ΠΡΟΛΟΓΟΣ A΄ ΕΚΔΟΣΗΣ........................................................................         V

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Β΄ ΕΚΔΟΣΗΣ........................................................................       VII

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γ΄ ΕΚΔΟΣΗΣ ........................................................................        IX

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ...............................................................................      ΧΙΧ                         

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...........................................................................    ΧΧΙΙΙ                         

ΠΡΩΤO ΜΕΡΟΣ

ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

§ 1. Η συνδικαλιστική ελευθερία .........................................................         3 

       Ι. Έννοια και κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας ....................         3 

       ΙΙ. Η συνδικαλιστική ελευθερία ως ατομικό και συλλογικό δικαίωμα ..........         5 

       ΙΙΙ. Η ατομική συνδικαλιστική ελευθερία ...............................................         8 

            1. Θετική συνδικαλιστική ελευθερία ...............................................         9 

            2. Αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία ............................................       11 

       IV. Η συλλογική συνδικαλιστική ελευθερία ...........................................       15 

            1. Προστασία της υπόστασης της συνδικαλιστικής οργάνωσης .........       16 

            2. Προστασία της εσωτερικής αυτονομίας της συνδικαλιστικής οργάνωσης       16        

            3. Προστασία της συνδικαλιστικής δράσης ......................................       16 

            4. Προστασία των μέσων πραγμάτωσης των σκοπών της συνδικαλιστικής ελευθερίας                  17        

       V. Περιορισμοί της συνδικαλιστικής ελευθερίας ....................................       17 

§ 2.  Συνδικαλιστικές οργανώσεις ........................................................       20 

       Ι. .. Έννοια συνδικαλιστικών οργανώσεων ............................................       21 

            1. Κοινός επαγγελματικός σκοπός .................................................       21 

            2. Σωματειακή μορφή ..................................................................       23 

            3. Ελεύθερη με βάση το ιδιωτικό δίκαιο ίδρυση .................................       23 

            4. Ανεξαρτησία από τον εργοδότη, τα πολιτικά κόμματα και το κράτος ..       24 

            5. Δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία ........................................       24 

       ΙΙ. . Διακρίσεις .................................................................................       25 

            1. Διάκριση κατά βαθμούς ............................................................       25 

            2. Διάκριση με βάση την οργανωτική δομή .......................................       26 

       ΙΙΙ. Ίδρυση και διάλυση συνδικαλιστικών οργανώσεων ............................       27 

            1. Γενικά ....................................................................................       27 

            2. Ιδρυτική πράξη .......................................................................       28 

            3. Καταστατικό ...........................................................................       29 

            4. Απόκτηση νομικής προσωπικότητας ..........................................       30 

            5. Διάλυση συνδικαλιστικής οργάνωσης .........................................       32 

            6. Ίδρυση και διάλυση ενώσεων προσώπων ....................................       33 

       ΙV. Μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων ...............................................       36 

            1. Η απόκτηση της ιδιότητας του μέλους .........................................       36 

            2. Δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών ......................................       39 

            3. Απώλεια της ιδιότητας του μέλους ..............................................       40 

       V. Εσωτερική αυτονομία και οικονομική αυτοτέλεια των συνδικαλιστικών οργανώσεων                      42        

            1. Εσωτερική αυτονομία ..............................................................       42 

            2. Οικονομική αυτοτέλεια .............................................................       44 

                 α. Οι πόροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων ............................       45 

                 β. Η είσπραξη των συνδρομών .................................................       46 

                 γ. Το ακατάσχετο της περιουσίας της συνδικαλιστικής οργάνωσης .       48 

       VI. Οργάνωση και λειτουργία των συνδικαλιστικών οργανώσεων ..............       48             

            1. Γενική Συνέλευση ...................................................................       48 

                 α. Σύγκληση γενικής συνέλευσης ..............................................       49 

                 β. Συμμετοχή των μελών στη γενική συνέλευση - απαρτία, ψηφοφορία και απαιτούμενη πλειοψηφία      ....................................................................................... 50     

                 γ. Προσβολή ελαττωματικών αποφάσεων γενικής συνέλευσης........       53 

            2. Διοικητικό Συμβούλιο ...............................................................       62 

            3. Ελεγκτική επιτροπή .................................................................       68 

            4. Εφορευτική επιτροπή ...............................................................       68 

            5. Αντιπρόσωποι στις ενώσεις συνδικαλιστικών οργανώσεων .............       68 

§ 3. Προστασία και διευκολύνσεις της συνδικαλιστικής δράσης ..........       70 

       Ι. .. Έννοια και περιεχόμενο της συνδικαλιστικής δράσης ........................       70 

       ΙΙ. . Προστασία συνδικαλιστικής δράσης ..............................................       71 

       ΙΙΙ. Προστασία από απόλυση και μετάθεση ..........................................       72 

            1. Γενική προστασία ....................................................................       73 

            2. Η ειδική προστασία των συνδικαλιστικών στελεχών από την απόλυση           75        

            3. Προστασία από τη μετάθεση ....................................................       81 

       IV. Διευκολύνσεις της συνδικαλιστικής δράσης στον τόπο εργασίας .........       82 

            1. Δικαίωμα διατήρησης πινάκων ανακοινώσεων και διανομής ανακοινώσεων     82        

            2.. Δικαίωμα σύγκλησης γενικών συνελεύσεων στο χώρο εργασίας ......       83 

            3.. Δικαίωμα διάθεσης γραφείου στον τόπο εργασίας ........................       84 

            4.. Δικαίωμα για τακτικές συναντήσεις με τον εργοδότη για την από κοινού επίλυση θεμάτων που απασχολούν τους εργαζομένους ........................................................................       84 

            5. Υποχρέωση χορήγησης συνδικαλιστικής άδειας ...........................       85 

§ 4. Εργοδοτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις ....................................       86 

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΔΙΚΑΙΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

§ 5. Έννοια, λειτουργία, συνταγματική κατοχύρωση και όρια της συλλογικής αυτονομίας                    91                                                                                                     

       Ι. .. Έννοια και λειτουργία ..................................................................       91 

       ΙΙ. . Συνταγματική κατοχύρωση ...........................................................       92 

       ΙΙΙ. Όρια της συλλογικής αυτονομίας ...................................................       96 

§ 6. Συλλογική αυτονομία και κρατική ρύθμιση των όρων εργασίας ....     100 

       Ι. .. Η ανταγωνιστική σχέση μεταξύ αυτόνομης συλλογικής ρύθμισης και ετερόνομης κρατικής ρύθμισης των όρων εργασίας ...................................................................................     100 

       ΙΙ. . Η σύμφωνη με το Σύνταγμα κατανομή της ρυθμιστικής αρμοδιότητας των όρων εργασίας μεταξύ κράτους και συνδικαλιστικών οργανώσεων .......................................................     101 

       ΙΙΙ. Περιορισμοί της συλλογικής αυτονομίας για λόγους γενικού συμφέροντος           103      

       IV. Νομοθετικές ρυθμίσεις μονομερώς και αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου            109      

§ 7.  Συλλογική αυτονομία και ενωσιακό δίκαιο ...................................     113

       Ι. .. Άρθρο 28 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.......................     113

       ΙΙ... Σύγκρουση των δικαιωμάτων του άρθρου 28 του Χάρτη με τις θεμελιώδεις ελευθερίες και με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα ................................................................................     115

§ 8.  Έννοια, νομική φύση, λειτουργία και νομοθετικό πλαίσιο των ΣΣΕ            118      

       Ι. .. Έννοια ......................................................................................     118             

       ΙΙ. . Νομική φύση .............................................................................     121 

       ΙΙΙ. Λειτουργία .................................................................................     121 

       IV. Το νομοθετικό πλαίσιο των ΣΣΕ ....................................................     122 

§ 9.  Το αντικείμενο των συλλογικών συμβάσεων εργασίας .................     126 

       Ι. Το κανονιστικό και ενοχικό περιεχόμενο της συλλογικής σύμβασης εργασίας        126      

       ΙΙ. . Περιορισμοί της κανονιστικής αρμοδιότητας των φορέων της συλλογικής αυτονομίας                  127      

       ΙΙΙ. Τα κατ’ ιδίαν αντικείμενα των ΣΣΕ ..................................................     131 

            1. Ζητήματα σχετικά με τη σύναψη και τη λύση σύμβασης εργασίας .....     131 

                 α. Γενικά όρια ηλικίας ..............................................................     135 

                 β. Ειδικά όρια ηλικίας ..............................................................     139 

            2. Ζητήματα σχετικά με τη λειτουργία των συλλογικών συμβάσεων εργασίας      140      

            3. Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής............................................     143   

            4. Ζητήματα που αφορούν την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος στην επιχείρηση, την παροχή συνδικαλιστικών διευκολύνσεων και τον τρόπο παρακράτησης των συνδικαλιστικών εισφορών              ............................................................................................ 150   

            5. Ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης ................................................     150 

            6. Ζητήματα ερμηνείας των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ ....................     151 

            7.. Ρύθμιση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων μερών            152      

            8.. Ρήτρα ειρήνης ........................................................................     152 

§ 10.  Είδη ΣΣΕ ....................................................................................     154 

       Ι. .. Ο καθορισμός των ειδών των ΣΣΕ από το νομοθέτη ..........................     154 

            1. Οι εθνικές γενικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας .........................     155 

            2.  Οι κλαδικές ΣΣΕ .....................................................................     156 

            3. Ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ - Διάκριση από τις κλαδικές ...................     158 

            4. Επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας ...........................     161 

§ 11. Ικανότητα, αρμοδιότητα και αντιπροσωπευτικότητα για τη σύναψη συλλογικής σύμβασης εργασίας      .................................................................................................. 163   

       Ι. .. Ικανότητα σύναψης ΣΣΕ ..............................................................     163 

            1. Από την πλευρά των εργαζομένων ..............................................     163 

            2. Από την πλευρά των εργοδοτών .................................................     164 

              α. Εργοδοτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις ..................................     164 

              β. Μεμονωμένοι εργοδότες ή ομάδα εργοδοτών ..............................     165 

       ΙΙ. . Αρμοδιότητα για σύναψη ΣΣΕ .......................................................     165 

            1. Από την πλευρά των εργαζομένων ..............................................     167 

            2. Από πλευράς εργοδοτών ..........................................................     169 

       ΙΙΙ. Αντιπροσωπευτικότητα ................................................................     171 

§ 12.  Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η κατάρτιση της ΣΣΕ ..........     174 

       Ι. .. Δικαίωμα και υποχρέωση για καλόπιστη διαπραγμάτευση .................     174 

       ΙΙ. . Δικαίωμα παρέμβασης κατά τις διαπραγματεύσεις των μη αντιπροσωπευτικών οργανώσεων                    176................................................................................................

       ΙΙΙ. Η σύναψη της συλλογικής σύμβασης εργασίας και η θέση της σε ισχύ ..     177

       IV. Άκυρη συλλογική σύμβαση εργασίας .............................................     177 

§ 13. Τα δεσμευόμενα από ΣΣΕ πρόσωπα ..........................................     180 

       Ι. .. Ο κανόνας - Δέσμευση των μελών ..................................................     180 

       ΙΙ. . Οι εξαιρέσεις – Η erga omnes ισχύς των ΣΣΕ ...................................     183 

       ΙΙΙ. Δέσμευση από ΣΣΕ σε περίπτωση μεταβίβασης επιχείρησης .............     185 

       ΙV. Διεύρυνση του κύκλου των δεσμευόμενων προσώπων ......................     191 

            1. Συνυπογραφή ΣΣΕ από μη αντιπροσωπευτική συνδικαλιστική οργάνωση     191      

            2. Προσχώρηση ........................................................................     192 

            3. Κήρυξη ΣΣΕ γενικά υποχρεωτικής με υπουργική απόφαση ............     193

                α. Προϋποθέσεις.....................................................................     194

                β. Συνέπειες ..........................................................................     195

            4.. Επέκταση της ισχύος της ΣΣΕ με νόμο .......................................     198 

§ 14. Το πεδίο ισχύος  της ΣΣΕ και σχέσεις ΣΣΕ ...................................     199 

       Ι. .. Πεδίο ισχύος ..............................................................................     199 

            1. Τοπικό πεδίο ισχύος ...............................................................     199 

            2. Επαγγελματικό πεδίο ισχύος ....................................................     199 

            3. Προσωπικό πεδίο ισχύος ........................................................     200 

            4. Χρονικό πεδίο ισχύος ..............................................................     201 

                 α. Διάρκεια ισχύος ..................................................................     201 

                 β. Έναρξη ισχύος ...................................................................     202 

                 γ. Λήξη .................................................................................     204 

                 δ. Καταγγελία ........................................................................     204 

                 ε. Παράταση ισχύος των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ μετά τη λήξη της          206      

                 στ. Μετενέργεια ......................................................................     208 

§ 15. Οι μεταξύ των συλλογικών συμβάσεων εργασίας σχέσεις - Σχέση ΣΣΕ με νόμο               212      

       Ι. .. Συρροή ΣΣΕ ..............................................................................     212 

       ΙΙ. . Διαδοχή ΣΣΕ .............................................................................     218 

       ΙΙΙ. Παραπομπή ΣΣΕ σε ΣΣΕ .............................................................     219 

       IV. Σχέση ΣΣΕ με νόμο .....................................................................     220 

            1. Διατάξεις μονομερώς αναγκαστικού δικαίου ..................................     221 

            2. Διατάξεις αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου ..................................     223 

            3. Διατάξεις ενδοτικού δικαίου για τα μέρη της ΣΣΕ ...........................     224 

§ 16.  Η ενέργεια των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ ...............................     226 

       Ι. .. Οι κανονιστικοί όροι ως ουσιαστικός νόμος .....................................     226 

            1. Άμεση ισχύς ...........................................................................     226 

            2. Αναγκαστική ισχύς ..................................................................     227 

       ΙΙ... Συνέπειες του κανονιστικού χαρακτήρα των όρων ΣΣΕ ......................     228 

            1. Ερμηνεία όρων ΣΣΕ .................................................................     228 

            2. Αναδρομικότητα ΣΣΕ ...............................................................     229 

            3. Εκχώρηση της κανονιστικής εξουσίας σε τρίτους ...........................     230 

            4. Αυτεπάγγελτη εφαρμογή από το δικαστή .....................................     230 

        ΙΙΙ. Η αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης ................................................     231 

            1. Οι όροι της ΣΣΕ ως ελάχιστο όριο προστασίας ............................     231 

            2. Η κρίση για την ευνοϊκότερη ρύθμιση .........................................     233 

            3. Συσχέτιση αποδοχών ΣΣΕ με τις αποδοχές της ατομικής σύμβασης εργασίας                         235      

       IV. Συνέπειες παράβασης όρων ΣΣΕ ..................................................     241 

            1. Αστικές συνέπειες ....................................................................     241 

            2. Ποινική ευθύνη .......................................................................     243 

            3. Διοικητικές κυρώσεις ................................................................     243 

§ 17. Επίλυση των συλλογικών διαφορών εργασίας από τρίτους - Μεσολάβηση και Διαιτησία                                                                                                                  244   

       Ι. .. Γενικά .......................................................................................     244 

       ΙΙ. . Διαιτησία και συλλογική αυτονομία ................................................     245 

            1. Προαιρετική και υποχρεωτική διαιτησία .......................................     245 

            2. Τα βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος διαιτησίας σύμφωνα με το ν. 1876/1990                247      

            3.. Το ζήτημα της συνταγματικότητας του συστήματος διαιτησίας του  ν. 1876/1990                    249      

       ΙΙΙ. Η διαδικασία της μεσολάβησης και διαιτησίας ειδικότερα ...................     259 

            1.Ο επικουρικός χαρακτήρας της διαδικασίας .................................     259 

            2. Ο Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας .................................     260 

            3. Η διαδικασία της μεσολάβησης ..................................................     261 

            4. Η διαιτησία .............................................................................     265 

                 α. Προσφυγή στη διαιτησία ......................................................     265 

                 β. Η διαιτητική διαδικασία ........................................................     266 

                 γ. Η διαιτητική απόφαση .........................................................     268 

                 δ. Ο δικαστικός έλεγχος της διαιτητικής απόφασης .......................     271 

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΔΙΚΑΙΟ ΑΠΕΡΓΙΑΣ

§ 18.  Έννοια, κατοχύρωση και σκοπός του δικαιώματος της απεργίας     277 

       Ι. .. Έννοια ......................................................................................     277 

       ΙΙ. . Συνταγματική και διεθνής κατοχύρωση ...........................................     280 

       ΙΙΙ. Απεργία και ενωσιακό δίκαιο .........................................................     281 

       ΙV. Μορφές και είδη απεργίας ............................................................     286

       V. Φορέας του δικαιώματος της απεργίας ............................................     287 

       VΙ. .. Σκοποί του δικαιώματος της απεργίας και αποδέκτης των αιτημάτων της απεργίας -  Πολιτική απεργία και απεργία αλληλεγγύης............................................................................     289 

       VIΙ.... Η ελευθερία επιλογής των αγωνιστικών μέσων ...............................     296 

       VIII. . Ισότητα των όπλων και κρατική ουδετερότητα ................................     299

§ 19. Προϋποθέσεις νόμιμης άσκησης .................................................     302 

       Ι. .. Νόμιμη κήρυξη ...........................................................................     302 

            1. Κήρυξη της απεργίας από αρμόδια συνδικαλιστική οργάνωση.........     302 

            2. Κήρυξη της απεργίας από το αρμόδιο όργανο της συνδικαλιστικής οργάνωσης                      306      

            3. Μυστική ψηφοφορία ...............................................................     308 

            4. Λήψη της απόφασης με την προβλεπόμενη από τον νόμο ή το καταστατικό απαρτία και πλειοψηφία     ............................................................................................ 308   

       ΙΙ.  Προϋποθέσεις έναρξης και διεξαγωγής της απεργίας .........................     310 

            1. Γνωστοποίηση των αιτημάτων και προειδοποίηση του εργοδότη .....     310 

            2. Προσφυγή στην απεργία μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων     313 

            3. Παράβαση της υποχρέωσης ειρήνης ...........................................     316 

            4.. Διαδικασία δημόσιου διαλόγου .................................................     317 

            5. Διάθεση προσωπικού ασφαλείας και, εφόσον πρόκειται για επιχείρηση κοινής ωφέλειας, προσωπικού για την αντιμετώπιση στοιχειωδών αναγκών του κοινωνικού συνόλου κατά τη διάρκεια της απεργίας                319............................................................................................

       ΙΙΙ. Νόμιμα αιτήματα ..........................................................................     320 

            1. Αιτήματα που προσκρούουν σε διατάξεις αναγκαστικού δικαίου .....     320 

            2. Συλλογικά αιτήματα ................................................................     321 

            3. Αιτήματα ρυθμίσιμα με συλλογική σύμβαση εργασίας ...................     324 

            4. Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής ως απεργιακό αίτημα ..............     325 

            5. Νόμιμα και παράνομα απεργιακά αιτήματα ...................................     334 

       IV.  Καταχρηστική άσκηση του απεργιακού δικαιώματος .........................     334 

            1. Η απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης .....................................     334 

            2. Η αρχή της αναλογικότητας ως κριτήριο καταχρηστικής άσκη­σης του δικαιώματος της απεργίας            ............................................................................................ 336   

                 α. Η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας στο δίκαιο της απεργίας          336      

                 β. Προφανής δυσαναλογία μεταξύ της ωφέλειας των απεργών και της ζημίας του εργοδότη και (ή) του κοινωνικού συνόλου ..........................................................................     343 

§ 20. Απαγορευμένα μέσα αντίδρασης του εργοδότη σε μια απεργία ..     352 

       Ι. .. Απαγόρευση ανταπεργίας ............................................................     352 

       ΙΙ. . Απαγόρευση πρόσληψης απεργοσπαστών ....................................     354 

       ΙΙΙ.. Αντιαπεργιακά επιδόματα .............................................................     355

§ 21. Συνέπειες της απεργίας στην ατομική σχέση εργασίας ................     357 

       Ι. .. Συνέπειες νόμιμης απεργίας .........................................................     357 

       II. . Συνέπειες παράνομης απεργίας ....................................................     358 

       III. Συνέπειες απεργίας σε εργαζομένους που δεν συμμετέχουν στην απεργία          362      

             1. Κατανομή του μισθολογικού κινδύνου με βάση την ΑΚ 656 - Νομολογιακές θέσεις                  362      

            2. Κατανομή του μισθολογικού κινδύνου με βάση αρχές του συστήματος των συλλογικών εργασιακών σχέσεων       ............................................................................................ 366   

§ 22. Έννομη προστασία από παράνομη απεργία ..............................     371 

        Ι. . Αξίωση αποζημίωσης ..................................................................     371 

       ΙΙ. . Αξίωση για διακοπή και παράλειψη παράνομης απεργίας ..................     371 

            1. Οι υποστηριχθείσες απόψεις .....................................................     373 

            2. Κριτική ..................................................................................     374 

       ΙΙΙ.. Δικονομικά ζητήματα....................................................................     384 

            1. Αιτήματα αγωγής .....................................................................     384             

            2.. Αρμόδιο δικαστήριο, διαδικασία και συζήτηση .............................     385             

            3.. Ανταγωγή ..............................................................................     386             

            4.. Πρόσθετη παρέμβαση .............................................................     386 

            5. Προσωρινή εκτελεστότητα .........................................................     387 

            6. Έφεση ..................................................................................     388 

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ                  389