Συντομογραφίες.....................................................................................          IX

Εισαγωγή..........................................................................................           1

1. Η θέση του προβλήματος..................................................................           1

2. Σκοπός της μελέτης-σχεδιάγραμμα.....................................................           3

Μέρος Α΄

Τα κοινωνικά δικαιώματα στο πολυεπίπεδο σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου

Κεφάλαιο Ι

Φύση και οριοθέτηση των κοινωνικών δικαιωμάτων

1. Εννοιολογικά χαρακτηριστικά και διακρίσεις των κοινωνικών δικαιωμάτων                           7

2. Το ζήτημα της αγωγιμότητας των κοινωνικών δικαιωμάτων             8

3. Η διάκριση μεταξύ αγωγιμότητας και εκδικασιμότητας των κοινωνικών δικαιωμάτων   ..................................................................................................... 11

4. Η οριζόντια επικλησιμότητα των κοινωνικών δικαιωμάτων               12

5. Η επιφύλαξη του εφικτού της προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων υπό το φως της δημοσιονομικής κρίσης ............................................................         13

6. Οριοθέτηση της δυνατότητας επίκλησης του ανέφικτου....         15

7. Η επιταγή για την εξασφάλιση ενός ελαχίστου ορίου αξιοπρεπούς διαβίωσης                          16

Κεφάλαιο ΙΙ

Η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων
απο τους διεθνείς και υπερεθνικούς οργανισμούς

1. Ο ρόλος των διεθνών οργανισμών διακυβερνητικής συνεργασίας με παγκόσμια εμβέλεια          ..................................................................................................... 20

1.1 Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (Δ.Ο.Ε.) και η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων μέσω των Διεθνών Συμβάσεων Εργασίας ........................................................................................         20

1.1.1 Σκοποί και κανονιστικό έργο....................................................         20

1.1.2 Περιεχόμενο και αποτελεσματικότητα των Διεθνών Συμβάσεων Εργασίας                    21

1.1.3 Οι μηχανισμοί ελέγχου ............................................................         23

2. Το Διεθνές Σύμφωνο του Ο.Η.Ε. για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα         ..................................................................................................... 28

2.1 Γενικά...........................................................................................         28

2.2 Οι μηχανισμοί ελέγχου ....................................................................         28

3. Ο ρόλος των περιφερειακών οργανισμών διακυβερνητικής συνεργασίας: η περίπτωση του Συμβουλίου της Ευρώπης ...........................................................         29

3.1 H θέση των κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ε.Σ.Δ.Α...............................         30

3.1.1 Η κοινωνική ανάγνωση της Ε.Σ.Δ.Α. από το Ε.Δ.Δ.Α.......................         30

3.1.2 Η αποτελεσματικότητα των κοινωνικών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται άμεσα ή έμμεσα από την Ε.Σ.Δ.Α. ............................................................................................ 34

3.1.3 Ο έλεγχος εφαρμογής της Ε.Σ.Δ.Α. από το Ε.Δ.Δ.Α. ......................         36

3.2 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης ....................................................         38

3.2.1 Γενικά...................................................................................         38

3.2.2 Το περιεχόμενο του Χάρτη......................................................         38

3.2.3 Η αποτελεσματικότητα του Ε.Κ.Χ. και η διαφοροποίησή του από την Ε.Σ.Δ.Α.                             40

3.2.4 Ο έλεγχος εφαρμογής του Ε.Κ.Χ................................................         43

3.2.5 Η θέση των διεθνών συμβατικών κειμένων που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώματα στην ελληνική έννομη τάξη........................................................................................         46

4. O ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως υπερεθνικού περιφερειακού οργανισμού                       51

4.1 Η περιορισμένη θέση των κοινωνικών δικαιωμάτων στην ενωσιακή έννομη τάξη κατά τα πρώτα στάδια λειτουργίας της Ε.Ο.Κ........................................................................................         51

4.2 Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ..............         54

4.2.1 Γενικά..................................................................................         54

4.2.2 Η θέση των κοινωνικών δικαιωμάτων στο κείμενο του Χάρτη........         55

4.2.3 Οι οριζόντιες διατάξεις του Χ.Θ.Δ.Ε.Ε. ........................................         56

4.2.4 Η αντιπαραβολή του Χ.Θ.Δ.Ε.Ε. με τα εθνικά κείμενα που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώματα           ............................................................................................ 58

4.2.5 Η διάκριση δικαιωμάτων και αρχών ως τροχοπέδη στην εκδικασιμότητα και την οριζόντια επικλησιμότητα του Χ.Θ.Δ.Ε.Ε..................................................................................         59

4.3 Το ενωσιακό δίκαιο σε συνάρτηση με τον Ε.Κ.Χ. και την Ε.Σ.Δ.Α.: σχέση διαλεκτική ή απομάκρυνσης;              ................................................................................................. 64

5. Η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη                                 66

Μέρος Β΄

Περιορισμός των κοινωνικών δικαιωμάτων
μέσω των Μνημονίων και αναφύοντα ζητήματα
αντίθεσης τους με το ευρωπαϊκό δίκαιο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι

Νομική αντιμετώπιση και δικαστικός έλεγχος
των μέτρων λιτότητας

1. Τα Σύμφωνα Συνεννόησης (Μνημόνια) ...................................         71

1.1 Το νομικό πλαίσιο των Συμφώνων Συνεννόησης (Μνημονίων) ...............          71

1.2 Η νομική βάση σύναψης των Συμφώνων Συνεννόησης .........................          73

1.3 Η νομική φύση των Συμφώνων Συνεννόησης .....................................         74

2. Τα μέτρα λιτότητας υπό το φως του δικαστικού ελέγχου των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων ........................................................................................................         76

2.1 Οι αποφάσεις των ελεγκτικών οργάνων της Δ.Ο.Ε. για τα ελληνικά μέτρα λιτότητας                               77

2.2 Η νομολογία της Ε.Ε.Κ.Δ για τα ελληνικά μέτρα λιτότητας .....................         78

2.2.1 Οι συλλογικές προσφυγές 65/2011 και 66/2011.............................         78

2.2.2 Η συλλογική προσφυγή 76/2012................................................         81

2.2.3 Η συλλογική προσφυγή 111/2014..............................................         82

2.2.4 Συμπερασματικές παρατηρήσεις..............................................         85

2.3 Ο δικαστικός έλεγχος των μέτρων λιτότητας από το Ε.Δ.Δ.Α.: η νομολογία της κρίσης                           86

2.4 Ο δικαστικός έλεγχος των μέτρων λιτότητας από τα δικαστήρια της Ε.Ε. .         90

2.4.1 Η άσκηση προσφυγής ακύρωσης κατά των Μνημονίων.................         91

2.4.2 Η ευθεία προσφυγή κατά νομοθετικής πράξης γενικής ισχύος από ιδιώτη διάδικο                      92

2.4.3 Η χρήση της νομικής βάσης της εξωσυμβατικής ευθύνης της Ένωσης ως μέσο ελέγχου των μέτρων λιτότητας   ............................................................................................ 93

2.4.4 Αποτίμηση των αποφάσεων....................................................         96

2.4.5 Η χρήση της έννοιας «οικονομική κρίση» κατά τον δικαστικό έλεγχο              98

2.4.6 Η προδικαστική παραπομπή ως μέσο δικαστικού ελέγχου............       100

Κεφάλαιο IΙ

Η ελληνική νομολογία της κρίσης
σε σχέση με το dictum των διεθνών οργάνων

1. O δικαστικός έλεγχος των μέτρων λιτότητας από τα ελληνικά δικαστήρια                              105

1.1 Οι σημαντικότερες αποφάσεις της περιόδου της κρίσης ........................       105

1.2 Τα μέτρα λιτότητας ως αντικείμενο του διάχυτου συνταγματικού ελέγχου               112

1.3 Κριτική αποτίμηση της ελληνικής νομολογίας......................................       114

1.4 Η συμβολή του εθνικού δικαστή στην προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων    116

Καταληκτικές παρατηρήσεις .........................................................       120

Βιβλιογραφία..................................................................................       123

Ελληνική βιβλιογραφία.........................................................................       123

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία                      126