Αρνητική αναγνωριστική Αγωγή

κατά το ελληνικό και το ευρωπαϊκό δικονομικό δίκαιο

Αθανάσιος Θ. Καστανίδης

Κυκλοφορεί

ISBN: 978-960-648-052-2

Εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε., Αθήνα, 10/2019

1η έκδ.

Γλώσσα: Ελληνική, Νέα

€ 48.00 (περ. ΦΠΑ 6%)

Βιβλίο, Χαρτόδετο

17 x 24 εκ., 480 σελ.

Περιγραφή

Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στα ένδικα βοηθήματα κατέχει η αρνητική αναγνωριστική αγωγή του άρθρ. 70 ΚΠολΔ. Η παρούσα μελέτη σκοπό έχει να αναδείξει την ετερότητα του θεσμού σε κομβικά ζητήματα που διατρέχουν το δικονομικό δίκαιο καθ` όλου, υπό το πρίσμα της τελολογικής μεθόδου. Η πάροδος σχεδόν ενός αιώνα από το κλασικό έργο του αοιδίμου ακαδημαϊκού Γεωργίου Μητσοπούλου (Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, Αθήνα 1947), η εν τω μεταξύ θέση σε ισχύ του ΚΠολΔ και η ανάδυση του νεοπαγούς κλάδου του ευρωπαϊκού δικονομικού δικαίου, δικαιολογούν την απόπειρα μιας νέας προσέγγισης του θεσμού της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής, ενταγμένου στη σύγχρονη ουσιαστική και δικονομική πραγματικότητα. Η αρνητική εκδοχή της αναγνωριστικής αγωγής, ως έκφανση της συνταγματικώς κατοχυρωμένης αξίωσης έννομης προστασίας για έκδοση απόφασης επί της ουσίας κατ’ άρθρ. 20 Σ, 6 ΕΣΔΑ (δικαίωμα προς αγωγή), συνιστά τη μόνη περίπτωση, κατά την οποία δεν ανυψώνεται σε αντικείμενο της δικονομικής αξίωσης ένα ουσιαστικό δικαίωμα του ενάγοντος. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη διάκριση μεταξύ κατά κανόνα νομιμοποίησης και των περιπτώσεων ανάδυσης της νομιμοποιητικής λειτουργίας του εννόμου συμφέροντος, καθώς και στην απόρριψη της αγωγής για το βαρύτερο ελάττωμα, όταν το ίδιο στοιχείο επιδρά ταυτοχρόνως στο παραδεκτό και τη βασιμότητα της αγωγής (θεωρία των διπλώς ενεργούντων γεγονότων). Υπό το φως της ουσιαστικώς αμυντικής ιδιοπροσωπίας του ενδίκου βοηθήματος, η θεωρία του συγκεκριμένου προσδιορισμού (ΚΠολΔ 216, 322, 324) κάμπτεται, όταν σε ιστορική βάση της αγωγής ανυψώνεται άρνηση, σε αντιδιαστολή με την περίπτωση κατά την οποία θεμέλιο της αγωγής αποτελεί ένσταση. Μελετώνται, περαιτέρω, οι δικαιοδοτικές βάσεις του άρθρ. 7 σημ. 1 (δικαιοδοτική βάση της σύμβασης) και 7 σημ. 2 (δικαιοδοτική βάση της αδικοπραξίας), του άρθρ. 24 (αποκλειστικές βάσεις δικαιοδοσίας) του Κανονισμού 1215/2012 με ειδικότερη επικέντρωση στις οριοθετήσεις του πεδίου ισχύος επί αρνητικών αναγνωριστικών αγωγών. Αντικείμενο έρευνας συνιστούν και οι περιπτώσεις εφαρμογής των Κανονισμών 2201/2003 και 4/2009 επί αρνητικών αναγνωριστικών αγωγών, καθώς και ζητήματα ευρωπαϊκής εκκρεμοδικίας, με έμφαση στο λεγόμενο φαινόμενο της «τορπίλης» (torpedo action).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ................................................................................................ VII

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ........................................................... XVII

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

§ 1. Ιστορικά στοιχεία.................................................................................... 1

Ι... Ρωμαϊκό δίκαιο...................................................................................... 1

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις................................................................... 1

2. Actio praeiudicialis............................................................................ 3

3. Querela non numeratae pecuniae.......................................................... 5

4. Condictio liberationis......................................................................... 5

ΙΙ.. Ο μεσαιωνικός θεσμός της πρόκλησης προς άσκηση αγωγής (provocatio)........ 6

§ 2. Δικαιοσυγκριτικά στοιχεία...................................................................... 11

Ι... Γερμανικό και αυστριακό δίκαιο............................................................. 11

ΙΙ.. Ελβετικό δίκαιο.................................................................................... 14

ΙΙΙ. Γαλλικό δίκαιο..................................................................................... 15

ΙV. Αγγλικό και σκωτικό δίκαιο.................................................................. 18

V.. Αμερικανικό δίκαιο.............................................................................. 23

§ 3... Η αναγνωριστική αγωγή υπό την προϊσχύσασα ΠολΔ/Maurer...................... 28

§ 4... Η αρνητική αναγνωριστική αγωγή στο ισχύον δίκαιο (ΚΠολΔ 70)............... 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

§ 5... Το δικονομικό δικαίωμα προς άσκηση αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής.... 33

Ι... Το δικαίωμα προς αγωγή....................................................................... 33

ΙΙ.. Το δικαίωμα άσκησης αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής ως εκδήλωση του δικαιώματος προς αγωγή ...................................................................................................... 41

1. Τελολογική ένταξη της αναγνωριστικής αγωγής στο ισχύον δικονομικό σύστημα 41

2. Η αρνητική αναγνωριστική αγωγή ως μορφή αναγνωριστικής αγωγής...... 47

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΚΑΙ ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

§ 6... Δικονομική μεταχείριση των διαδικαστικών προϋποθέσεων......................... 51

Ι... Αυτεπάγγελτος έλεγχος (ΚΠολΔ 73)......................................................... 51

ΙΙ.. Ζητήματα απόδειξης.............................................................................. 53

ΙΙΙ. Διαδικαστικές προϋποθέσεις και βάση της αγωγής..................................... 55

§ 7... Εννοιολογικός προσδιορισμός της «έννομης σχέσης».................................. 60

Ι... Κρατούσα γνώμη.................................................................................. 60

ΙΙ.. Τελολογικός προσδιορισμός της «έννομης σχέσης».................................... 62

§ 8... Ανυπαρξία ουσιαστικής έννομης σχέσης................................................... 64

Ι... Ουσιαστική έννομη σχέση...................................................................... 64

1. Βασική έννομη σχέση........................................................................ 64

2. Απόλυτο δικαίωμα............................................................................ 74

3. Μεμονωμένο δικαίωμα ή υποχρέωση.................................................... 78

Α. Αξίωση....................................................................................... 78

Β. Διαπλαστικό δικαίωμα και δικαίωμα δικαστικής διάπλασης................ 79

IΙ.. Έννομη κατάσταση............................................................................... 88

§ 9... Αυτοτελής διάγνωση πραγματικού γεγονότος και αφηρημένου νομικού ζητήματος 91

Ι... Απαράδεκτο αυτοτελούς διάγνωσης πραγματικού γεγονότος και αφηρημένου νομικού ζητήματος 91

ΙΙ.. Καθήκον δικαστικής καθοδήγησης (ΚΠολΔ 236) και ερμηνεία δικογράφου: το απαράδεκτο της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής ως ultima ratio................................................... 97

§ 10. Ανυπαρξία δικονομικής έννομης σχέσης................................................ 105

I... Δογματική θεώρηση............................................................................ 105

II.. Περιπτωσιολογία στο πεδίο του ΚΠολΔ................................................. 107

1. Διάγνωση ανυπαρξίας επιμέρους δικονομικών εννόμων συνεπειών εκκρεμούσης της διαγνωστικής δίκης ................................................................................................... 107

2. Διάγνωση ανυποστάτου πράξης αναγκαστικής εκτέλεσης....................... 110

3. Διάγνωση ανυπαρξίας δικαστικής απόφασης (ΚΠολΔ 313).................... 111

4. Διάγνωση ανυπαρξίας διαιτητικής απόφασης....................................... 115

5. Διάγνωση ανυπαρξίας διαιτητικής συμφωνίας...................................... 118

6. Αναγνώριση δεδικασμένου................................................................ 120

III. Αναγνώριση απόφασης υπό τον ΚανΒρ Iα.............................................. 123

1. Εισαγωγικά.................................................................................... 123

2. Η αίτηση άρνησης αναγνώρισης των άρθρ. 38 περ. β΄, 45 παρ. 4 ΚανΒρ Iα και η αίτηση άρνησης εκτέλεσης των άρθρ. 46, 47 παρ. 2 ΚανΒρ Iα.......................................................... 125

§ 11. Οι ειδικές αναγνωριστικές αγωγές των άρθρ. 461, 544 αρ. 6 ΚΠολΔ.......... 132

Ι... Η κατ’ άρθρ. 461 ΚΠολΔ αγωγή αναγνώρισης πλαστότητας...................... 132

ΙΙ.. Η αναγνωριστική αγωγή του άρθρ. 544 αρ. 6 εδ. β΄ ΚΠολΔ..................... 137

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

§ 12. Νομιμοποίηση.................................................................................... 141

Ι... Η κατά κανόνα νομιμοποίηση............................................................... 141

ΙΙ.. Η νομιμοποιητική λειτουργία του εννόμου συμφέροντος............................ 144

ΙΙΙ. Ενεργητική νομιμοποίηση.................................................................... 148

1. Εισαγωγή....................................................................................... 148

2. Περιπτωσιολογία ενεργητικής νομιμοποιητικής λειτουργίας του εννόμου συμφέροντος επί αλλότριας ως προς τον ενάγοντα έννομης σχέσης.................................................................. 149

3. Περιπτωσιολογία ενεργητικής νομιμοποιητικής λειτουργίας του εννόμου συμφέροντος επί απόλυτου δικαιώματος ................................................................................................... 157

ΙV. Παθητική νομιμοποίηση...................................................................... 159

V.. Νομιμοποίηση και διπλώς ενεργούντα γεγονότα....................................... 164

VI. Το πρόβλημα της κατ’ εξαίρεση νομιμοποίησης επί αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής 166

§ 13. Έννομο συμφέρον............................................................................... 173

Ι... Έννοια.............................................................................................. 173

ΙΙ.. Οι κατ’ ιδίαν όροι του εννόμου συμφέροντος........................................... 177

1. Αβεβαιότητα.................................................................................. 177

2. Το στοιχείο του «εννόμου»............................................................... 180

Α. Πλήγμα σε έννομο αγαθό του ενάγοντος......................................... 180

Β. Έλλειψη του «εννόμου» χαρακτήρα του συμφέροντος........................ 184

Γ. Συρροή ενδίκων βοηθημάτων και έννομο συμφέρον......................... 194

αα.. Συρροή αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής και καταψηφιστικής αγωγής 194

ββ.. Συρροή αρνητικής και θετικής αναγνωριστικής αγωγής.............. 198

γγ.. Συρροή αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής και διαπλαστικού ενδίκου βοηθήματος 201

δδ.. Συρροή αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής και αγωγής διόρθωσης ανακριβούς κτηματολογικής εγγραφής (άρθρ. 6 παρ. 2 ν. 2664/1998)................................................ 207

3. Το στοιχείο της «αμεσότητας»........................................................... 209

Α. Το «ενεστώς» της έννομης σχέσης και ο κρίσιμος χρόνος συνδρομής του εννόμου συμφέροντος .............................................................................................. 209

Β. Άρση εννόμου συμφέροντος.......................................................... 218

4. Το στοιχείο της «σπουδαιότητας»...................................................... 223

5. Το στοιχείο της «ατομικότητας»........................................................ 224

§ 14. Καθ’ ύλην αρμοδιότητα........................................................................ 226

§ 15. Κατά τόπον αρμοδιότητα και διεθνής δικαιοδοσία.................................... 232

Ι... Κατά τόπον αρμοδιότητα υπό τον ΚΠολΔ.............................................. 232

1. Γενική δωσιδικία του εναγομένου...................................................... 232

2. Ειδικές δωσιδικίες........................................................................... 233

ΙΙ.. Διεθνής δικαιοδοσία............................................................................ 235

1. Υπό τον ΚΠολΔ............................................................................. 235

2. Κανονισμός Βρυξέλλες Iα................................................................. 235

Α. Δωσιδικία της σύμβασης (άρθρ. 7 σημ. 1)....................................... 235

Β. Δωσιδικία της αδικοπραξίας (άρθρ. 7 σημ. 2)................................. 238

Γ. Αποκλειστικές δικαιοδοτικές βάσεις............................................... 239

Δ. Δικαιοδοτικές βάσεις σε υποθέσεις ασφαλίσεων και συμβάσεις καταναλωτών 241

3. Κανονισμός Βρυξέλλες ΙΙα................................................................ 242

4. Κανονισμός περί διατροφών 4/2009.................................................. 242

§ 16. Αποκλειστική προθεσμία άσκησης του δικαιώματος προς αρνητική αναγνωριστική αγωγή 244

§ 17. Εγγραφή στα βιβλία διεκδικήσεων (άρθρ. 220 ΚΠολΔ) και προδικαστική άσκηση αίτησης θεραπείας σε εμπράγματες αγωγές κατά του Δημοσίου (άρθρ. 8 α.ν. 1539/1938)............................... 247

§ 18. Δικαστικό ένσημο, πιστοποιητικό ΕΝ.Φ.Ι.Α. και πιστοποιητικό οικονομικού εφόρου περί υποβολής δήλωσης φόρου κληρονομίας....................................................................................... 251

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ
(ΚΠολΔ 216) ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ

§ 19. Ιστορική βάση της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής και βάρος απόδειξης. 255

Ι... Το πρόβλημα εφαρμογής της θεωρίας του συγκεκριμένου προσδιορισμού (216, 224, 324 ΚΠολΔ) στην αρνητική αναγνωριστική αγωγή.......................................................................... 255

ΙΙ.. Άρνηση-βάρος απόδειξης..................................................................... 259

ΙΙΙ. Ένσταση-βάρος απόδειξης.................................................................... 271

§ 20. Αίτημα της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής........................................ 283

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

§ 21. Εκκρεμοδικία..................................................................................... 287

I... Η ημεδαπή εκκρεμοδικία (ΚΠολΔ 221 επ.) σε διαλεκτική συσχέτιση με την ευρωπαϊκή σύλληψη του αντικειμένου της δίκης (άρθρ. 29 ΚανΒρ Ια)................................................................... 287

ΙΙ.. Διαδοχική άσκηση αναγνωριστικών αγωγών........................................... 292

1. Στο πεδίο εφαρμογής του ΚΠολΔ...................................................... 292

2. Στο πεδίο εφαρμογής του ΚανΒρ Iα................................................... 294

ΙΙI. Διαδοχική άσκηση καταψηφιστικής ή διαπλαστικής αγωγής και μεταγενέστερης αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής ...................................................................................................... 294

1. Στο πεδίο εφαρμογής του ΚΠολΔ...................................................... 294

2. Στο πεδίο εφαρμογής του ΚανΒρ Iα................................................... 297

ΙV. Διαδοχή αρνητικής αναγνωριστικής και μεταγενέστερης αγωγής ευρύτερου περιεχομένου 298

1. Στο πεδίο εφαρμογής του ΚΠολΔ...................................................... 298

2. Στο πεδίο εφαρμογής του ΚανΒρ Iα: ιδίως το πρόβλημα των «τορπιλών» (torpedo actions) 301

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

§ 22. Το πρόβλημα της διακοπής της παραγραφής............................................ 311

§ 23. Το πρόβλημα της όχλησης, της τοκογονίας και της επιδείνωσης της θέσης του ενάγοντος ως κακόπιστου νομέα (ΑΚ 1096, 1097, 1100, 1102, 1103)............................................................ 314

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΑΠΟΦΑΣΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ

ΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΟ

§ 24. Δεδικασμένο από την απόφαση που απορρίπτει την αρνητική αναγνωριστική αγωγή για τυπικούς λόγους ....................................................................................................... 317

§ 25. Δεδικασμένο από την απόφαση που δέχεται επί της ουσίας την αρνητική αναγνωριστική αγωγή 321

§ 26. Δεδικασμένο από την απόφαση που απορρίπτει την αρνητική αναγνωριστική αγωγή για λόγους ουσιαστικούς ....................................................................................................... 324

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ

ΕΙΔΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

§ 27. Αντικειμενικό βάρος απόδειξης και δεδικασμένο.................................... 333

§ 28. Διάγνωση τμήματος της επίδικης έννομης σχέσης, μερική απόρριψη της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής και εκλυόμενο δεδικασμένο....................................................................... 336

§ 29. Το πρόβλημα της επιμήκυνσης της παραγραφής κατ’ άρθρ. 268 ΑΚ....... 341

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....................................................................................... 343

ΕΛΛΗΝΙΚΗ........................................................................................... 343

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ....................................................................................... 371

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΔΕΕ) 401

ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 403

Add: 2019-10-31 15:49:26 - Upd: 2020-10-23 13:46:34