Πρόλογος..................................................................................................           7

Κυριότερες συντομογραφίες......................................................................         17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης
από ατυχήματα αυτοκινήτων

§25. Υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης κατά το Ν. 489/1976..............................         23

Ι. Γενική εισαγωγή - Έννοια - Περιεχόμενο...................................................         23

1. Εισαγωγή.........................................................................................         23

2. Έννοια και περιεχόμενο της υποχρεωτικής ασφαλίσεως....................         26

3. Πηγές δικαίου στην ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα                          29

α) Ο Ν. 2496/1997 «ασφαλιστική σύμβαση, τροποποιήσεις της νομοθεσίας για την ιδιωτική ασφάλιση και άλλες διατάξεις»........................................................................................         29

β) Αστικός Κώδικας...........................................................................         30

γ) Ο Ν. 489/1976 «περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως της εξ ατυχημάτων αυτοκινήτων αστικής ευθύνης» όπως ισχύει κωδικοποιημένος με το ΠΔ 237/1986 και άλλα μεταγενέστερα νομοθετήματα                          30

δ) Γενικοί  Όροι ασφαλίσεως.............................................................         31

i. Προηγούμενο δίκαιο..................................................................         31

ii. Ισχύον δίκαιο............................................................................         32

ε) Οδηγία 2009/103/ΕΚ.......................................................................         34

i. Βασικά σημεία της άνω Οδηγίας..................................................         34

ΙΙ. Βασικές προϋποθέσεις για την ασφάλιση αστικής ευθύνης.......................         34

1. Αυτοκίνητο......................................................................................         34

2. Αυτοκίνητο υποκείμενο σε υποχρεωτική ασφάλιση...........................         38

3. Εξαιρέσεις από την υποχρεωτική ασφάλιση.......................................         49

§26. Κατάρτιση, διάρκεια, εξέλιξη και περιεχόμενο της ασφαλιστικής συμβάσεως. Ασφαλιστική κάλυψη          ............................................................................................................. 53

Ι. Κατάρτιση...........................................................................................         53

ΙΙ. Διάρκεια της ασφαλίσεως [έναρξη - εξέλιξη - λήξη].................................         57

ΙΙΙ. Οι πρόσφατες ρυθμίσεις του Ν. 4261/2014 για τη σύναψη και τη λήξη της ασφαλιστικής συμβάσεως               59

ΙV. Ζητήματα Διαχρονικού Δικαίου............................................................         75

V. Προσωρινή κάλυψη.............................................................................         76

VΙ. Τύχη της ασφαλιστικής συμβάσεως σε περίπτωση μεταβιβάσεως σε άλλον της κυριότητας ή κατοχής του αυτοκινήτου...............................................................................................         77

1. Γενικά..............................................................................................         77

2. Μεταβίβαση της κυριότητας ή κατοχής του αυτοκινήτου με πράξη εν ζωή                  78

3. Μεταβίβαση της κυριότητας του αυτοκινήτου αιτία θανάτου..............         83

VΙΙ. Ασφαλιστική κάλυψη.........................................................................         83

1. Εισαγωγικά - Ποσό ασφαλιστικής καλύψεως......................................         84

2. Ασφαλιζόμενα πρόσωπα (περ. α’).....................................................         84

VΙΙΙ. Ασφαλιστική κάλυψη - Εξαιρέσεις.......................................................         85

1. Πρόσωπα των οποίων η ευθύνη εξαιρείται από την ασφαλιστική κάλυψη (περ. β’ και γ’)                     90

α) Πρόσωπο που επιλήφθηκε του ασφαλισμένου αυτοκινήτου με κλοπή ή βία                           90

β) Εκ προθέσεως πρόκληση του ατυχήματος......................................         93

2. Κατά είδος έκταση της καλυπτόμενης ζημίας των τρίτων (περ. ε’).......         99

§27. Υποχρεώσεις και βάρη των μερών στη σύμβαση ασφαλίσεως αστικής ευθύνης                 103

Ι. Υποχρεώσεις και βάρη του ασφαλισμένου...............................................      103

1. Καταβολή ασφαλίστρου...................................................................      103

2. Ασφαλιστικά βάρη του ασφαλισμένου..............................................      104

α) Εισαγωγικά...................................................................................      104

β) Περιπτώσεις ασφαλιστικών βαρών................................................      105

ΙΙ. Υποχρεώσεις του ασφαλιστή έναντι του ασφαλισμένου. Αναγωγή του ασφαλισμένου κατά του ασφαλιστή                     112

ΙΙΙ. Παραγραφή των αξιώσεων του ασφαλισμένου κατά του ασφαλιστή.........      123

§28. Αποκλεισμός της ευθύνης του ασφαλιστή έναντι του ασφαλισμένου ή λήπτη της ασφαλίσεως                     128

Ι. Εισαγωγικά - Περιπτωσιολογία................................................................      128

ΙΙ. Περιπτώσεις εξαιρέσεως από την ασφάλιση...........................................      131

1. Λόγος εξαιρέσεως από το εδ. α’ της §1 του άρθ. 6β’ του Ν. 489/1976...      133

α) Εισαγωγικά...................................................................................      133

β) Νομοθετική ρύθμιση για τις άδειες ικανότητας οδηγού...................      134

γ) Επιμέρους ζητήματα - Ερμηνεία - Νομολογία..................................      143

δ) Χαρακτηριστικές περιπτώσεις από τη νομολογία............................      145

ε) Άδεια ικανότητας οδηγού χορηγηθείσα από ξένο Κράτος................      155

στ) «Περί της ανάγκης ή μη συνδρομής αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της ελλείψεως άδειας και του ατυχήματος...............................................................................................      158

ζ) Το ζήτημα της υπαιτιότητας στην παράβαση της οδηγήσεως χωρίς νόμιμη άδεια                                164

2. Ο λόγος εξαιρέσεως από το εδ. β’ της §1 του άρθ. 6β’ του Ν. 489/1976      168

α) Γενικά...........................................................................................      168

β) Προϋποθέσεις εφαρμογής της διατάξεως.......................................      169

i. Εισαγωγικά................................................................................      169

ii. Κατ’ ιδίαν περιπτώσεις...............................................................      170

iii. Ανάγκη συνδρομής αιτιώδους συνάφειας..................................      171

iv. Ανάγκη συνδρομής υπαιτιότητας στην παράβαση του ασφαλιστικού βάρους                 173

v. Απόδειξη της επιδράσεως του οινοπνεύματος στην οδήγηση......      176

3. Ο λόγος εξαιρέσεως από το εδ. γ’ της §1 του άρθ. 6β’ του Ν. 489/1976.      184

α) Εισαγωγικά...................................................................................      184

β) Πεδίο εφαρμογής..........................................................................      187

γ) Υπαιτιότητα..................................................................................      188

δ) Αιτιώδης συνάφεια........................................................................      189

ε) Βάρος αποδείξεως.........................................................................      189

4. Διαχρονικό δίκαιο των εξαιρέσεων...................................................      189

ΙΙΙ. Συμφωνία μεταξύ ασφαλιστή και ασφαλισμένου μετά το ατύχημα για απαλλαγή του δευτέρου                   191

ΙV. Θεμελίωση του δικαιώματος αναγωγής..................................................      192

V. Παθητικά υποκείμενα και έκταση του δικαιώματος αναγωγής..................      194

VΙ. Επιμερισμός της ευθύνης μεταξύ των υποκειμένων της αναγωγής............      200

VΙΙ. Τρόπος ασκήσεως του δικαιώματος αναγωγής και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά                   201

§29. Η ευθύνη του ασφαλιστή απέναντι στο ζημιωθέντα τρίτο.........................      206

Ι. Εισαγωγικά - Ζημιωθείς τρίτος - Ευθεία αξίωση του τρίτου.........................      206

ΙΙ. Ο ζημιωθείς τρίτος ως ωφελούμενο από την ασφάλιση πρόσωπο...............      207

ΙΙΙ. Νομική φύση της ευθύνης του ασφαλιστή.............................................      221

ΙV. Η έναντι του τρίτου ευθύνη του ασφαλιστή στην όχι υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης                    225

V. Ενοχή εις ολόκληρον............................................................................      226

VΙ. Οι αξιώσεις του ζημιωθέντος και η μεταξύ τους σχέση.............................      230

VΙΙ. Περιεχόμενο και έκταση της ευθύνης του ασφαλιστή.............................      230

VΙΙΙ. Η ευθύνη του ασφαλιστή όταν είναι περισσότεροι οι ζημιωθέντες...........      239

1. Εισαγωγικά......................................................................................      239

2. Σύμμετρος ή ανάλογος περιορισμός των απαιτήσεων........................      241

3. Χωριστή εκδίκαση των αγωγών των περισσοτέρων ζημιωθέντων. Καταβολή σε ένα από τους πολλούς δικαιούχους..............................................................................................      247

ΙΧ. Η μερικώς αυτονομημένη θέση του τρίτου έναντι του ασφαλιστή............      254

1. Η αρχή του απροβλήτου των ενστάσεων από τον ασφαλιστή κατά του τρίτου. Ο κανόνας και οι εξαιρέσεις - Εισαγωγικά..............................................................................................      254

2. Ο κανόνας (μη προβαλλόμενες ενστάσεις).........................................      256

3. Η εξαίρεση (προβαλλόμενες ενστάσεις).............................................      259

4. Ενστάσεις που αφορούν την ακύρωση, τη λήξη, τη λύση ή την αναστολή της ασφαλιστικής συμβάσεως      ............................................................................................................ 261

Χ. Παραγραφή της ευθείας αξιώσεως του ζημιωθέντος τρίτου κατά του ασφαλιστή (άρθ. 10 §2 Ν. 489/1976)                      263

1. Εισαγωγικά......................................................................................      263

2. Προηγούμενο δίκαιο........................................................................      264

3. Ισχύον δίκαιο...................................................................................      278

4. Διαχρονικό δίκαιο............................................................................      280

ΧΙ. Σχέση της προθεσμίας της παραγραφής με την προθεσμία των ενδίκων μέσων               282

ΧΙΙ. Δικονομικά και ειδικότερα ζητήματα....................................................      282

ΧΙΙΙ. Ο περί παραγραφής ισχυρισμός σε επίπεδο αναιρετικού ελέγχου...........      291

ΧΙV. Παραγραφή και πλαγιαστική αγωγή [ΚΠολΔ 72]..................................      292

ΧV. Διαχρονικό και ιδιωτικό διεθνές δίκαιο στην ευθύνη του ασφαλιστή έναντι του τρίτου                   294

§30. Συμπαικτικό ή σκηνοθετημένο αυτοκινητικό ατύχημα.............................      300

§31. Ασφαλιστική κάλυψη από το Επικουρικό Κεφάλαιο [=ΕΚ].........................      302

Ι. Σύσταση και σκοπός του Επικουρικού Κεφαλαίου.....................................      302

ΙΙ. Περιπτώσεις ευθύνης - Δικαιούχοι της αξιώσεως......................................      304

Νεότερη νομολογία...........................................................................      320

Εμπλοκή σε ατύχημα με ζημία τρίτου ανασφάλιστου και ασφαλισμένου οχήματος                  322

ΙΙΙ. Προγενέστερο δίκαιο πριν από το Ν. 4364/2016......................................      323

ΙV. Νομοθετική εξέλιξη στην περίπτωση του άρθ.19 παρ. 1 περ. γ’ του ΚΝ 489/1976              329

V. Σχέσεις ασφαλισμένου και ΕΚ σε περίπτωση πτωχεύσεως του ασφαλιστή ή οριστικής ανακλήσεως της άδειας λειτουργίας του...........................................................................................      331

VΙ. Νεότερες διατάξεις στην τρίτη άνω περίπτωση ευθύνης του ΕΚ [άρθ. 19 παρ. 1 περ. γ’ του ΚΝ 489/1976] βάσει του Ν. 4364/2016........................................................................................      332

VΙΙ. Ευθεία αξίωση του παθόντος κατά του Επικουρικού Κεφαλαίου και έκταση της ευθύνης του                       348

VΙΙΙ. Ποσοτικός περιορισμός της ευθύνης του ΕΚ μέσω του άρθ. 19 παρ. 5 του Ν. 489/1976                 355

ΙΧ. Ευθεία αξίωση του παθόντος κατά του ΕΚ και έκταση της ευθύνης του.....      369

Χ. Οι εισαγόμενες κατ’ ιδίαν νέες ουσιώδεις ρυθμίσεις του Ν. 4092/ 2012........      371

ΧΙ. Περί της αναδρομικής εφαρμογής των διατάξεων του άρθ. 4 του Ν. 4092/2012                 374

ΧΙΙ. Υπολογισμός του επιτοκίου επί των οφειλών του Επικουρικού Κεφαλαίου..      375

ΧΙΙΙ. Υποκατάσταση του Επικουρικού Κεφαλαίου........................................      376

ΧΙV. Παραγραφή της εξ υποκαταστάσεως αξιώσεως του Επικουρικού Κεφαλαίου κατά του υπόχρεου σε αποζημίωση        ...................................................................................................... 385

ΧV. Παραγραφή της αξιώσεως του ζημιωθέντος κατά του Επικουρικού Κεφαλαίου                388

ΧVΙ. Νομική φύση της ευθύνης του Επικουρικού Κεφαλαίου.........................      392

ΧVΙΙ. Δικονομικά ζητήματα πριν από τους Ν. 4364/2016 και 4438/2016 και διαχρονικό δίκαιο                             392

ΧVΙIΙ. Διαζευκτική ή επικουρική εναγωγή....................................................      401

ΧΙΧ. Υποχρεωτική εξώδικη προδικασία......................................................      407

ΧΧ. Αναστολή της αναγκαστικής εκτελέσεως κατά του Επικουρικού Κεφαλαίου                     410

ΧΧΙ. Ποσοτικός περιορισμός της ευθύνης του ΕΚ με βάση το Ν. 4092/2012....      411

§32. Ασφάλιση ιδίων ζημιών του ζημιούμενου - Μικτή ασφάλιση......................      413

Ι. Ασφάλιση ιδίων ζημιών - Εισαγωγικά.......................................................      413

ΙΙ. Αξιώσεις του ζημιωθέντος.....................................................................      420

1. Εισαγωγικά......................................................................................      420

2. Ασφαλιστική υποκατάσταση.............................................................      421

Θεωρία και Νομολογία......................................................................      430

3. Υποχρεώσεις του λήπτη της ασφαλίσεως και του ασφαλισμένου έναντι του ασφαλιστή κατά την παρ. 3 του άρθ. 14 του ΑσφΝ [= 2496/1997] .................................................................      436

4. Δικονομικά θέματα..........................................................................      439

5. Ενστάσεις του υπόχρεου τρίτου κατά του εξ υποκαταστάσεως ασφαλιστή                  441

6. Η ασφαλιστική υποκατάσταση κατά το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο..........      445

§33. Ιδιαίτερα είδη υποχρεωτικής ασφαλίσεως - Διεθνής Ασφάλιση - Γραφείο Διεθνούς Ασφαλίσεως                   447

Ι. Εισαγωγικά...........................................................................................      447

ΙΙ. Παύση ισχύος πρασίνων καρτών............................................................      453

ΙΙΙ. Ατυχήματα που συμβαίνουν στην Ελλάδα από αλλοδαπά αυτοκίνητα.......      454

1. Έκταση ευθύνης - Ενστάσεις προβαλλόμενες από το ΓΔΑ...................      461

2. Zητήματα αναγωγής - Δικονομικά.....................................................      464

ΙV. Πρόκληση ατυχήματος στην αλλοδαπή από αυτοκίνητο που έχει στην Ελλάδα τον τόπο της συνήθους σταθμεύσεως.............................................................................................      470

V. Σχέση συγκρούσεως μεταξύ ΓΔΑ και ΕΚ.................................................      474

VΙ. Το ΓΔΑ ως οργανισμός αποζημιώσεως κατά το άρθ. 27α του Ν. 489/1976 που προστέθηκε με το άρθ. 5 §1 του ΠΔ 10/2003 σε υλοποίηση της 4ης Κοινοτικής Οδηγίας.........................................      475

VΙΙ. Συνοριακή ασφάλιση..........................................................................      478

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Διαδικασία επιλύσεως των διαφορών

§34. Εξώδικη επίλυση των διαφορών και συναφή θέματα................................      481

Ι. Γενικά..................................................................................................      481

ΙΙ. Συμβιβασμός.......................................................................................      486

1. Έννοια - Χρησιμότητα......................................................................      486

2. Προϋποθέσεις κύρους - Συμβαλλόμενοι.............................................      491

3. Ελαττώματα του συμβιβασμού..........................................................      493

α) Λόγος ή αφορμή έρευνας από το δικαστήριο της εγκυρότητας του συμβιβασμού                               494

β) Απόφαση του δικαστηρίου της ουσίας που δέχεται την ακυρότητα του συμβιβασμού λόγω συνδρομής των όρων της ΑΚ 179 - Έκταση αναιρετικού ελέγχου....................................      495

4. Εμβέλεια και εξέλιξη του συμβιβασμού..............................................      496

5. Ο συμβιβασμός στα πλαίσια της εις ολόκληρον ενοχής......................      502

6. Σχέση του συμβιβασμού με άλλες συναφείς έννομες σχέσεις..............      504

ΙΙΙ. Εκτέλεση του εξώδικου συμβιβασμού....................................................      504

1. Εισαγωγικά......................................................................................      504

2. Έκταση εφαρμογής της ρυθμίσεως...................................................      505

§35. Δικαστική επίλυση των διαφορών..........................................................      507

Ι. Γενικά..................................................................................................      507

ΙΙ. Διαφορές που υπάγονται στην ειδική διαδικασία.....................................      509

1. Εισαγωγικά......................................................................................      509

2. Προϋποθέσεις για την εφαρμογή της διαδικασίας.............................      509

ΙΙΙ. Έναρξη της δίκης................................................................................      522

1. Εισαγωγικά......................................................................................      522

2. Δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων..........................................      522

Αστική ευθύνη του Δημοσίου.............................................................      522

3. Διεθνής δικαιοδοσία........................................................................      523

4. Υλική αρμοδιότητα..........................................................................      534

5. Τοπική αρμοδιότητα........................................................................      537

6. Άσκηση της αγωγής. Περιεχόμενο. Ικανότητα των διαδίκων για παράσταση. Συμμετοχή τρίτων στη δίκη   ............................................................................................................ 541

ΙV. Αποδεικτική διαδικασία.......................................................................      557

Νεότερη Νομολογία..........................................................................      566

§36. Ένδικα μέσα - Εκτέλεση........................................................................      583

Ι. Εισαγωγικά...........................................................................................      583

ΙΙ. Ανακοπή ερημοδικίας..........................................................................      583

ΙΙΙ. Έφεση................................................................................................      586

1. Απόφαση υποκείμενη σε έφεση........................................................      586

2. Έφεση επικουρική ή υπό όρο............................................................      590

3. Διάδικοι της έκκλητης δίκης.............................................................      594

α) Εκκαλών.......................................................................................      594

β) Εφεσίβλητος.................................................................................      596

4. Προθεσμία της εφέσεως...................................................................      598

5. Λόγοι εφέσεως (κύριοι και πρόσθετοι)..............................................      600

6. Συζήτηση της εφέσεως.....................................................................      604

7. Τύχη του παραβόλου εφέσεως με την απόφαση του Εφετείου.............      614

ΙV. Αντέφεση..........................................................................................      614

1. Αντέφεση αναφερόμενη στο κεφάλαιο που εκκαλείται......................      618

2. Αντέφεση αναφερόμενη σε αναγκαίως συνεχόμενο κεφάλαιο............      620

3. Αντέφεση αναφερόμενη σε διαφορετικό κεφάλαιο ...........................      621

V. Αναίρεση............................................................................................      625

1. Εισαγωγικά......................................................................................      625

2. Δίκη μετ’ αναίρεση ενώπιον του Εφετείου.........................................      627

VΙ. Προσωπική κράτηση..........................................................................      628

1. Εισαγωγικά......................................................................................      628

2. Ουσιαστικές προϋποθέσεις...............................................................      628

3. Διαδικασία απαγγελίας.....................................................................      629

VΙΙ. Αναγνώριση και εκτέλεση στην Ελλάδα αλλοδαπής δικαστικής αποφάσεως περιλαμβανούσης και κεφάλαιο περί δικαστικής δαπάνης σύμφωνα με το άρθ. 34 του Κανονισμού 44/2001 Βρυξέλλες Ι                     631

§37. Μεταρρυθμιστική αγωγή......................................................................      633

Ι. Γενικότητες..........................................................................................      633

II. Ουσιαστικές προϋποθέσεις...................................................................      636

Παράρτημα Νομοθετικών κειμένων

Νέο κείμενο του Κ.Ν. 489/1976 «Περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως της εξ ατυχημάτων αυτοκινήτων αστικής ευθύνης» όπως διαμορφώθηκε και ισχύει σήμερα μετά τον τελευταίο Ν. 4261/2014 [5-5-2014]                      641

Νόμος 2496/1997 (ΦΕΚ Α΄ 87) «Ασφαλιστική σύμβαση, τροποποιήσεις της νομοθεσίας για την ιδιωτική ασφάλιση και άλλες διατάξεις»...............................................................................      687

Νόμος ΓϡN΄ της 4/5 Δεκ. 1911 «Περί της εκ των αυτοκινήτων ποινικής και αστικής ευθύνης»                          702

Βιβλιογραφία..............................................................................................      705

Α) Ελληνική...........................................................................................      705

Β) Ξενόγλωσση......................................................................................      711

Αλφαβητικό ευρετήριο................................................................................      715

Γραφεία - μέλη συστήματος πράσινων καρτών..............................................      731

Άλλα αυτοτελή έργα του ίδιου συγγραφέα                    733