροπής     57

1.3.5. Η άσκηση συμβουλευτικών καθηκόντων................................... 57

1.3.6. Συμμετοχή στη διαδικασία σύναψης διεθνών συμφωνιών, διεύρυνσης της ΕΕ και αποχώρησης κράτους μέλους.............................................................................. 57

2. Το Συμβούλιο: η ενσάρκωση της διακυβερνητικής διάστασης του ενωσιακού συστήματος      59

2.1. Οργάνωση και Λειτουργία του Συμβουλίου...................................... 60

2.1.1. Οι Συνθέσεις του Συμβουλίου.................................................... 60

2.1.2. Λήψη αποφάσεων.................................................................... 63

2.2. Αρμοδιότητες του Συμβουλίου......................................................... 64

III. Η Επιτροπή: κινητήριος δύναμη της ολοκλήρωσης στο πλαίσιο της ΕΕ... 66

1. Σύνθεση της Επιτροπής, Καθεστώς των Μελών της και Λειτουργία της..... 67

2. Ο ρόλος της Επιτροπής στην προώθηση της διαδικασίας ολοκλήρωσης.... 70

IV. Επικουρικά όργανα συμβουλευτικού χαρακτήρα.................................. 77

1. Ο ρόλος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής ................................ 77

2. Ο ρόλος της Επιτροπής Περιφερειών....................................................... 78

V. Το δικαιοδοτικό σύστημα της ενωσιακής έννομης τάξης........................ 79

1. Η Σύνθεση και Λειτουργία των Δικαιοδοτικών Οργάνων της ΕΕ................. 81

2. Η Κατανομή Αρμοδιοτήτων μεταξύ των οργάνων του Δικαιοδοτικού Συστήματος της ΕΕ            82

2.1. Ο έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων των οργάνων της ΕΕ: η προσφυγή ακύρωσης     83

2.2. Η προσφυγή κατά παράλειψης........................................................ 85

2.3. Προσφυγές κατά κράτους μέλους για παράβαση υποχρεώσεών του. 87

2.4. Προσφυγή αποζημίωσης.................................................................. 88

2.5. Προσφυγές για την επίλυση υπαλληλικών διαφορών στο πλαίσιο της ΕΕ                 89

2.6. Προσφυγές δυνάμει ρήτρας διαιτησίας............................................ 89

2.7. Αρμοδιότητες στο πλαίσιο της διαδικασίας προδικαστικής παραπομπής  89

2.8. Άλλες Αρμοδιότητες......................................................................... 90

VI. Το Ελεγκτικό Συνέδριο ως θεσμικό όργανο ελέγχου της δημοσιονομικής διαχείρισης της ΕΕ               94

VII. Τα όργανα υλοποίησης της πολιτικής ενίσχυσης της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής
συνοχής.................................................................................................. 95

1. Ο Ρόλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ως χρηματοπιστωτικού αναπτυξιακού οργανισμού    95

2. Ο Ρόλος των Ταμείων της ΕΕ.................................................................... 97

Κεφάλαιο 3
Το ενωσιακό οικονομικό δίκαιο
ως υποσύνολο του Δικαίου της ΕΕ

I. Η αυθυπαρξία της έννομης τάξης της ΕΕ................................................ 102

II. Έννοια και Κατηγορίες του Δικαίου της ΕΕ............................................ 104

1. Έννοια του Δικαίου της ΕΕ...................................................................... 104

2. Διάκριση του Δικαίου της ΕΕ με κριτήριο το αντικείμενο ρύθμισης.......... 105

2.1. Θεσμικό Ενωσιακό Δίκαιο.............................................................. 106

2.2. Ουσιαστικό Ενωσιακό Δίκαιο.......................................................... 109

3. Διάκριση του Δικαίου της ΕΕ με κριτήριο την πηγή προέλευσης.............. 110

4. Οι διέπουσες τη σχέση του Δικαίου της ΕΕ με τις εθνικές έννομες τάξεις αρχές               112

4.1. Η Αρχή του Άμεσου Αποτελέσματος............................................... 112

4.2. Η Αρχή της Υπεροχής των κανόνων του Δικαίου της ΕΕ έναντι των εθνικών δικαίων
 των κρατών μελών........................................................................... 114

5. Το Διεθνές Δίκαιο και η ενωσιακή έννομη τάξη....................................... 122

5.1. Βασικές έννοιες του Διεθνούς δικαίου............................................ 122

5.1.1. Πηγές του Διεθνούς Δικαίου.................................................... 123

Α. Διεθνείς Συμβάσεις................................................................... 123

Β. Το έθιμο ως πηγή του διεθνούς δικαίου..................................... 124

Γ. Οι γενικώς παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου........ 124

5.1.2. Υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου ........................................... 124

Α. Τα κράτη ως πρωτογενή υποκείμενα......................................... 124

Β. Οι διεθνείς οργανισμοί ως δευτερογενή υποκείμενα.................. 124

Γ. Άλλες περιπτώσεις..................................................................... 126

5.2. Ιδιαιτερότητες του Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου.......................... 126

5.2.1. Έννοια και αντικείμενο του Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου...... 128

5.2.2. Το πολυμερές νομικό πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου: ο ρόλος του Παγκοσμίου
Οργανισμού Εμπορίου.................................................................. 131

Α. Από την GATT στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου................. 131

Β. Το νομικό σύστημα του ΠΟΕ...................................................... 131

5.2.3. O ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη λειτουργία του νομισματικού
συστήματος.................................................................................. 132

Α. Ίδρυση και αποστολή του ΔΝΤ................................................... 132

Β. Οι λειτουργίες του ΔΝΤ.............................................................. 133

α. Η Κανονιστική Λειτουργία...................................................... 133

β. Η Ελεγκτική λειτουργία.......................................................... 134

γ. Η εξουσία επιβολής κυρώσεων στις χώρες μέλη του............... 135

δ. Η χρηματοδοτική λειτουργία ................................................. 136

5.2.4. Στοιχεία του Διεθνούς Δικαίου των Επενδύσεων...................... 137

5.3. Τα νομικά αποτελέσματα των κανόνων του διεθνούς δικαίου στην έννομη τάξη της ΕΕ    139

IIΙ. Βασικά χαρακτηριστικά και αρχές του Οικονομικού Δικαίου ως κύριου τμήματος
του ουσιαστικού ενωσιακού δικαίου.................................................... 145

1. Εννοιολογική οριοθέτηση και προσανατολισμός του Ενωσιακού Οικονομικού Δικαίου                145

1.1. Η θεμελιώδης έννοια της οικονομικής δραστηριότητας................... 146

1.2. Δίκαιο προσανατολισμένο στην επίτευξη της Οικονομικής Ολοκλήρωσης                148

2. Το Ενωσιακό Οικονομικό Δίκαιο ως μικτό δίκαιο, (κυρίως) δημόσιο και ιδιωτικό            149

3. Κλάδοι του Ενωσιακού Οικονομικού Δικαίου.......................................... 150

3.1. Το ενδοενωσιακό οικονομικό δίκαιο............................................... 150

3.1.1. Δίκαιο της Εσωτερικής Αγοράς ................................................ 151

3.1.2. Ενωσιακό Δίκαιο του Ελεύθερου Ανταγωνισμού....................... 153

3.1.3. Χρηματοπιστωτικό Δίκαιο της ΕΕ.............................................. 153

3.1.4. Δίκαιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.................... 153

3.2. Το Δίκαιο των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων της ΕΕ.................. 154

3.2.1. Δίκαιο του εξωτερικού εμπορίου της ΕΕ................................... 154

3.2.2. Ενωσιακό Δίκαιο για τις Διεθνείς Επενδύσεις........................... 154

4. Πηγές του Ενωσιακού Οικονομικού Δικαίου........................................... 155

4.1. Το Πρωτογενές Ενωσιακό Οικονομικό Δίκαιο.................................. 155

4.1.1. Κατηγορίες και Χαρακτηριστικά του Πρωτογενούς Δικαίου....... 155

Α. Οι Συνθήκες της ΕΕ ως «καταστατικός χάρτης».......................... 155

Β. Οι συναπτόμενες μεταξύ των κρατών μελών συμβάσεις και οι πράξεις των μονίμων αντιπροσώπων των κρατών μελών, συνερχομένων στο πλαίσιο του Συμβουλίου 163

Γ. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ................................ 165

Δ. Οι γενικές αρχές του δικαίου της ΕΕ........................................... 177

4.1.2. Οι Θεμελιώδεις αρχές του πρωτογενούς Ενωσιακού Οικονομικού Δικαίου: το «Οικονομικό Σύνταγμα» της ΕΕ.......................................................................... 184

Α. Η αρχή της οικονομίας της αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό ως πυρήνας του οικονομικού καθεστώτος της ΕΕ.................................................................... 185

Β. Οι άλλες θεμελιώδεις αρχές του «Οικονομικού Συντάγματος» της ΕΕ  190

α. Αρχή της ίσης μεταχείρισης (απαγόρευσης διακρίσεων)......... 190

β. Αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ              194

γ. Αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης.......................................... 196

δ. Η επιχειρηματική ελευθερία και η επαγγελματική ελευθερία. 197

ε. Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία................................................. 206

στ. Αρχή του ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού.............. 213

4.2. Οι Διεθνείς Συμφωνίες οικονομικού περιεχομένου......................... 214

4.2.1. Τυπολογία των διεθνών συμφωνιών της ΕΕ.............................. 215

4.2.2. Οι βασικές αρχές των διεθνών οικονομικών σχέσεων της ΕΕ..... 219

Α. Η αρχή της ελευθέρωσης των διεθνών οικονομικών συναλλαγών 220

Β. Η αρχή της μη διάκρισης στις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές. 221

α. Η ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους (ΡΜΕΚ)............... 221

i. Στο πεδίο του διεθνούς εμπορίου αγαθών........................... 221

ii. Στο πεδίο της διεθνούς παροχής υπηρεσιών....................... 222

iii. Στο πεδίο των διεθνών επενδύσεων................................... 222

β. Η ρήτρα της εθνικής μεταχείρισης (ΡΕΜ)................................ 223

i. Στο πεδίο του διεθνούς εμπορίου αγαθών........................... 223

ii. Στο πεδίο της διεθνούς παροχής υπηρεσιών....................... 223

iii. Στο πεδίο των διεθνών επενδύσεων................................... 224

4.3. Το Παράγωγο δίκαιο ως μέσο υλοποίησης των θεμελιωδών αρχών του πρωτογενούς δικαίου της ΕΕ ........................................................................................................ 224

4.3.1. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δεσμευτικών νομικών πράξεων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ..................................................................................................... 224

Α. Οι Κανονισμοί ως δεσμευτική πράξη γενικής ισχύος και άμεσου αποτελέσματος           224

Β. Οι Οδηγίες προς κράτη μέλη για τη λήψη μέτρων εφαρμογής των διατάξεών τους με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένου αποτελέσματος................................... 228

Γ. Οι Αποφάσεις............................................................................ 237

4.3.2. Οι μη δεσμευτικές ενωσιακές πράξεις...................................... 238

4.3.3. Η διαδικασία θέσπισης των ενωσιακών νομικών πράξεων ....... 240

Κεφάλαιο 4
Το καθεστώς κυκλοφορίας εμπορευμάτων

I. Η απόλυτη απαγόρευση επιβολής δασμών και φορολογικών επιβαρύνσεων ισοδύναμου αποτελέσματος στο πλαίσιο της Τελωνειακής Ένωσης................................................... 249

1. Η εμβέλεια και ο χαρακτήρας της απαγόρευσης δασμών και φορολογικών επιβαρύνσεων ισοδυνάμου αποτελέσματος..................................................................................... 249

2. Η συμβολή της Δικαστηρίου στην οριοθέτηση της έννοιας των φορολογικών επιβαρύνσεων ισοδύναμου αποτελέσματος..................................................................................... 251

3. Το άμεσο αποτέλεσμα του άρθρου 30 ΣυνθΛΕΕ στην έννομη τάξη των κρατών μελών  259

4. Η υιοθέτηση κοινού εξωτερικού δασμολογίου........................................ 259

II. Το καθεστώς σχετικά με τα μη δασμολογικά περιοριστικά μέτρα στο ενδοενωσιακό εμπόριο             261

1. Η οριοθέτηση του πεδίου εφαρμογής των άρθρων 34 και 35 ΣυνθΛΕΕ.... 263

1.1. Η αποσαφήνιση της έννοιας του ποσοτικού περιορισμού................ 263

1.2. Ο κύκλος των ρυθμιζόμενων από τα άρθρα 34 και 35 ΣυνθΛΕΕ μέτρων ισοδύναμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς......................................................... 264

1.2.1. Η αποσαφήνιση της έννοιας των μέτρων ισοδύναμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς................................................................................ 264

1.2.2. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των απαγορευμένων και των μη απαγορευμένων μέτρων      271

1.3. Το άμεσο αποτέλεσμα των άρθρων 34 και 35 ΣυνθΛΕΕ................... 287

2. Οι εξαιρέσεις από την απαγόρευση περιοριστικών μέτρων..................... 288

2.1. Το πλαίσιο επιβολής απαγορεύσεων ή περιορισμών βάσει του άρθρου 36 ΣυνθΛΕΕ           289

2.2. Η αναγνώριση από το Δικαστήριο της δυνατότητας λήψης περιοριστικών μέτρων για την ικανοποίηση επιτακτικών απαιτήσεων.................................................................. 292

III. Η απαγόρευση φορολογικών διακρίσεων............................................ 294

IV. Το καθεστώς εναρμόνισης των εθνικών νομοθεσιών στον τομέα της κυκλοφορίας εμπορευμάτων στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς............................................................ 298

V. Η ρύθμιση των κρατικών εμπορικών μονοπωλίων................................ 310

Κεφάλαιο 5
Το καθεστώς κυκλοφορίας
για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας
στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς

I. Το γενικό ατομικό δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων στο εσωτερικό της ΕΕ                 315

1. Η θεμελίωση του ατομικού δικαιώματος στο πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ.. 315

2. Το κανονιστικό πλαίσιο διευκόλυνσης της άσκησης του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στην επικράτεια της ΕΕ.......................................................................... 318

2.1. Η οριοθέτηση του κύκλου των δικαιούχων...................................... 318

2.2. Οι όροι πραγμάτωσης του ουσιαστικού περιεχομένου του δικαιώματος                 320

2.3. Η επιβολή περιορισμών στην άσκηση του δικαιώματος................... 323

II. Το ειδικό δικαίωμα κυκλοφορίας για την άσκηση μισθωτών δραστηριοτήτων             325

1. Η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων........................... 326

1.1. Η οριοθέτηση της έννοιας του εργαζομένου ................................... 327

1.2. Το ουσιαστικό περιεχόμενο της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων     330

1.3. Η Ίση Μεταχείριση των υπηκόων των κρατών μελών ως λογική συνέπεια της ελευθερίας κυκλοφορίας των εργαζομένων.............................................................................. 331

1.4. Απαγορευόμενα εμπόδια στην άσκηση της ελευθερίας κυκλοφορίας 334

2. Εξαιρέσεις και περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων 337

III. Το καθεστώς άσκησης μη μισθωτών δραστηριοτήτων στο εσωτερικό της ΕΕ               338

1. Το Δικαίωμα Εγκατάστασης................................................................... 339

1.1. Η νομική θεμελίωση και το περιεχόμενο του δικαιώματος εγκατάστασης σύμφωνα με το άρθρο 49 ΣυνθΛΕΕ........................................................................................... 339

1.2. Έννοια και μορφές εγκατάστασης................................................... 341

1.3. Δικαιούχοι του δικαιώματος εγκατάστασης.................................... 344

1.4. Οριοθέτηση του πεδίου εφαρμογής της αρχής της ελευθερίας εγκατάστασης       347

1.5. Η γενική απαγόρευση των περιορισμών της ελευθερίας εγκατάστασης 350

1.5.1. Οι υπόχρεοι συμμόρφωσης με την απαγόρευση περιορισμών.. 351

1.5.2. Η οριοθέτηση της έννοιας των περιορισμών του δικαιώματος εγκατάστασης υπό το φως της αρχής της μη διάκρισης........................................................................... 352

1.5.3. Απαγορευόμενα βάσει του άρθρου 49 ΣυνθΛΕΕ εθνικά μέτρα . 354

1.6. Η υλοποίηση-διευκόλυνση της ελευθερίας εγκατάστασης μέσω της έκδοσης πράξεων του παράγωγου ενωσιακού δικαίου........................................................................... 368

1.6.1. Το Εταιρικό Δίκαιο της ΕΕ......................................................... 369

Α. Το καθεστώς εναρμόνισης των εθνικών δικαίων για τις εταιρείες 369

Β. Η σύσταση Ευρωπαϊκών Εταιρικών μορφών............................... 373

α. H Ευρωπαϊκή Εταιρεία (Societas Europaea)............................ 373

β. Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρεία (SCE).............................. 378

1.6.2. Οι όροι άσκησης των νομοθετικά κατοχυρωμένων επαγγελμάτων 381

2. Η Ελευθερία Παροχής Υπηρεσιών.......................................................... 384

2.1. Η θεμελιώδης διάταξη του άρθρου 56 ΣυνθΛΕΕ.............................. 385

2.2. Το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων περί ελεύθερης παροχής υπηρεσιών             386

2.3. Η εμβέλεια της απαγόρευσης των περιορισμών βάσει του άρθρου 56 ΣυνθΛΕΕ    390

3. Προϋποθέσεις παρέκκλισης από το γενικό καθεστώς ελευθερίας εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών............................................................................................................. 396

3.1. Οι προβλεπόμενες από τη ΣυνθΛΕΕ περιπτώσεις παρέκκλισης........ 397

3.2. Η επιβολή περιορισμών για τους αναγνωριζόμενους από τη νομολογία επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος.................................................................................... 399

4. Η εξειδίκευση του γενικού πλαισίου παροχής υπηρεσιών στην εσωτερική αγορά         408

4.1. Πεδίο εφαρμογής και αντικείμενο της Οδηγίας σχετικά με την εσωτερική αγορά υπηρεσιών          409

4.2. Το καθεστώς διευκόλυνσης της ελευθερίας εγκατάστασης και της ελεύθερης κυκλοφορίας υπηρεσιών........................................................................................................ 413

4.2.1. Η καθιέρωση αρχών διοικητικής απλούστευσης....................... 413

4.2.2. Η εξάλειψη των εμποδίων στην άσκηση της ελευθερίας εγκατά­στασης με σκοπό την παροχή υπηρεσιών.................................................................................... 413

4.2.3. Η άρση των εμποδίων στην παροχή υπηρεσιών χωρίς εγκατάσταση  417

4.2.4. Η ενίσχυση των δικαιωμάτων των αποδεκτών των υπηρεσιών.. 420

4.2.5. Η διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών........................... 420

4.2.6. Η διοικητική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών................ 421

5. Η δημιουργία του ενιαίου χρηματοπιστωτικού χώρου............................ 421

5.1. Η εγκαθίδρυση της ενιαίας τραπεζικής αγοράς............................... 421

5.2. Η ελευθέρωση των ασφαλιστικών υπηρεσιών................................. 423

5.3. Η ελευθέρωση των επενδυτικών υπηρεσιών................................... 425

Κεφάλαιο 6
Το Καθεστώς κυκλοφορίας κεφαλαίων και πληρωμών

I. Η κατοχύρωση της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων και πληρωμών στο πρωτογενές δίκαιο............................................................................................................. 430

II. Το πεδίο εφαρμογής της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων 431

III. Η αποσαφήνιση της έννοιας των απαγορευόμενων δυνάμει του άρθρου 63
ΣυνθΛΕΕ περιορισμών........................................................................... 440

IV. Η δυνατότητα επιβολής περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων κατά παρέκκλιση από τις διατάξεις του άρθρου 63 ΣυνθΛΕΕ.............................................................................. 448

1. Οι διατάξεις της ΣυνθΛΕΕ σχετικά με τη δικαιολόγηση περιοριστικών μέτρων  448

2. Η θέσπιση περιοριστικών μέτρων από την σκοπιά της Επιτροπής............ 450

3. Οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί υπό το φως της νομολογίας του Δικαστηρίου.. 452

Κεφάλαιο 7
Η προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού
στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς

Ι. Η απαγόρευση των συμπράξεων μεταξύ επιχειρήσεων......................... 473

1. Η αρχή της απαγόρευσης : προϋποθέσεις και πεδίο εφαρμογής............. 473

1.1. Η κομβική σημασία της επιχείρησης ως αυτουργού των αντι-ανταγωνιστικών συμπεριφορών       474

1.1.1. Η έννοια της επιχείρησης στο πλαίσιο εφαρμογής των ενωσιακών κανόνων ανταγωνισμού   475

1.1.2. Ο καταλογισμός της παράβασης των κανόνων ανταγωνισμού... 481

1.2. Αποσαφήνιση της έννοιας των μορφών σύμπραξης του άρθρου 101 παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ         486

1.3. Η οριοθέτηση του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 101 παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ υπό το φως των επιπτώσεων των συμπράξεων.............................................................................. 493

1.3.1. Η ικανότητα σημαντικού επηρεασμού των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ κρατών μελών     494

1.3.2. Οι αρνητικές επιπτώσεις στον ανταγωνισμό στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς        502

2. Η δυνατότητα εξαίρεσης από την απαγόρευση των συμπράξεων............ 507

3. Οι συνέπειες της ακυρότητας μιας σύμπραξης....................................... 514

4. Άμεσο οριζόντιο αποτέλεσμα του άρθρου 101 παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ............... 515

5. Το ζήτημα της έμμεσης ευθύνης των κρατών μελών για σεβασμό του κανόνα περί απαγόρευσης των συμπράξεων.......................................................................................... 518

II. Η απαγόρευση της καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης 520

1. Κατοχή δεσπόζουσας θέσης στη σχετική αγορά ..................................... 522

1.1. Έννοια της δεσπόζουσας θέσης...................................................... 522

1.2. Οριοθέτηση της σχετικής αγοράς ως όρου εφαρμογής της απαγόρευσης του άρθρου 102 ΣυνθΛΕΕ........................................................................................................ 525

2. Έννοια και συμπεριφορές κατάχρησης της δεσπόζουσας θέσης ............. 526

3. Ικανότητα επηρεασμού του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών........... 531

4. Το άμεσο αποτέλεσμα του άρθρου 102 ΣυνθΛΕΕ μεταξύ ιδιωτών........... 531

III. Το σύστημα εφαρμογής του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου σχετικά με τις περιοριστικές πρακτικές των επιχειρήσεων ................................................................................ 532

1. Ο ρόλος της Επιτροπής........................................................................... 532

2. Οι μηχανισμοί συνεργασίας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού δικτύου ανταγωνισμού         538

IV. Το καθεστώς ελέγχου των Συγκεντρώσεων Επιχειρήσεων.................... 540

1. Πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού για τις συγκεντρώσεις....................... 541

1.1. Η οριοθέτηση της έννοιας της συγκέντρωσης.................................. 542

1.2. Η ενωσιακή διάσταση της συγκέντρωσης........................................ 545

2. Η αρχή της υποχρεωτικής κοινοποίησης των συγκε­ντρώσεων πριν από την πραγματοποίησή τους      546

3. Οι εκτεταμένες εξουσίες της Επιτροπής στο πλαίσιο του ελέγχου συγκεντρώσεων         548

3.1. Η αποκλειστική αρμοδιότητα αξιολόγησης της συμ­βατότητας των συγκεντρώσεων με την κοινή αγορά........................................................................................................ 549

3.2. Η διενέργεια έρευνας και ελέγχου.................................................. 553

3.3. Η επιβολή κυρώσεων στις επιχειρήσεις.......................................... 554

4. Το σύστημα παραπομπής συγκεντρώσεων............................................. 555

V. Το καθεστώς ελέγχου των Κρατικών Ενισχύσεων.................................. 557

1. Οι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά κρατικές ενισχύσεις.............. 558

1.1. Προϋποθέσεις για το χαρακτηρισμό μιας ενίσχυσης ως ασυμβίβαστης με την εσωτερική αγορά κατά την έννοια του άρθρου 107 παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ....................................... 560

1.1.1. Ενισχύσεις χορηγούμενες από κράτη ή με κρατικούς πόρους ... 560

1.1.2. Ο επιλεκτικός χαρακτήρας του χορηγούμενου οικονομικού πλεονεκτήματος                 568

A. Η παροχή οικονομικού πλεονεκτήματος.................................... 569

B. Η επιλεκτικότητα του οικονομικού πλεονεκτήματος................... 571

Γ. Κρατική οικονομική παρέμβαση ως αντιστάθμισμα για την εκπλήρωση παροχής δημοσίων υπηρεσιών................................................................................ 574

1.1.3. Οι επιπτώσεις επί του εμπορίου και του ανταγωνισμού............ 578

1.2. Οι μορφές χορήγησης των κρατικών ενισχύσεων............................ 582

2. Οι εξαιρέσεις από την απαγόρευση χορήγησης κρατικών ενισχύσεων..... 584

2.1. Οι αυτοδίκαια συμβατές με την εσωτερική αγορά ενισχύσεις......... 584

2.2. Οι συμβιβάσιμες με την εσωτερική αγορά ενισχύσεις..................... 585

3. Ο κεντρικός ρόλος της Επιτροπής στη διαδικασία ελέγχου της συμβατότητας των κρατικών ενισχύσεων με το δίκαιο της ΕΕ..................................................................................... 588

4. Η εξαίρεση ορισμένων κατηγοριών ενισχύσεων από το γενικό καθεστώς ελέγχου της συμβατότητας με την εσωτερική αγορά................................................................................... 594

VI. Το ενωσιακό νομικό πλαίσιο για τις Δημόσιες Συμβάσεις.................... 600

Κεφάλαιο 8
Η Κοινή Πολιτική Μεταφορών

I. Το νομικό καθεστώς της πολιτικής της ΕΕ για τις Μεταφορές................. 606

II. Το καθεστώς για τις χερσαίες μεταφορές.............................................. 611

1. Η ελευθέρωση του επαγγέλματος του μεταφορέα.................................. 611

2. Η εναρμόνιση σε επίπεδο ΕΕ.................................................................. 612

3. Η ελευθέρωση των αγορών και των τιμών.............................................. 615

III. Η ιδιαίτερη θέση των θαλάσσιων και αεροπορικών μεταφορών......... 620

1. Ο τομέας των θαλασσίων μεταφορών.................................................... 620

2. Ο τομέας των αεροπορικών μεταφορών................................................. 623

Κεφάλαιο 9
Η Κοινή Εμπορική Πολιτική της ΕΕ

I. Οι στόχοι της ΕΕ με την άσκηση της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής (ΚΕΠ).. 630

II. Η οριοθέτηση του πεδίου της ΚΕΠ με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας....... 633

III. Το θεσμικό σύστημα υλοποίησης της ΚΕΠ............................................ 636

Κεφάλαιο 10
Νομικό πλαίσιο εγκαθίδρυσης και λειτουργίας
της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης

I. Η θεμελίωση της ΟΝΕ στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο........................ 642

1. Το πλαίσιο άσκησης της Οικονομικής Πολιτικής των κρατών μελών........ 643

1.1. Ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών....... 643

1.2. Η διαδικασία διασφάλισης δημοσιονομικής πειθαρχίας.................. 646

1.2.1. Οι προβλέψεις του πρωτογενούς δικαίου................................. 646

1.2.2. Η θέσπιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης........... 649

1.3. Η επιβολή απαγορεύσεων σχετικά με τη χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών των κρατών μελών........................................................................................................ 652

1.3.1.  Η απαγόρευση νομισματικής χρηματοδότησης ως μέσο διασφάλισης της δημοσιονομικής πειθαρχίας και νομισματικής σταθερότητας.................................. 652

1.3.2. Η απαγόρευση προνομιακής πρόσβασης στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα    654

1.3.3. Η αρχή της μη διάσωσης.......................................................... 655

1.4.  Η ανάληψη δράσης εκ μέρους των οργάνων της ΕΕ για την αντιμετώπιση δυσχερειών     656

2. Το θεσμικό σύστημα άσκησης της νομισματικής πολιτικής...................... 657

2.1. Από το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) στην ΟΝΕ.............. 659

2.2. Η αποστολή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών...... 662

2.3. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)............................................. 663

2.3.1. Η αποστολή της ΕΚΤ................................................................. 664

2.3.2. Η οργάνωση της ΕΚΤ................................................................ 664

Α. Εκτελεστική Επιτροπή................................................................ 664

Β. Το Διοικητικό Συμβούλιο........................................................... 665

Γ. Το Γενικό Συμβούλιο.................................................................. 666

2.3.3. Το Καθεστώς της ΕΚΤ............................................................... 666

2.3.4. Το κεφάλαιο της ΕΚΤ................................................................ 667

2.3.5. Οι αρμοδιότητες της ΕΚΤ.......................................................... 668

2.4. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες ως συνιστώσα του ΕΣΚΤ.................... 673

2.5. Ο ρόλος και το καθεστώς της Ευρωομάδας..................................... 674

2.6. Ο συμβουλευτικός και προπαρασκευαστικός ρόλος της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής........................................................................................................ 677

2.7. Η εξωτερική διάσταση της Νομισματικής Ένωσης............................ 677

2.8. Το καθεστώς των κρατών μελών με παρέκκλιση.............................. 683

II. Η πορεία προς την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης                 686

1. Η δημιουργία και λειτουργία ευρωπαϊκών μηχανισμών για την αντιμετώπιση της κρίσης στη ζώνη του ευρώ ............................................................................................................. 689

1.1. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης. 689

1.2. Η Ευρωπαϊκή Διευκόλυνση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας........ 690

1.3. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας...................................... 691

1.4. Το προτεινόμενο πλαίσιο μετεξέλιξης του ΕΜΣ ως διεθνούς χρηματοδοτικού οργανισμού σ’ έναν οργανισμό ενταγμένο στο νομικό σύστημα της ΕΕ: προς ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο;          696

1.5. Η προοπτική μεταρρύθμισης της Συνθήκης ΕΜΣ............................. 698

2. Η δημιουργία της Χρηματοοικονομικής Ένωσης...................................... 699

2.1. Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση: η αναγκαιότητα δημιουργίας της και τα συστατικά στοιχεία της........................................................................................................ 699

2.1.1. Το υπερεθνικό πλαίσιο εποπτείας των πιστωτικών ιδρυμάτων για την πρόληψη κρίσεων στον τραπεζικό τομέα........................................................................... 701

Α. Η δημιουργία του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού και ο πρωταρχικός ρόλος της ΕΚΤ 702

Β. Το εφαρμοστέο ενιαίο κανονιστικό πλαίσιο περί προληπτικής εποπτείας          707

2.1.2. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο εξυγίανσης των πιστωτικών ιδρυμάτων. 708

Α. Η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (ΕΜΕ)      709

Β. Δομή και Λειτουργία του ΕΜΕ................................................... 710

α. Το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης ως κεντρικός πυλώνας του ΕΜΕ 712

β. Ο ρόλος του ΕΣΕ κατά τη διαδικασία εξυγίανσης στο πλαίσιο του ΕΜΕ          715

γ. Ίδρυση και Αποστολή του Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης........... 719

Γ. Το εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο σχετικά με την εξυγίανση και ανάκαμψη πιστωτικών ιδρυμάτων................................................................................................. 721

2.1.3. Η προοπτική δημιουργίας υπερεθνικού (ευρωπαϊκού) συστήματος εγγύησης καταθέσεων για την ολοκλήρωση της EBU.................................................................... 722

2.2. Η σημασία της υλοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κεφαλαιαγορών 725

3. Η ενίσχυση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Διακυβέρνησης..................................................................................... 725

3.1. Το νομοθετικό εξάπτυχο (six-pack) για τη μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ)................................................................................................. 725

3.2. Το νομοθετικό δίπτυχο (two pack) για την ενίσχυση του σκέλους της δημοσιονομικής εποπτείας της ΟΝΕ.................................................................................................. 734

3.3. Η Συνθήκη για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση (ΣΣΣΔ) στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση.......................................................................... 736

3.4. Η ενσωμάτωση της ΣΣΣΔ στο ενωσιακό Δίκαιο................................ 739

4. Το πλαίσιο ενίσχυσης του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών, της σύγκλισης και της ανταγωνιστικότητας στη ζώνη του ευρώ................................................ 742

5. Η ανάγκη ενίσχυσης της ενιαίας εξωτερικής εκπροσώπησης της ζώνης του ευρώ           743

Βιβλιογραφία

Ελληνική................................................................................................... 747

Ξενόγλωσση............................................................................................. 765