Μπορεί η κοινωνική δικαιοσύνη να ενισχυθεί; Αν το κεντρικό μήνυμα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, το οποίο δημοσιεύτηκε πριν από 170 χρόνια, ήταν το συμπέρασμα πως «η ιστορία όλων των ώς τώρα κοινωνιών είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων», το βασικό μήνυμα του παρόντος μανιφέστου για την κοινωνική πρόοδο είναι ότι η δικαιοσύνη μπορεί ασφαλώς να ενισχυθεί και ότι η κοινωνική πρόοδος μπορεί να προαχθεί σημαντικά, αν συνδυάσουμε ένα εποικοδομητικό όραμα με προσεκτικά σχεδιασμένες αλλαγές στους θεσμούς και τις κοινωνικές συμβάσεις. Στις σημερινές συζητήσεις για την πολιτική οικονομία, ίσως αναλώσαμε πάρα πολύ χρόνο υποστηρίζοντας επιχειρήματα είτε υπέρ είτε κατά της οικονομίας της αγοράς. Θα πρέπει πλέον να αναγνωρίσουμε ότι οι θεσμοί της αγοράς είναι ένα αναγκαίο, αλλά σε καμία περίπτωση επαρκές, θεμέλιο μιας δίκαιης κοινωνίας – μιας κοινωνίας που θα εγγυάται την ακριβοδικία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο σύγχρονος καπιταλισμός δεν περιορίζεται στη –συχνά άκριτη– αξιοποίηση της οικονομίας της αγοράς, αλλά επιβάλλει επίσης ορισμένες προτεραιότητες και ορισμένους αποκλεισμούς που μπορούν στο σύνολό τους να αποτελέσουν αντικείμενο αμφισβήτησης και έντονης κριτικής.
Ελπίζω το μανιφέστο αυτό, το οποίο βασίζεται στα ευρήματα επισταμένων ερευνών, να δώσει το έναυσμα για πρωτοβουλίες που θα αλλάξουν το πρόσωπο του σύγχρονου κόσμου. Απαιτούνται ριζικές αλλαγές στον χαοτικό και άδικο κόσμο στον οποίο ζούμε, και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι το θετικό όραμα και οι εποικοδομητικές προτάσεις που παρουσιάζονται στο ανά χείρας μανιφέστο θα συμβάλουν αποφασιστικά σε αυτόν τον τόσο αναγκαίο μετασχηματισμό. Δύσκολα θα μπορούσε να υπερβάλει κανείς, όσον αφορά την παγκόσμια εμβέλεια ενός τόσο φιλόδοξου μανιφέστου.
Από τα Προλεγόμενα του Amartya Sen
Πρόκειται για ένα σπουδαίο και απολύτως αναγκαίο βιβλίο. Η ανάλυσή του όσον αφορά τα δεινά της σύγχρονης κοινωνίας είναι τόσο διορατική, όσο οξυδερκές είναι το όραμά του για την υπέρβαση των ποικίλων παραδόξων και διλημμάτων. Σταθμίζει προσεκτικά τις παγίδες, τους κινδύνους και τις ευκαιρίες της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική, και χαράσσει με φαντασία νέους δρόμους για έναν μελλοντικό κόσμο, ο οποίος θα είναι ταυτόχρονα πιο δίκαιος, πιο δημοκρατικός και πιο βιώσιμος. Ένα βιβλίο που πρέπει οπωσδήποτε να διαβαστεί.
Hartmut Rosa, καθηγητής κοινωνιολογίας και κοινωνικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Friedrich Schiller της Ιένας
***
Απορρύθμιση, οικονομική κρίση, κοινωνικές εντάσεις, αποσταθεροποίηση της δημοκρατίας σε διάφορες χώρες, πόλεμοι: την περίοδο 1980-2030 θα ξαναπαιχθεί άραγε το δράμα της περιόδου 1890-1940, συνοδευόμενο επιπλέον από μια πρωτοφανή οικολογική καταστροφή; Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο ανησυχητική. Είναι αδύνατον να αποδεχθούμε την εμφανή δυσαναλογία ανάμεσα στις τεράστιες δυνατότητες που μας προσφέρονται σήμερα και τις απίστευτα χαμηλές επιδόσεις των κυβερνήσεων και των θεσμών. Τα προβλήματα είναι ορατά, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο, μπορούμε να οικοδομήσουμε μια καλύτερη κοινωνία. Το παρόν βιβλίο βασίζεται στη δουλειά του Διεθνούς Πάνελ για την Κοινωνική Πρόοδο, στο οποίο συμμετείχαν πάνω από 300 ερευνητές των κοινωνικών επιστημών από όλο τον κόσμο. Το μανιφέστο, που προέκυψε, προτείνει ένα όραμα θεμελιωμένο σε έναν νέο τρόπο σκέψης που οδηγεί στη βαθιά μεταρρύθμιση των αγορών, των επιχειρήσεων, των πολιτικών κοινωνικής προστασίας και των μηχανισμών της δημοκρατικής διαβούλευσης.
Απευθύνει ένα μήνυμα ελπίδας και μια έκκληση για δράση, τη στιγμή που καινοφανείς απειλές υπονομεύουν το μέλλον και οι ιδεολογίες του περασμένου αιώνα έχουν χάσει την αξιοπιστία τους. Ούτε, όμως, η κατάρρευση των ψευδαισθήσεων ούτε η επικράτηση του καπιταλισμού μπορούν να καταπνίξουν το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη.
***
Ο Marc Fleurbaey, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Princeton, συνέγραψε το ανά χείρας βιβλίο σε συνεργασία με τους:
- Olivier Bouin, διευθυντή του ιδρύματος RFIEA Foundation
- Marie-Laure Salles-Djelic, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού (Sciences-Po)
- Ravi Kanbur, καθηγητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης
- Helga Nowotny, ομότιμη καθηγήτρια κοινωνιολογίας της επιστήμης στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης (ETH)
- Elisa Reis, καθηγήτρια πολιτικής κοινωνιολογίας στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο.
Πρόλογος: Amartya Sen, καθηγητής οικονομικών και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, βραβείο Νόμπελ Οικονομίας. (Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο του Η ιδέα της δικαιοσύνης.)
