ΠΡΟΛΟΓΟΣ................................................................................................ VII

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

Ι. Περί των θεσμών

Α. ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ..................................................................... 1

Β. Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ............................................................................................ 1

1. Από την Ευρωπαϊκή Ιδέα στην ίδρυση των Κοινοτήτων................................... 1

2. Από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση................................. 3

3. Η Ελλάδα ως δέκατο μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.................................. 5

Γ. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ.............................................................................. 5

1. Η δομή της Συνθήκης της Λισσαβώνας.......................................................... 5

2. Διάκριση αρμοδιοτήτων.............................................................................. 8

3. Καθιέρωση της νομικής προσωπικότητας....................................................... 9

4. Η συμμετοχή στην Ένωση.......................................................................... 10

5. Έξοδος από την Ένωση - Αναστολή δικαιωμάτων......................................... 11

6. Η ευρωπαϊκή υπηκοότητα. Θεμελιώδη δικαιώματα........................................ 11

7. Τήρηση Δημοκρατικών Αρχών.................................................................. 14

8. Η ΕΕ. ως Θεσμικό Πλαίσιο....................................................................... 14

9. Έκταση ισχύος της Ε.Ε.............................................................................. 15

10. Σύνταγμα και Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης............................................ 16

11. Eυρωπαϊκός Oικονομικός Xώρος (EEX).................................................... 16

12. Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής................................................................. 16

13. Θέσεις ορισμένων κρατών........................................................................ 17

Δ. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙ­ΚΗΣ ΕΝΩ­ΣΗΣ (ΟΝΕ)          17

1. Ιστορικά................................................................................................. 17

2. Ορισμός της ΟΝΕ. Χαρακτηριστικά........................................................... 18

3. Οι τρεις φάσεις εξέλιξης της ΟΝΕ............................................................... 18

α. Φάση πρώτη........................................................................................ 18

β. Φάση δεύτερη...................................................................................... 18

γ. Φάση τρίτη.......................................................................................... 19

4. Η λειτουργία της ΟΝΕ.............................................................................. 20

α. Θεσμική διάρθρωση. Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα.................................. 20

β. Όργανα διοίκησης ΕΚΤ......................................................................... 21

γ. Έλεγχος νομιμότητας και ευθύνη ΕΚΤ...................................................... 22

δ. Άλλα θεσμικά όργανα............................................................................ 22

ε. Ειδικές διατάξεις για τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης................................... 22

στ. Το διατραπεζικό σύστημα πληρωμών TARGET....................................... 23

Ε. ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ-ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ.................. 23

1. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο...................................................................... 24

α. Διαδικασία συναπόφασης «συνήθης νομοθετική διαδικασία»....................... 25

β. Ειδικές νομοθετικές διαδικασίες.............................................................. 26

2. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο......................................................................... 27

3. Το Συμβούλιο.......................................................................................... 28

4. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή............................................................................ 29

α. Εκτελεστικό όργανο.............................................................................. 29

β. Πράξεις της Επιτροπής. Η κύρωσή τους ως ουσιώδης τύπος........................ 30

5. Η δικαιοδοτική εξουσία. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης................... 31

α. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Δικαστήριο)............................... 32

β. Το Γενικό Δικαστήριο.......................................................................... 33

γ. Ειδικευμένα Δικαστήρια. Γενικά............................................................. 34

δ. Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης της Ευρωπ. Ένωσης................................ 34

6. Το Ελεγκτικό Συνέδριο............................................................................. 35

7. Οι ίδιοι πόροι της Ένωσης........................................................................ 35

8. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα................................................................ 36

9. Συμβουλευτικά όργανα της Ένωσης............................................................. 36

α. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.................................................. 36

β. Η Επιτροπή των Περιφερειών................................................................ 36

10. Θεσμοί ειδικού σκοπού........................................................................... 37

α. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων......................................................... 37

β. Γραφείο Προμηθειών Euratom............................................................... 38

γ. Αποκεντρωμένες υπηρεσίες..................................................................... 38

ΣΤ. ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ............................................................... 38

1. Θεμελιώδη χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης..................................... 38

2. Συνταγματική τάξη................................................................................... 40

3. Αποστολή............................................................................................... 40

ΙΙ. Θεμελίωση της κοινοτικής-Ενωσιακής έννομης τάξης

Α. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΣΙΩΝ............................. 41

1. Προσέγγιση............................................................................................. 41

α. Γενικά. Η ουσιώδης διάταξη.................................................................. 41

β. Η έννοια και η μέθοδος προσέγγισης....................................................... 42

γ. Εύρος εφαρμογής, αρχές, μορφές πράξεων, διαδικασία............................... 43

δ. Ρήτρες διαφυγής ή επιλογής ................................................................... 43

2. Εναρμόνιση............................................................................................. 45

Β. Πηγές του κοινοτικού-ενωσιακού δικαίου....................................................... 46

1. Γραπτές πηγές.......................................................................................... 46

2. Θεμελιώδη δικαιώματα.............................................................................. 48

3. Άγραφες πηγές......................................................................................... 48

4. Ειδικότερα περί των γενικών αρχών του κοινοτικού-ενωσιακού δικαίου............ 48

α. Νέα-ιδιαίτερη έννομη τάξη..................................................................... 48

β. Αρχή της αναλογικότητας...................................................................... 49

γ. Αρχή προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης................................. 50

δ. Η αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων................................................. 51

ε. Δικαίωμα ιδιοκτησίας και επαγγελματικής δραστηριότητας.......................... 52

στ. Η αρχή της επικουρικότητας................................................................. 53

ζ. Αρχή της ισότητας ανδρών και γυναικών.................................................. 54

η. Αρχές της διαφάνειας και της σαφήνειας.................................................. 55

θ. Αρχή της καλόπιστης συνεργασίας........................................................... 56

ι. Αρχή της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής......................................... 56

ια. Ανεμπόδιστη άσκηση ενδίκων μέσων...................................................... 57

ιβ. Δικαίωμα άμυνας................................................................................ 57

ιγ. Αρχή αναζήτησης αχρεωστήτως καταβληθέντων. Αρχές ισο­δυνα­μίας και αποτελεσματικότητας   58

Γ. Οι πράξεις των οργάνων της ευρωπαϊκής ένωσης............................................. 59

1. Ο Κανονισμός......................................................................................... 60

α. Θεμελιώδη χαρακτηριστικά.................................................................... 60

β. Αμεσότητα του κανονισμού και λήψη προσωρινών μέτρων......................... 61

i. Αναστολή εκτελέσεως εθνικής διοικητικής πράξης.................................. 61

ii. Μέτρα για το προσωρινώς ανεφάρμοστο κανονισμού............................. 62

γ. Έκδοση κανονισμού. Νομικές βάσεις και συνέπειες.................................... 65

2. Η Οδηγία................................................................................................ 66

α. Θεμελιώδη χαρακτηριστικά.................................................................... 66

β. Εκτίμηση............................................................................................ 68

γ. Κρίσιμες θεματικές................................................................................ 69

i. Αυτεπάγγελτη εφαρμογή. Επίκληση της οδηγίας..................................... 69

ii. Άμεσο αποτέλεσμα............................................................................ 69

iii. Ευχέρεια επιλογής μέσων και δικαίωμα ιδιωτών................................... 70

iv. Τρόπος μεταφοράς........................................................................... 71

v. Μη πλήρης μεταφορά. Λειτουργία μόνον υπέρ όχι κατά ιδιω­τών. Υποχρέωση του εθνικού δικαστή       71

vi. Ανεπίτρεπτο αντικατάστασης κανόνα οδηγίας....................................... 73

vii. Η μεταφορά της οδηγίας υποχρέωση του κράτους μέλους. Σε παράλειψη του κράτους, η επίκλησή της από ιδιώτες ως «ελάχιστη εγγύηση»..................................................................... 73

viii. Παράβαση τόσο η εσφαλμένη όσο και η εκπρόθεσμη μεταφορά............ 73

ix. Παράβαση λόγω μη μεταφοράς. Επίκληση δυσχερειών.......................... 74

x. Περί του οριζόντιου και κάθετου αποτελέσματος μη εμπροθέσμως μεταφερθείσας οδηγίας         74

α) Η δικαστική υπόθεση.................................................................... 74

β) Ο προβληματισμός και οι προσεγγίσεις του...................................... 76

γ) Η πολλαπλή στρατηγική του Δικαστηρίου......................................... 77

xi. Άρση ασυμβιβάστου εθνικής νομοθεσίας προς τη Συνθήκη..................... 78

xii. Η αρχή της σύμφωνης με την οδηγία ερμηνείας................................... 78

3. Η απόφαση............................................................................................. 79

4. Συστάσεις και γνώμες................................................................................ 80

5. Η αιτιολογία των πράξεων των κοινοτικών-ενωσιακών οργάνων..................... 81

Δ. ΤΟ ενωσιακό δίκαιο................................................................................... 83

Ε. Ενωσιακό και εθνικό δίκαιο......................................................................... 83

1. Η άμεση εφαρμογή................................................................................... 84

2. Η αρχή του άμεσου αποτελέσματος.............................................................. 84

3. Η αρχή της υπεροχής του κοινοτικού-ενωσιακού δικαίου................................ 86

α. Υπεροχή έναντι του κοινού εθνικού δικαίου.............................................. 86

β. Υπεροχή έναντι των εθνικών Συνταγμάτων. Συσχετισμός με τα ανθρώ­πινα δικαιώματα   87

γ. Ισοδύναμο σύστημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.................... 88

i. Σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων............................................... 88

ii. Σχέση των Ανωτάτων Δικαστηρίων..................................................... 88

iii. Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ε.Ε................................... 89

iv. Αποτελεσματική ένδικη προστασία..................................................... 90

4. Προστασία Προσωπικών Δεδομένων........................................................... 93

5. Ερμηνεία του μεταφερόμενου κοινοτικού-ενωσιακού δικαίου........................... 94

ΙΙΙ. Σύστημα έννομης προστασίας

Α. Παράβαση του ενωσιακού δικαίου από κράτος μέ­λος...................................... 95

1. Σύστημα ελέγχου παραβάσεων.................................................................... 95

2. Η επί της προσφυγής απόφαση................................................................... 96

Β. Ένδικα μέσα κατά πράξεων οργάνων της εε.................................................... 97

1. Προσφυγή ακυρώσεως (άρθρ. 263-264 ΣΛΕΕ)............................................. 97

α. Προϋποθέσεις...................................................................................... 97

i. Χαρακτηριστικά ακυρωτέας πράξης..................................................... 97

ii. Ορισμένες ιδιόμορφες περιπτώσεις...................................................... 97

iii. Άκυρες και ακυρωτέες πράξεις........................................................... 98

iv. Παθητική νομιμοποίηση................................................................... 98

v. Ενεργητική νομιμοποίηση (locus standi) ............................................. 99

α) «Προνομιακοί» προσφεύγοντες....................................................... 99

β) «Μη προνομιακοί» προσφεύγοντες.................................................. 99

β. Η προσφυγή...................................................................................... 102

i. Πληρότητα προσφυγής..................................................................... 102

ii. Στοιχεία δικογράφου προσφυγής στο Γενικό Δικαστήριο...................... 103

iii. Προθεσμία.................................................................................... 103

γ. Λόγοι ακυρώσεως............................................................................... 103

i. Έκδοση πράξης κατά κατάχρηση εξουσίας........................................... 104

ii. Κρίσιμος χρόνος παράβασης λόγω μη εμπρόθεσμης μεταφοράς οδηγίας.. 104

δ. Συνέπειες ακυρωτικής αποφάσεως έναντι τρίτων. Έκταση δεδικασμένου....... 106

ε. Ειδικότερες θεματικές........................................................................... 106

i. Διάκριση μεταξύ σκοπιμότητας και νομιμότητας της πράξης................... 106

ii. Καταρχήν απαράδεκτο κατά επιβεβαιωτικών αποφάσεων...................... 107

iii. Περιορισμός του κοινοτικού νομοθέτη.............................................. 107

iv. Διαφορά κειμένων. Γλωσσικό καθεστώς............................................ 107

v. Υποχρέωση αιτιολόγησης των πράξεων.............................................. 108

α) Αιτιολογία πράξεως. Πότε πλήρης................................................. 108

β) Αιτιολογία. Υπόθεση ανταγωνισμού.............................................. 108

γ) Αυτεπάγγελτη έρευνα συνδρομής επαρκούς ειδικής αιτιολογίας........... 109

δ) Ρητή αναφορά στη νομική βάση.................................................... 109

vi. Πρόσβαση στην πληροφόρηση. Κώδικας Συμπεριφοράς...................... 110

α) Η γενική αρχή............................................................................ 110

β) Οι εξαιρέσεις. Άρνηση................................................................. 110

γ) Θεσμικό. Προσφυγή ακυρώσεως. Πρόσβαση σε έγγραφα.................. 111

δ) Έγγραφα στοιχεία της Επιτροπής προς τα εθνικά δικαστήρια............. 111

ε) Μερική πρόσβαση σε έγγραφα του Συμβουλίου................................ 112

στ) Εξαίρεση για την προστασία δημοσίου συμφέροντος (δικα­στικές διαδικασίες)       112

ζ) Έγγραφα προερχόμενα από κράτη μέλη και τρίτες χώρες. «Κανόνας του συντάκτη» 113

vii. Εφαρμογή εθνικών δικονομικών κανόνων. Πρόσβαση σε πληροφορία.. 114

viii. Τεκμήριο νομιμότητας των πράξεων των ενωσιακών οργάνων. Εξαίρεση 114

2. Προσφυγή λόγω παράλειψης (άρθρ. 265 ΣΛΕΕ).......................................... 114

α. Η αρχή της ενότητας........................................................................... 114

β. Αρνητική απόφαση............................................................................. 115

γ. Διάδικα μέρη..................................................................................... 115

δ. Παράλειψη δεκτική προσφυγής............................................................. 115

ε. Προϋπόθεση της προσφυγής.................................................................. 116

στ. Η απόφαση...................................................................................... 116

3. Έμμεση προσφυγή («ένσταση νομιμότητας» άρθρ. 277 ΣΛΕΕ)...................... 116

α. Ένσταση νομιμότητας.......................................................................... 116

β. Προϋποθέσεις .................................................................................... 117

γ. Αποτέλεσμα παραδοχής........................................................................ 117

δ. Απαράδεκτο προβολής......................................................................... 117

ε. Σχέση άμεσης, έμμεσης προσφυγής και προδικαστικής παραπομπής............ 118

Γ. ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΥΣ ΜΕΛΟΥΣ............ 119

1. Ευθύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρ. 340 ΣΛΕΕ).................................... 119

α. Συμβατική ευθύνη............................................................................... 119

β. Εξωσυμβατική ευθύνη.......................................................................... 120

2. Ευθύνη του κράτους για παράβαση του ενωσιακού δικαίου............................ 122

α. Η νομολογιακή θεμελίωση................................................................... 122

β. Η νομολογιακή ολοκλήρωση περί της ευθύνης του κράτους μέλους............. 123

i. Η θεμελιώδης απόφαση. Υπόθεση Andrea Francovich κ.ά. (ΔΕΚ, από­φαση της 19.11.1991, συνεκδ. υποθ. C-6/90 και C-9/90, Συλλ. 1991, σ. Ι-5357)........................................... 123

ii. Οι μετέπειτα εξελίξεις στη νομολογία................................................. 126

α) Brasserie du pêcheur και Factortame (ΔΕΚ, απόφαση της 5.3.1996, συνεκδ. υποθ. C-46/93 και C-48/93, Συλλ. 1996, σ. Ι-1029)................................................................ 126

β) British Telecommunications (ΔΕΚ, απόφαση της 26.3.1996, υπόθ. C-329/93, Συλλ. 1996, σ. Ι-1631)............................................................................................... 129

γ) Hendley Lomas (ΔΕΚ, απόφαση της 23.5.1996, υπόθ. C-5/94, Συλλ. 1996, σ. Ι-2553)       130

δ) Erich Dillenkofer (ΔΕΚ, απόφαση της 8.10.1996, συνεκδ. υποθ. C-178/ 94, C-179/94, C-188/94, C-189/94 και C-190/94, Συλλ. 1996, σ. Ι-4845)........................................... 131

ε) Denkavit (ΔΕΚ, απόφαση της 17.10.1996, συνεκδ. υποθ. C-283/94, C-291/ 94 και C-292/94, Συλλ. 1996, σ. Ι-5063)..................................................................................... 131

στ) Köbler (ΔΕΚ, απόφαση της 30.9.2003, υπόθ. C-224/01, Συλλ. 2003, σ. I-10239) 133

iii. Σύνοψη των νομολογιακών αρχών.................................................... 134

Δ. ΠΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ (άρθρ. 267 ΣΛΕΕ).................................... 135

1. Η διασφάλιση της ενιαίας ερμηνείας. Πολλαπλότητα σκοπών........................ 135

2. Προσδιοριστικά στοιχεία......................................................................... 135

α. Αντικείμενο της προδικαστικής παραπομπής .......................................... 135

β. Υποκείμενο της προδικαστικής παραπομπής........................................... 137

γ. Υποχρεωτική και προαιρετική παραπομπή............................................. 137

δ. Αποτέλεσμα της απόφασης επί προδικαστικής παραπομπής ...................... 139

3. Ειδικότερα θέματα σε σχέση με το θεσμό της προδικαστικής παραπομπής........ 140

α. Το πνεύμα συνεργασίας επί προδικαστικής παραπομπής. Τεκμήριο λυσιτέλειας 140

β. Σχέση Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εθνικού δικαστή.............. 141

γ. Εξουσία εθνικού δικαστή για αυτεπάγγελτη εξέταση της συμβα­τότητας του εθνικού δικαίου προς το κοινοτικό-ενωσιακό.......................................................................................... 142

δ. Ερμηνεία του εθνικού δικαίου. Δικονομικό δίκαιο απόδειξης..................... 144

ε. Aναρμοδιότητα................................................................................... 145

στ. Έκταση εξουσίας............................................................................... 145

ζ. Έκταση εφαρμογής ερμηνευόμενης διάταξης κοινοτικού (ενωσιακού) δικαίου. Αναδρομικότητα     145

η. Αρμοδιότητα για εθνικές ρυθμίσεις συναφείς με το ενωσιακό δίκαιο........... 146

θ. Εύρος εκτίμησης................................................................................. 147

ι. Έκταση εξουσίας σε πράξεις που αποτελούν μέρος της κοινοτικής (ενωσιακής) έννομης τάξης        147

ια. Aνάγκη προσδιορισμού του πραγματικού και νομικού πλαισίου................ 147

ιβ. Χρονικά όρια ερμηνείας..................................................................... 148

ιγ. Προθεσμία εκτέλεσης αποφάσεων του Δικαστηρίου................................. 149

ιδ. Παραγραφή. Αξιώσεις ενωσιακού δικαίου............................................. 149

ιε. Επιβολή χρηματικής ποινής για μη συμμόρφωση.................................... 150

ιστ. Διαχρονικό αποτέλεσμα απόφασης...................................................... 151

ιζ. Εθνικό δικαστήριο. Περιπτώσεις.......................................................... 152

4. Έννομη προστασία. Προεδρική διαδικασία. Ασφαλιστικά μέτρα.................... 153

α. H έννοια fumus boni juris................................................................... 153

i. Ως προς το επείγον.......................................................................... 153

ii. Αιτιώδης συνάφεια.......................................................................... 153

iii. Στάθμιση συμφερόντων................................................................... 154

iv. Αιτιολογία.................................................................................... 154

β. Παραδεκτό και προδήλως απαράδεκτο της κύριας προσφυγής.................... 154

γ. Ασφαλιστικά μέτρα. Προϋποθέσεις........................................................ 154

5. Αίτηση αναθεώρησης.............................................................................. 156

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

Ι. Ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων

Εισαγωγικά............................................................................................... 158

Α. ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΩΝ ΙΣΟ­ΔΥ­ΝΑΜΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ         158

1. Κατάργηση των δασμών μεταξύ των κρατών μελών και απαγό­ρευ­ση επανεπιβολής τους     158

2. Απαγόρευση επιβαρύνσεων ισοδύναμου αποτελέσματος με δασμό (άρθρ. 30 ΣΛΕΕ, πρώην 25 ΣΕΚ) 159

Β. Απαγόρευση διαφοροποιημένης φορολογικής μεταχείρισης............................. 161

1. Θεμελιώδεις διατάξεις.............................................................................. 161

2. Φορολογική διαφοροποίηση.................................................................... 162

α. Άμεση δυσμενής φορολογική διαφοροποίηση.......................................... 164

β. Έμμεση δυσμενής φορολογική διαφοροποίηση........................................ 165

γ. Έκταση εφαρμογής του άρθρου 110 § 1 ΣΛΕΕ (πρώην 90 § 1 ΣΕΚ).......... 166

δ. Νομολογιακές λύσεις........................................................................... 167

i. Απαγορευμένη φορολογική διαφοροποίηση λόγω διαφορετικού τρόπου υπο­λογισμού του φόρου          167

ii. Δυσμενής διάκριση λόγω αποκλεισμού μειωμένων συντελεστών.............. 168

iii. Μη δυσμενής διάκριση. Φορολογία αυτοκινήτων. Προοδευ­τικότητα συντελεστή φόρου          169

iv. H εξαίρεση από εισαγόμενα από τρίτες χώρες..................................... 170

v. Επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθέντων φόρων.................................. 171

Γ. Ποσοτικοί περιορισμοί επί των εισαγωγών και εξαγωγών και μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος         171

1. Εισαγωγικά........................................................................................... 171

2. Ποσοτικοί περιορισμοί επί των εισαγωγών................................................. 172

3. Μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος με ποσοτικούς περιορισμούς..................... 172

α. Ορισμός............................................................................................ 172

β. Η νομολογιακή εξέλιξη οριοθέτησης του μέτρου ισοδύναμου αποτε­λέ­σματος 173

i. Procureur du Roi v. Dassonville (ΔΕΚ, απόφαση της 11.7.1974, υπόθ. 8/74, Procureur du Roi κατά Benoît και Gustave Dasson­ville, Συλλ. 1974, σ. 415, ξενόγλ., σ. 867)................. 173

ii. Cassis de Dijon (ΔΕΚ, απόφαση της 20.2.1979, υπόθ. 120/78, Rewe-Zen­tral AG v. Bundes­monopolver­waltung für Brannt­wein, Συλλ. 1979, σ. Ι-321).... 174

iii. Keck και Mithouard (ΔΕΚ, απόφαση της 24.11.1993, υπόθ. C-267 και 268/1991, Ποινικές δίκες κατά Bernard Keck και Daniel Mithouard, Συλλ. 1993, σ. Ι-6097)........................... 176

γ. Νομολογιακά παραδείγματα σε σχέση με το άρθρο 34 ΣΛΕΕ (πρώην 28 ΕΚ, πρώην 30 ΕΟΚ)      179

δ. Η προστασία του παιδιού ως θεμιτό συμφέρον περιορισμού....................... 181

ε. Συμπέρασμα ...................................................................................... 183

4. Ποσοτικοί περιορισμοί επί εξαγωγών και μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος.... 183

Δ. ΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΘΡΑ 34 ΚΑΙ 35 ΣΛΕΕ (πρώην 30, 34 ΕΟΚ, 28 ΚΑΙ 29 ΣΕΚ)           184

1. Η εξαιρετική διάταξη του άρθρου 36 (36 ΣΕΟΚ, 30 ΣΕΚ)............................ 184

2. Λόγοι εξαίρεσης..................................................................................... 185

α. Η δημόσια ηθική................................................................................ 185

β. Η δημόσια τάξη.................................................................................. 186

γ. Η δημόσια ασφάλεια........................................................................... 186

δ. Προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων και ζώων και προφύλαξης φυτών. Σύστημα προηγούμενης άδειας....................................................................................................... 187

ε. Η προστασία της εθνικής κληρονομιάς................................................... 189

στ. Προστασία της βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας......................... 189

ζ. Προστασία περιβάλλοντος.................................................................... 191

3. Εμπορεύματα υποκείμενα σε ειδική ρύθμιση................................................ 191

ΙΙ. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζόμενων

Α. ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.................................................................... 191

1. Το πλέγμα ελευθεριών............................................................................. 191

α. Εισαγωγικά....................................................................................... 191

β. Η θεμελιώδης διάταξη άρθρ. 45 ΣΛΕΕ (αρχικά 48 μετέπειτα 39 ΕΚ).......... 192

γ. Χαρακτηριστικά της............................................................................ 192

δ. Μη εφαρμογή λόγω «εσωτερικότητας» της κατάστασης............................. 193

ε. Η έννοια του εργαζομένου.................................................................... 194

στ. Η ευρεία έννοια του εργαζόμενου......................................................... 196

2. Η απαγόρευση της δυσμενούς διάκρισης..................................................... 196

α. Η αρχή............................................................................................. 196

β. Ο Κανονισμός 1612/68 του Συμβουλίου της 15.10.1968 (Ε.Ε. Νο L 257, 19 Οκτ) όπως κωδικοποιήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Καν. 492/2011.............................................. 197

γ. Νομολογιακές λύσεις........................................................................... 197

3. Δικαιώματα των εργαζομένων κατά την άσκηση της ελευθερίας κυκλοφορίας... 199

4. Απασχόληση σε δημόσια διοίκηση............................................................ 200

α. Η εξαίρεση. Προσεγγίσεις.................................................................... 200

β. Απασχόληση στη δημόσια διοίκηση. Θέσεις και αντιρρήσεις (άρθρ. 45 § 4 ΣΛΕΕ)         202

i. Η νομολογία................................................................................... 202

ii. Η θέση της Επιτροπής..................................................................... 202

iii. Οι αντιρρήσεις και η αντίκρουση..................................................... 202

5. Περιορισμοί στην αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων..................... 204

α. Η επιφύλαξη...................................................................................... 204

β. Η Οδηγία 2004/38/ΕΚ........................................................................ 205

γ. Εφαρμογή της εξαίρεσης. Προηγούμενη γνώμη ανεξάρτητης αρχής............. 205

δ. Αρχές και νομολογιακές λύσεις............................................................. 206

Β. Ο ΠΑΡΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΜΠΟΔΙΩΝ..................................................... 207

1. Ίση μεταχείριση μεταξύ των εργαζομένων................................................... 208

α. Η αρχή της μη διάκρισης λόγω ιθαγένειας.............................................. 208

β. Επιτακτικός χαρακτήρας. Έκταση εφαρμογής και σε συλλογικές ρυ­θ­μίσεις ιδιωτών       210

2. Η ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών.................................................... 211

α. Νομοθετικό θεμέλιο και άμεση εφαρμογή του.......................................... 211

β. Εκδηλώσεις της αρχής......................................................................... 212

i. Η αρχή της ίσης αμοιβής.................................................................. 212

ii. Ίση μεταχείριση ως προς τους όρους εργασίας. Εξαιρέσεις..................... 214

α) Εξαίρεση λόγω συνθηκών άσκησης επαγγέλματος............................. 215

β) Εξαίρεση λόγω εγκυμοσύνης - μητρότητας...................................... 218

iii. Ίση μεταχείριση σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης............................... 218

iv. Ίση μεταχείριση στα πλαίσια ανεξάρτητων δραστηριοτήτων.................. 219

γ. Μέτρα θετικής διάκρισης...................................................................... 219

δ. Εισαγωγή γενικού πλαισίου ίσης μεταχείρισης ως προς την απα­σχό­ληση.... 220

3. Συντονισμός του καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης.................................... 221

α. Απαγόρευση μειονεκτικότερης μεταχείρισης............................................ 221

β. Έννοια μισθωτού................................................................................ 222

4. Κοινοτική-ενωσιακή πολιτική και εναρμόνιση σε διαφόρους τομείς για την προ­στασία των εργαζομένων      222

Γ. ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ. ΕΠΙ­ΔΡΑ­ΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ (ΕΝΩΣΙΑΚΟΥ) ΣΤΟ ΕΡΓΑ­ΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ............................................................................... 223

1. Κύριες θέσεις του Δικαστηρίου................................................................. 223

α. Εκδηλώσεις της ελευθερίας................................................................... 223

β. Υπόθεση Bosman. Σταθμός στη νομολογία του ΔΕΚ................................ 226

Σκεπτικό........................................................................................... 227

Η απόφαση του Δικαστηρίου:............................................................... 229

2. Επίδραση του ενωσιακού δικαίου στο εργατικό δίκαιο................................. 229

α. Η νομολογιακή επίδραση..................................................................... 229

β. Επίδραση του ενωσιακού δικαίου στο εργατικό δίκαιο από άποψη ου­σιαστικών κανόνων           231

i. Ελευθερία κυκλοφορίας των εργαζομένων............................................ 232

ii. Ίση μεταχείριση ανδρών - γυναικών. Σύναψη της εργασιακής σύμβασης και περιεχόμενο της σχέσης εργασίας................................................................................................... 232

iii. Λύση της εργασιακής σχέσης........................................................... 232

iv. Συλλογικό εργατικό δίκαιο ............................................................. 232

v. Διατήρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε περίπτωση μεταβίβασης επιχειρήσεως          233

vi. Προστασία εργαζομένων σε περίπτωση αφερεγγυότητας του εργοδότη.... 233

viii. Έγγραφη απόδειξη της εργασιακής σχέσης....................................... 233

3. Συνθήκες εργασίας εντός της Ένωσης......................................................... 233

ΙΙΙ. Ελευθεριά εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών

Α. ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ............................................................ 234

1. Διακρίσεις............................................................................................. 234

2. Η έκταση εφαρμογής της ελευθερίας.......................................................... 236

α. Προσωπική έκταση............................................................................. 236

β. Έκταση εφαρμογής από άποψη δραστηριοτήτων...................................... 239

γ. Διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας στο σύνολο της Κοινότητας........... 240

δ. Περιεχόμενο της ελευθερίας.................................................................. 240

ε. Θεωρήσεις, άσυλο, μετανάστευση και άλλες πολιτικές σχετικές με την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων      240

στ. Έννοια εγκατάστασης. Διάκριση δικαιώματος εγκατάστασης από το δικαίωμα παροχής υπηρεσιών. Υπόθεση Geb­hard.......................................................................................... 241

3. Περιορισμοί (άρθρ 51 ΣΛΕΕ).................................................................. 244

α. Δραστηριότητα συνδεόμενη με άσκηση δημόσιας εξουσίας........................ 244

β. Δραστηριότητες δυνάμενες να εξαιρεθούν κανονιστικά.............................. 245

Β. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ................................................................ 245

1. Απαγόρευση διακρίσεων λόγω ιθαγένειας................................................... 245

2. Εμπόδια στην άσκηση της ελευθερίας εγκατάστασης. Όροι επιτρε­πτού............ 246

α. Γενικά συστήματα αναγνώρισης διπλωμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και επαγγελματικής εκπαίδευσης. Νομοθετικώς κατοχυρωμένο επάγγελμα................................................. 247

β. Νηολόγηση αεροσκαφών..................................................................... 248

γ. Δυσμενής φορολογική μεταχείριση αντίθετη προς την ελευθερία εγκατάστασης 248

δ. Απαγόρευση διαφήμισης...................................................................... 251

3. Ελευθερία παροχής υπηρεσιών και περιορισμοί. Νομολογιακές θέσεις............ 251

α. Κατάργηση περιορισμών - Προϋποθέσεις αποδοχής τους........................... 251

β. Εγγραφή σε Επαγγελματικό Μητρώο..................................................... 252

γ. Συνολική εκτίμηση και συγκριτική εξέταση διπλωμάτων........................... 253

δ. Προϋποθέσεις προηγούμενης άδειας. Δραστηριότητες φύλαξης και ασφάλειας 253

ε. Επιτακτικοί λόγοι δικαιολογούντες περιορισμούς..................................... 254

στ. Προπαρασκευαστική άσκηση. Άνιση μεταχείριση................................... 254

ζ. Πρόσωπο ασκούν μη έμμισθη δραστηριότητα.......................................... 255

η. Έκπτωση φορολογητέου εισοδήματος..................................................... 256

θ. Πρόσληψη αλλοδαπών σε φροντιστήρια ξένων γλωσσών........................... 256

ι. Ιθαγένεια ως κριτήριο νηολόγησης πλοίων.............................................. 256

κ. Διάκριση λόγω είδους υπηρεσιών θαλάσσιας μεταφοράς........................... 257

λ. Άσκηση επαγγελματικής ή ημιεπαγγελματικής αθλητικής δραστη­ριό­τη­τας. 257

μ. Ρυθμίσεις για τη χρηματοδοτική μίσθωση............................................... 257

ν. Συσχετισμός με ρυθμίσεις περί συνάψεως δημοσίων συμβάσεων. Ανάκληση προκήρυξης διαγωνισμού        258

4. Επαγγέλματα συνδεόμενα ευκαιριακά με δημόσιο λειτούργημα....................... 258

5. Μη εφαρμογή λόγω «εσωτερικότητας»....................................................... 259

IV. Ελευθεριά κυκλοφορίας κεφαλαίων και πληρωμών

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ (άρθρ. 63 παρ. 1 ΣΛΕΕ)................ 259

1. Αυτοτελής ελευθερία. Ιστορική διαδρομή απελευθέρωσης.............................. 259

2. Σχέση ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων και ελεύθερης κυκλο­φο­ρίας πληρωμών 261

3. Όρια, σημασία και χαρακτηριστικά της ελεύθερης κυκλοφορίας κε­φα­λαίων και πληρωμών (άρθρ. 63 ΣΛΕΕ).......................................................................................................... 262

α. Εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας.............................................. 262

β. Η σημασία της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων και πληρωμών ....... 262

γ. Κύρια χαρακτηριστικά της ελευθερίας.................................................... 263

4. Επιτρεπόμενοι περιορισμοί έναντι τρίτων χωρών (άρθρ. 64 ΣΛΕΕ)................ 263

5. Αποκλίσεις (άρθρ. 65 ΣΛΕΕ). Ρήτρες αθίκτου............................................. 263

α. Περιοριστικός κατάλογος..................................................................... 263

β. Περιεχόμενο της ρήτρας. Εφαρμογή φορολογικής νομοθεσίας................... 264

γ. Περιεχόμενο ρήτρας. Αποφυγή παραβάσεων εθνικής νομοθεσίας. Εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας....................................................................................................... 264

δ. Ειδικότερα επί της λήψης απαραίτητων μέτρων για αποφυγή παρα­βάσεων.. 265

ε. Δικαίωμα εγκατάστασης και περιορισμοί της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων (ρήτρα άρθρ. 65 παρ. 2 ΣΛΕΕ)....................................................................................................... 266

στ. Τα όρια των ρητρών απόκλισης........................................................... 267

6. Νομολογιακά παραδείγματα..................................................................... 267

α. Φορολόγηση δανείων.......................................................................... 267

β. Προηγούμενη διοικητική άδεια ή δήλωση............................................... 267

γ. Στεγαστικά δάνεια από αλλοδαπό πιστωτικό ίδρυμα................................. 270

δ. Απαλλαγή από φορολογία μερισμάτων προερχομένων από άλλο κράτος μέλος 270

ε. Ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων από κράτος μέλος προς τρίτη χώρα................ 272

στ. Κτήση κυριότητας ακινήτων σε ζώνες στρατιωτικής σημασίας. Επί­κληση της δημόσιας ασφάλειας           275

ζ. Περιορισμός απόκτησης κυριότητας οικοδομήσιμου ακινήτου.................... 275

η. Άμεσες αλλοδαπές επενδύσεις. Προηγούμενη έγκριση για λόγους δημό­σιας τάξης           276

α. Εσωτερική αγορά............................................................................... 277

β. Οικονομική και νομισματική πολιτική................................................... 278

γ. Απαγόρευση εμποδίων στην ελευθερία επενδύσεων................................... 279

ε. Διαφορές μεταξύ επενδυτών και κρατών-μελών........................................ 279

V. Συσχετισμός του περιβάλλοντος με τις θεμελιώδεις ελευθερίες και άλλους κανόνες της συνθήκης

Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ............................................. 279

1. Περιβάλλον και ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων................................... 279

2. Περιβάλλον και ελευθερία εξαγωγών......................................................... 280

3. Περιβάλλον και κανόνες ανταγωνισμού...................................................... 281

4. Περιβάλλον και κρατικές ενισχύσεις.......................................................... 282

5. Περιβάλλον και φορολογική διαφοροποίηση.............................................. 282

Β. Περιβάλλον Και Παράγωγο Ενωσιακό Δίκαιο.............................................. 282

1. Νομικές βάσεις...................................................................................... 282

2. Νομολογιακές θέσεις για το περιβάλλον..................................................... 283

α. Διατήρηση των άγριων πτηνών – Ζώνες ειδικής προστασίας...................... 283

β. Υδάτινο περιβάλλον. Στην έννοια της «απόρριψης» και η εκπομπή ρυ­πογόνων ατμών    284

γ. Απόβλητα. Εναποθήκευση και διάθεση................................................... 285

δ. Απόβλητα σε χείμαρρο. Πότε υπέρβαση ορίου εκτίμησης των αρχών.......... 285

ε. Εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από μετασκευή αεροδρο­μίου..... 286

στ. Ρύπανση υδάτων, προγράμματα εξυγίανσης............................................ 287

3. Τυποποίηση και περιβάλλον..................................................................... 288

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΟΡΙΣΜΟΥ

ΙΙ. Η επίδραση του δίκαιου της ευρ. Ένωσηςστο εθνικό εμπορικό δίκαιο - Γενική θεώρηση

Α. Χαρακτηριστικά Του Εμπορικού Δικαίου.................................................... 290

Β. Το εμπορικό δίκαιο ως φυσιολογική περιοχή ενωσιακής – κοινοτικής επενέργειας 291

Γ. Προσέγγιση νομοθεσιών και εναρμόνιση...................................................... 292

Δ. Μηχανισμοί Επίδρασης Του Κοινοτικού–Ενωσιακού Δικαίου Επί Του Εθνικού Δικαίου        293

Ε. ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ..... 294

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

Δίκαιο ανταγωνισμού

Ι. Εισαγωγή στο Ενωσιακό δίκαιο ανταγωνισμού

Α. Η ευρωπαϊκή πολιτική ανταγωνισμού.......................................................... 297

1. Προλεγόμενα......................................................................................... 297

2. Οι στόχοι και τα μέσα των Συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ένωσης..................... 297

3. Η πολιτική του ανταγωνισμού.................................................................. 299

4. Πεδίο εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού............................... 300

5. Σχέση του ευρωπαϊκού δικαίου προς το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού.............. 301

Β. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ...................................... 303

1. Η αμεσότητα εφαρμογής των απαγορευτικών κανόνων. Αυτεπάγ­γελτη εφαρμογή; 303

2. Έννοια του ανταγωνισμού........................................................................ 305

3. Το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής των διατάξεων του ανταγωνισμού.............. 305

4. Εξωεδαφική εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού............................... 306

5. Αρμοδιότητα εθνικών δικαστηρίων για εφαρμογή των κοινοτικών κανόνων ανταγωνισμού  308

6. Πεδίο εφαρμογής.................................................................................... 309

α) Στον τομέα της γεωργίας (άρθρ. 38 επ ΣΛΕΕ)..................................... 309

β) Στον τομέα άνθρακα και χάλυβα........................................................ 309

γ) Θαλάσσιες μεταφορές....................................................................... 309

Γ. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ............................... 310

1. Η δυάδα των υποκειμένων........................................................................ 310

2. Η Επιχείρηση........................................................................................ 310

α. Το πρόβλημα περί την έννοια............................................................... 310

β. Η έννοια της επιχείρησης και τα επιμέρους στοιχεία της............................ 311

3. Η ένωση επιχειρήσεων............................................................................ 317

α. Ύπαρξη δεσμού μεταξύ των μελών......................................................... 317

β. Σύμπραξη επί ένωσης επιχειρήσεων....................................................... 318

γ. Δυνατότητα σωρευτικής συμμετοχής ένωσης και μελών............................. 319

4. Η έννοια της σχετικής αγοράς................................................................... 319

5. Πρακτική αποτελεσματικότητα των κανόνων ανταγωνισμού.......................... 319

ΙΙ. Απαγορευμένες συμπράξεις

Α. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΜΠΡΑΞΕΩΝ................................................... 321

1. Γενικά.................................................................................................. 321

2. Εκούσια συμπεριφορά των επιχειρήσεων και κρατικά μέτρα.......................... 321

3. Συμπράξεις και αυτονομία της βούλησης.................................................... 322

4. Συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων................................................................ 322

α. Ιδιαίτερες μορφές συμφωνιών............................................................... 324

β. Η σημασία του παθητικού ρόλου........................................................... 325

γ. Κοινή επιχείρηση ............................................................................... 325

δ. Διευρυμένη έννοια της συμφωνίας.......................................................... 326

ε. Η σημασία της συμμετοχής σε συνεδριάσεις επιχειρήσεων. Αποστα­σιο­ποίηση 326

στ. Σύμπραξη ως συνέπεια παράβασης άλλων.............................................. 327

ζ. Περί του «παρεπόμενου περιορισμού».................................................... 327

5. Αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων............................................................. 328

α. Νομική δεσμευτικότητα....................................................................... 328

β. Ερμηνεία όρων................................................................................... 329

γ. Ελάχιστες αμοιβές επαγγελματιών.......................................................... 330

6. Εναρμονισμένη πρακτική......................................................................... 331

α. Εύρος της έννοιας και στοιχεία............................................................. 331

β. Βούληση προς εναρμόνιση (διαβούλευση)............................................... 331

γ. Συμπεριφορά...................................................................................... 333

i. Η προϋπόθεση της «αμοιβαιότητας». Ανάγκη επιφύλαξης ή αντίρρησης και δημόσιας αποστασιοποίησης................................................................................................... 333

ii. Μορφή συντονισμού........................................................................ 333

δ. Αιτιώδης σχέση διαβούλευσης – συμπεριφοράς. Βάρος αποδείξεως. Τεκμήριο 334

ε. Γνώση και προσχώρηση....................................................................... 335

στ. Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων της εναρμονισμένης πρακτικής................ 336

ζ. Νομολογιακά παραδείγματα εναρμονισμένης πρακτικής............................ 337

i. Tretorn........................................................................................... 337

ii. Απόφαση «Τσιμέντων».................................................................... 337

iii. Προμηθευτές χαρτονιού.................................................................. 338

iv. Φορείς εκτετάλλευσης δικτύου κινητής τηλεφωνίας.............................. 339

η. Συνολική εκτίμηση.............................................................................. 340

Β. Η ΝΟΘΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ..................................................... 341

1. Αντικείμενο ή αποτέλεσμα: Παρακώλυση, περιορισμός, νόθευση του ανταγωνισμού            341

2. «Αντικείμενο ή αποτέλεσμα» και κανόνας λογικής ή της έλλογης αιτίας (rule of reason)      342

3. Το αισθητό του περιορισμού (συστολή και κανόνας de minimis).................... 345

α. Συστολή του πραγματικού.................................................................... 345

β. Κανόνας de minimis........................................................................... 345

γ. Περιορισμοί του ανταγωνισμού λόγω αντικειμένου ή αποτελέσματος........... 346

4. Οριοθέτηση της νόθευσης «εντός της εσωτερικής αγοράς». Έννοια αγοράς...... 347

5. Μορφές επηρεασμού............................................................................ 349

6. Βαθμός ανταγωνισμού στην αγορά. Οικονομική διαφάνεια....................... 350

Γ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΜΠΡΑΞΕΩΝ........................................................... 350

1. Συμφωνίες από τη φύση τους μη εμπίπτουσες στο άρθρο 101 ΣΛΕΕ. Παραδείγματα            350

α. Συλλογικές Συμβάσεις.......................................................................... 350

β. Γεωργικά προϊόντα............................................................................. 351

γ. Δημοτικό σύστημα αδειών άσκησης εμπορίας.......................................... 352

2. Ενιαίος χαρακτηρισμός. Συμφωνία – Εναρμονισμένη Πρα­κτική................... 352

3. Τα παραδείγματα της Συνθήκης (ΛΕΕ) περί απαγορευμένων συμ­πράξεων....... 353

4. Νομολογιακές λύσεις............................................................................... 354

5. Ζητήματα απόδειξης καταλογισμού, ενότητας της επιχείρησης........................ 356

Δ. ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ..................................................................... 357

Ε. ΚΑΘΕΤΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ......................................................................... 358

1. Οι συνήθεις περιπτώσεις.......................................................................... 358

α. Δικαιώματα βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας............................ 358

β. Οι συμβάσεις αποκλειστικότητας .......................................................... 360

i. Εκτίμηση ως προς τον περιορισμό του ανταγωνισμού. Σωρευτικό αποτέλεσμα 361

ii. Συμβάσεις προμήθειας μπύρας. Συμφωνίες «εισροών» και συμφωνίες «εκροών»         363

iii. Δυσχερής πρόσβαση στην αγορά. Βαθμός εξάρτησης........................... 364

γ. Συμφωνίες που καθιερώνουν επιλεκτικά συστήματα διανομής..................... 365

i. Παραδείγματα συμβατών συστημάτων................................................. 366

α) Η εικόνα πολυτέλειας .................................................................. 366

β) Περιορισμός εγγύησης του κατασκευαστή....................................... 366

ii. Μη συμβατά συστήματα................................................................... 366

α) Πώληση καλλυντικών μέσω φαρμακείων........................................ 366

β) Αποκλεισμός χρησιμοποίησης προνομιακού διαύλου επαφής............. 366

iii. Έκταση ελέγχου του κοινοτικού δικαστή............................................ 367

δ. Οι συμβάσεις αποκλειστικής εμπορικής αντιπροσωπείας........................... 367

ε. Συμφωνίες δικαιόχρησης...................................................................... 368

ΣΤ. Η ΑΚΥΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΡΑΞΕΩΝ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΑ­ΓΟ­ΡΕΥΣΗΣ           368

1. Η διάταξη και το πεδίο της εφαρμογής της................................................. 368

2. Η έννοια της ακυρότητας και η έκτασή της................................................. 369

Ζ. Συμπράξεις μη εμπίπτουσες στον απαγορευτικό κανόνα. Εξαιρέσεις.................. 371

1. Η «νόμιμη εξαίρεση».............................................................................. 371

2. Προϋποθέσεις της νόμιμης εξαίρεσης......................................................... 372

3. Ειδικότερα ζητήματα εφαρμογής του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ..................... 373

α. Σώρευση προϋποθέσεων....................................................................... 373

β. Βάρος αποδείξεως............................................................................... 373

γ. Έκταση εκτίμησης αρχών και δικαστηρίων............................................. 373

δ. Συνέπειες σωρευτικού αποτελέσματος..................................................... 374

ε. Νόμιμη εξαίρεση και άρθρο 102 ΣΛΕΕ ................................................. 375

στ. Διάρκεια της νόμιμης εξαίρεσης........................................................... 375

4. Παραδείγματα........................................................................................ 375

5. Απαλλαγή κατά κατηγορίες...................................................................... 376

α. Σημασία. Τεκμήριο εγκυρότητας της σύμπραξης...................................... 376

β. Εκδοθέντες Κανονισμοί για κατά κατηγορίες απαλλαγή............................ 377

γ. Ο Κανονισμός για τις κάθετες συμφωνίες (330/2010) της Επιτροπής .......... 378

i. Θεμελιώδεις αρχές του...................................................................... 378

ii. Η έκταση εφαρμογής της απαλλαγής του Καν. 330/2010....................... 380

iii. Απαγορευμένοι περιορισμοί............................................................ 380

δ. Νέοι Κανονισμοί για συμφωνίες οριζόντιας συνεργασίας........................... 381

ε. Εναντίωση και ανάκληση..................................................................... 382

στ. Τα όρια της απαλλαγής....................................................................... 383

6. Είσοδος αποκεντρωμένου συστήματος........................................................ 383

ΙΙΙ. Καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης

Α. Ο κανόνας............................................................................................... 384

1. Χαρακτηριστικά της απαγορευτικής ρήτρας................................................ 384

2. Μεθοδολογική πορεία για την εφαρμογή του άρθρου 102 ΣΛΕΕ ................... 386

Β. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ................................................ 387

1. Αναζήτηση ορισμού................................................................................ 387

2. Κριτήρια για την ύπαρξη δεσπόζουσας θέσης. «Ειδική ευθύνη» ..................... 387

3. Συλλογική δεσπόζουσα θέση..................................................................... 389

4. Η έννοια της «σχετικής αγοράς»............................................................... 391

α. Τόποι μέτρησης θέσης ως δεσπόζουσας................................................... 391

β. Η «αγορά προϊόντος»......................................................................... 391

i. Η έννοια της εναλλαξιμότητας............................................................ 391

ii. Η Ανακοίνωση σχετικά με τον ορισμό της σχετικής αγοράς................... 394

γ. Σχετική «γεωγραφική αγορά»............................................................... 394

δ. Ο «χρονικός παράγοντας».................................................................... 395

5. Καταλογισμός δεσπόζουσας θέσης λόγω φραγμών εισόδου............................ 396

6. Συνάφεια αγορών. Το παράδειγμα Tetra Pak............................................... 397

7. Διαπίστωση ύπαρξης δεσπόζουσας θέσης.................................................... 398

Γ. ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ....................................................... 398

1. Η δομή του κανόνα. Γενική ρήτρα και παραδείγματα................................... 398

2. Η έννοια της καταχρηστικής εκμετάλλευσης................................................ 400

α. Το νομοθετικό κριτήριο....................................................................... 400

β. Το δομικό κριτήριο............................................................................ 400

γ. Η σύνδεση των δύο κριτηρίων............................................................... 400

δ. Συνέπειες της σύνδεσης......................................................................... 401

ε. Έννοια κατάχρησης. Ενίσχυση δεσπόζουσας θέσης.................................... 402

3. Επίδραση στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών........................................ 403

4. Μορφές καταχρηστικών πρακτικών........................................................... 405

α. Άρνηση συναλλαγής............................................................................ 405

i. Η επιχειρηματική ελευθερία κατά την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού 405

ii. Άρνηση και παύση εφοδιασμού. Πότε καταχρηστική............................ 407

β. Άρνηση πρόσβασης σε «βασικές διευκολύνσεις» (essential fa­cilities)......... 408

γ. Καθορισμός υπερβολικών τιμών............................................................ 410

δ. Εκπτώσεις.......................................................................................... 410

ε. Σύζευξη (εξάρτηση σύναψης συμβάσεων)................................................. 411

στ. Υποτίμηση ληστρική.......................................................................... 412

ζ. «Μεταγορές» – Αγορές συμπληρωματικών προϊόντων............................... 413

η. Διαφοροποιημένη μεταχείριση.............................................................. 414

θ. Αθέμιτος ανταγωνισμός........................................................................ 414

ι. Καταχρηστική προσφυγή στη δικαιοσύνη................................................ 414

κ. Σχέση οικονομικής εξάρτησης.............................................................. 415

λ. Κατάχρηση δομής από δημόσιες επιχειρήσεις.......................................... 415

μ. Νομολογιακά παραδείγματα................................................................. 416

i. Καταχρηστική εκμετάλλευση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας......... 416

ii. Καταχρηστική πρακτική επί τιμών ................................................... 418

iii. Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης δικαιωμάτων δημιουρ­γού............ 418

iv. Καταχρηστική άσκηση δικαιώματος δημόσιας ταχυδρομικής επιχείρησης 419

v. Καταχρηστικότητα συλλογικής δεσπόζουσας θέσης. «Μαχητικά πλοία»... 420

vi. Καταχρηστική αποκλειστικότητα εφοδιασμού..................................... 420

vii. Άσκηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.................................. 421

viii. Καταχρηστική αλληλένδετη πώληση................................................ 421

ix. Μη καταχρηστικότητα γενικών όρων λόγω αντικειμενικότητας.............. 421

x. Καταχρηστικές πρακτικές εν τοις πράγμασι μονοπωλιακού οργανισμού. Διανομή τσιγάρων      422

xi. Καταχρηστική διαφοροποιημένη μεταχείριση. Αεροδρόμια.................. 422

xii. Καταχρηστική δυσαναλογία κόστους και τιμήματος υπηρεσίας............. 423

5. Απαλλαγή συμπράξεων και κατάχρηση...................................................... 423

6. Οι αρχές της αναγκαιότητας και του αντικειμενικώς δικαιο­λογη­μένου........... 423

IV. Διαδικασία και όργανα εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού στο Ενωσιακό δίκαιο. Κανονισμός (ek) 1/2003 του συμβουλίου

Α. Θεμελιώδεις ρυθμίσεις............................................................................... 424

1. Αναγνώριση του Κανονισμού .................................................................. 424

α. Γέννηση - Πέρας ισχύος Καν. 17/62...................................................... 424

2. Η θεμελιώδης διάταξη (άρθρ. 1). Ο χαρακτήρας των άρθρων 101-102 ΣΛΕΕ .. 425

3. Βάρος αποδείξεως.................................................................................. 425

4. Καταργηθέντες θεσμοί............................................................................. 426

5. Ερμηνεία και εφαρμογή των άρθρων 101, 102 ΣΛΕΕ ................................. 427

Β. ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΕΣ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ................................... 428

1. Καταγγελίες........................................................................................... 428

α. Νομιμοποιούμενοι. Αφετηρίες έναρξης των διαδικασιών. Καταγγελίες και έρευνες σε κλάδους οικονομίας  428

β. Προτεραιότητα εξέτασης καταγγελιών ................................................... 429

γ. Απόρριψη καταγγελίας. Αιτιολογία....................................................... 429

δ. Απόρριψη καταγγελίας για έλλειψη επαρκούς κοινοτικού συμφέροντος........ 430

ε. Έλεγχος καταγγελίας. Διαφάνεια. Διάρκεια εξέτασης................................ 432

στ. Αντικείμενο προσφυγής...................................................................... 433

2. Οι ειδικές εξουσίες έρευνας της Επιτροπής ................................................. 435

α. Εξουσίες συλλογής πληροφοριών, διεξαγωγής ακροάσεων και ελέγχου........ 435

β. Συλλογή πληροφοριών (άρθρ. 18)......................................................... 436

i. Εξουσία και υποχρεώσεις της Επιτροπής ............................................ 436

ii. Υποκείμενα της υποχρέωσης ............................................................ 437

iii. Δικαίωμα άρνησης......................................................................... 437

iv. Αίτημα πληροφοριών με αίτηση ή απόφαση (άρθρ. 18 §§ 1 και 3) ....... 437

v. Άρνηση και παροχή πληροφοριών. Παραδείγματα .............................. 438

α) Απόφαση Επιτροπής RAI/UNITEL................................................ 438

β) Postbank NV............................................................................. 439

γ. Έλεγχος (άρθρ. 20).............................................................................. 440

i. Έκταση δικαιώματος........................................................................ 440

ii. Έκταση και περιορισμοί της εξουσίας της Επιτροπής για έλεγχο. Παραδείγ­ματα        441

iii. Δυνατότητα ελέγχου μέσω εθνικών αρχών.......................................... 444

iv. Έλεγχος με ίδια όργανα................................................................... 444

δ. Σχέση μεταξύ άρθρων 18 και 20 Καν. 1/2003......................................... 444

ε. Εξουσία διεξαγωγής ακροάσεων (άρθρ. 19 Καν. 1/2003). Συνδρομή κράτους (άρθρ. 20 Καν)       445

3. Διασφάλιση των δικαιωμάτων άμυνας. Γενικά............................................ 445

α. Πρόσβαση στο φάκελο........................................................................ 447

i. Η πρόσβαση στο φάκελο ως διαδικαστική εγγύηση............................... 447

ii. Πρόσβαση στον όλο φάκελο. Εξαιρέσεις............................................ 447

iii. Κύρωση της παράβασης.................................................................. 448

β. Έγγραφα απαλλακτικής και επιβαρυντικής φύσεως................................... 448

γ. Έγγραφα πρωτότυπα και μεταφράσεις.................................................... 449

δ. Έγγραφα εκτός του φακέλου έρευνας...................................................... 449

ε. Πληροφόρηση ως προς την πρόθεση επιβολής προστίμου.......................... 449

στ. Στήριξη παράβασης επί ενός και μόνον εγγράφου................................... 449

Γ. ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΛΟΓΩ ΠΑΡΑΒΑΣΕΩΝ........................................................... 450

1. Οι εξουσίες της Επιτροπής για επιβολή κυρώσεων....................................... 450

2. Παύση παράβασης των κανόνων ανταγωνισμού (άρθρ. 7)............................. 450

3. Λήψη προσωρινών μέτρων (άρθρ. 8)......................................................... 451

4. Ανάληψη δεσμεύσεων (άρθρ. 9)................................................................ 452

5. Διαπίστωση του ανεφάρμοστου (άρθρ. 10)................................................. 453

6. Επιβολή προστίμων................................................................................ 453

α. Υποκείμενα της κύρωσης..................................................................... 453

β. Λόγοι επιβολής προστίμου................................................................... 453

7. Εξαίρεση από την πληρωμή των προστίμων................................................ 454

8. Χαρακτήρας των αποφάσεων επιβολής προστίμων....................................... 454

α. Υποκειμενική προϋπόθεση................................................................... 454

β. Μορφή εμφανίσεως της πράξεως........................................................... 455

γ. Η επιβολή και ο καθορισμός του ύψους του προστίμου............................. 455

δ. Νομολογιακές θέσεις επί της κύρωσης του προστίμου............................... 456

i. Δικαιοδοσία Γενικού Δικαστηρίου..................................................... 456

ii. Απόφαση επιβολής προστίμου. Αιτιολογία και κριτήρια....................... 456

iii. Στάθμιση της σοβαρότητας της παράβασης........................................ 457

iv. Περιθώριο εκτίμησης της Επιτροπής................................................. 457

v. Όρια προστίμου.............................................................................. 457

vi. Ο «κύκλος εργασιών» ομίλου.......................................................... 458

vii. Η ένωση επιχειρήσεων και τα μέλη της ως υποκείμενα προστίμου......... 459

viii. Επιβολή προστίμου σε «άτυπο όμιλο»............................................. 459

ε. Νομική φύση του προστίμου................................................................. 460

στ. Παραγραφή δικαιώματος επιβολής κυρώσεων........................................ 460

ζ. Η απόφαση. Τηρούμενες αρχές.............................................................. 461

9. Χρηματική ποινή (άρθρ. 24).................................................................... 461

α. Σκοπός απειλής της χρηματικής ποινής.................................................. 461

β. Σχέση χρηματικής ποινής και προστίμου................................................ 462

Δ. ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ..................................................................... 462

1. Φάσεις διαδικασίας................................................................................. 462

2. Ανακοίνωση αιτιάσεων .......................................................................... 462

3. Προφορική ακρόαση.............................................................................. 463

4. Διαβούλευση.......................................................................................... 463

5. Χειρισμός καταγγελιών........................................................................... 464

6. Επαγγελματικό απόρρητο. Προνόμιο δικηγόρου - πελάτη............................. 464

7. Η απόφαση της Επιτροπής....................................................................... 465

8. Ένδικος έλεγχος..................................................................................... 465

9. Εκτελεστότητα αποφάσεων της Επιτροπής.................................................. 466

Ε. ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΕΠΙ ΠΡΟΣΦΥΓΗΣ ΑΚΥΡΩΣΕΩΣ.......................... 467

1. Λόγοι ακυρώσεως που αντλούνται από παράβαση των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ             467

2. Ισχυρισμός πρόδηλης πλάνης.................................................................... 467

3. Ισχυρισμός μη απόδειξης......................................................................... 467

4. Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας.................................................. 467

5. Ισχυρισμός ως προς τη διάρθρωση της αγοράς............................................ 468

6. Ισχυρισμός του μη αισθητού..................................................................... 468

7. Ισχυρισμός έλλειψης υπαιτιότητας.............................................................. 468

8. Ισχυρισμός έλλειψης αιτιολογίας............................................................... 468

9. Περί του λεγόμενου «κανόνα της έλλογης αιτίας». Η νομολογιακή θέση πριν τη θεσμοθέτηση της «νόμιμης εξαίρεσης».......................................................................................................... 469

11. Ανεπαρκής προθεσμία για λυσιτελή άσκηση δικαιωμάτων άμυνας ................ 470

12. Προσβολή δικαιωμάτων άμυνας λόγω υπερβολικής διάρκειας της διοικητικής διαδικασίας 471

13. Παραβίαση της αρχής του τεκμηρίου αθωότητας........................................ 471

14. Δικαίωμα «απόλυτης σιωπής» ως άμυνα................................................... 471

15. Παραβίαση της αρχής της συλλογικότητας................................................ 472

16. Πλημμελής κύρωση της προσβαλλομένης αποφάσεως................................. 473

17. Πλημμέλειες ως προς την οργάνωση........................................................ 473

18. Πλημμέλειες ως προς τη μετάφραση......................................................... 473

19. Προσφυγή κατά της απόφασης της Επιτροπής........................................... 474

ΣΤ. ΟΡΓΑΝΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ......................................................................... 475

1. Κοινοτικά όργανα και εθνικές αρχές.......................................................... 475

2. Αρχή καλόπιστης συνεργασίας.................................................................. 475

3. Διαφύλαξη επαγγελματικού απορρήτου...................................................... 476

4. Συμμετοχή σε πρόγραμμα επιεικείας.......................................................... 477

V. Δημόσιες επιχειρήσεις

Α. EΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΔΗΜΟ­ΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ    477

1. Η νομική βάση τριπλής δομής.................................................................. 477

2. Η έννοια της «δημόσιας επιχείρησης»........................................................ 478

3. Η έννοια της «επιχείρησης με ειδικά ή αποκλειστικά δικαιώματα»................. 481

Β. ΙΣΟΔΥΝΑΜΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ...................................... 482

1. Ο κανόνας της ισοδύναμης συμπεριφοράς. Ειδικές αρχές.............................. 482

α. Μη κατ’ ανάγκη συμβατότητα............................................................... 482

β. Διατήρηση του άμεσου αποτελέσματος άλλων διατάξεων........................... 483

γ. Σχέση του άρθρου 106 προς το άρθρο 102 ΣΛΕΕ ................................... 483

δ. Διάκριση μεταξύ δημιουργίας και κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης.............. 485

ε. Νομολογιακά παραδείγματα.................................................................. 485

i. Καταχρηστικές πρακτικές ................................................................. 485

ii. Μη καταχρηστικές πρακτικές............................................................ 488

στ. Επισημάνσεις για τη σχέση των άρθρων 102 και 106 ΣΛΕΕ..................... 490

2. Οι εξαιρέσεις από τον κανόνα της ισοδυναμίας. Οριοθετήσεις........................ 490

α. Η εξαίρεση «δημόσιας αποστολής»........................................................ 490

β. Η εξαίρεση του «δημοσιονομικού μονοπωλίου»...................................... 491

γ. Κανόνες εφαρμογής των εξαιρέσεων...................................................... 491

Γ. Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ....................................... 493

1. Ο έλεγχος του άρθρου 106 ΣΛΕΕ. Οι εξουσίες της Επιτροπής....................... 493

2. Επιλογή κοινοτικού μέτρου. Περιθώριο εκτίμησης της Επιτροπής.................. 494

3. Οριοθέτηση αρμοδιοτήτων....................................................................... 495

VI. Κρατικές ενισχύσεις

Α. ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΕΡΙ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ....................................... 496

1. Εισαγωγή.............................................................................................. 496

2. Σύνοψη των περί κρατικών ενισχύσεων κανόνων......................................... 497

α. Το άρθρο 107 ΣΛΕΕ .......................................................................... 497

β. Το άρθρο 108 ΣΛΕΕ........................................................................... 497

γ. Το άρθρο 109 ΣΛΕΕ .......................................................................... 498

3. Η συμμετοχή του εθνικού δικαστή............................................................. 498

Β. Η ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥ­ΣΕΩΝ................. 500

1. Ορισμός και είδη ................................................................................... 500

2. Σώρευση κριτηρίων της έννοιας της κρατικής ενίσχυσης............................... 501

α. Οικονομικό πλεονέκτημα. «Κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή»....................... 501

β. Κρατικοί πόροι. Αδυναμία αναλογίας.................................................... 503

i. Νομολογιακό παράδειγμα. Η υπόθεση SFEI ή περί «Ταχυ-ταχυδρο­μείου» 504

γ. Ο ειδικός (επιλεκτικός) χαρακτήρας....................................................... 506

i. Νομολογιακό παράδειγμα. Υπόθεση «Σχέδιο Maribel» μείωσης εισφορών κοινωνικής ασφάλισης          506

δ. Επίδραση στο διακοινοτικό εμπόριο. Νόθευση του ανταγωνισμού.............. 507

ε. Η ανεξαρτησία από αιτίες και σκοπούς της ενίσχυσης............................... 508

3. Διακρίσεις των ενισχύσεων...................................................................... 508

α. Ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά ενισχύσεις.................................... 508

i. Μέτρα ευνοούντα «ορισμένες επιχειρήσεις ή ορισμένους κλάδους παραγωγής» 509

ii. Νόθευση ή απειλή νόθευσης του ανταγωνισμού. Μη αισθητές κρατικές ενισχύσεις        509

iii. Η επίδραση στις μεταξύ των κρατών μελών συναλλαγές........................ 510

β. Νομολογιακά παραδείγματα................................................................. 512

i. Προτιμησιακή τιμή.......................................................................... 512

ii. Εισφορά κεφαλαίων ως λειτουργική ενίσχυση..................................... 512

iii. Διάσωση και αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων – κατευθυντήριες γραμμές 514

iv. Προοδευτική μείωση εργοδοτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης...... 515

v. Προνομιακή μεταχείριση αφερέγγυας επιχείρησης. Απόκλιση από το κοινό πτωχευτικό δίκαιο  515

vi. Διευκολύνσεις είσπραξης καθυστερημένων εισφορών κοινωνικής ασφα­λίσεως. Οι συνήθεις συνθήκες αγοράς................................................................................................... 516

vii. Ασυμβίβαστο λόγω αντίθεσης με άλλες διατάξεις της Συνθήκης............. 517

viii. Ασυμβίβαστο λόγω αντίθεσης προς τους περί ανταγωνισμού κανόνες. Αρχή της συνέπειας     517

ix. Πίστωση φόρου............................................................................. 518

x. Εθνικό καθεστώς προστασίας εργαζομένων από καταχρηστικές απολύσεις. Μη υπαγωγή           518

xi. Κανονιστική ρύθμιση για συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου. Μη υπαγωγή         519

xii. Κρατική εγγύηση – Κριτήριο ιδιώτη επενδυτή................................... 519

xiii. Φορολογικές απαλλαγές................................................................ 520

γ. Συμβατές κρατικές ενισχύσεις................................................................ 522

δ. Ενισχύσεις δυνάμενες να θεωρηθούν συμβατές.......................................... 522

i. Αρχές εφαρμογής των εξαιρέσεων...................................................... 523

ii. Οι εξαιρετικές περιπτώσεις ειδικότερα................................................ 523

δ. Ενισχύσεις de minimis......................................................................... 526

ε. Ενισχύσεις για εκτέλεση έργου ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και για αποκατάσταση σοβαρής διαταραχής οικονομίας κράτους μέλους.................................................................................. 526

στ. Ενισχύσεις περιφερειακές.................................................................... 527

ζ. Ενισχύσεις για την ανάπτυξη και την καινοτομία...................................... 527

η. Ενισχύσεις και ως προς τη διάσωση και αναδιάρθρωση επιχειρήσεων σε δυσκολία          527

θ. Λοιποί τομείς δραστηριότητας.............................................................. 528

Γ. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ.................................... 528

1. Το νομοθετικό πλαίσιο............................................................................ 528

α. Υφιστάμενες και νέες ενισχύσεις............................................................ 529

β. Προηγούμενη κοινοποίηση των «νέων ενισχύσεων»................................. 529

γ. Έννοια τροποποίησης υφιστάμενων ενισχύσεων....................................... 530

2. Σύστημα ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων................................................ 530

α. Προκαταρκτική εξέταση...................................................................... 530

β. Εξέταση λόγω ασυμβατότητας............................................................... 531

γ. Εξέταση λόγω σοβαρών δυσκολιών εκτίμησης......................................... 531

δ. Απόδειξη συνδρομής σοβαρών δυσχερειών.............................................. 532

3. Διακριτική ευχέρεια της Επιτροπής. Αρμοδιότητα του Συμβουλίου................. 532

4. Προθεσμία διάσκεψης και απόφασης......................................................... 533

5. Διαδικασία έκδοσης της απόφασης............................................................ 533

6. Συνέπειες μη νομιμότητας της ενίσχυσης..................................................... 534

7. Αναζήτηση της παράνομης ενίσχυσης. Ανάκτηση......................................... 534

α. Εφαρμογή εθνικού δικαίου. Αρχές αναλογικότητας και δικαιολο­γημένης εμπιστοσύνης   534

β. Υπόδειξη αναζητητέου ποσού. Τόκοι..................................................... 537

γ. Αδυναμία κράτους μέλους εκτέλεσης απόφασης της Επιτροπής................... 538

δ. Εξαιρετικές περιπτώσεις μη επιστροφής. Εκτίμηση από το εθνικό δικαστήριο 538

ε. Ανάκτηση ενισχύσεων. Αποκλειστική εφαρμογή των κανόνων του εθνικού δικαίου          539

στ. Καταλογισμός στο Κράτος. Ενεργητική νομιμοποίηση............................ 540

ζ. Ευθύνη του λήπτη της ενίσχυσης κατά το ενωσιακό και εθνικό δίκαιο.......... 541

8. Ασφαλιστικά μέτρα. Διακρίσεις................................................................ 542

9. Απόφαση της Επιτροπής. Συνέπειες........................................................... 542

10. Αιτιάσεις κατά ή προς την Επιτροπή. Νομιμοποιούμενοι............................ 543

α. Επιλογή ενδίκου βοηθήματος................................................................ 543

β. Παραδεκτό της προσφυγής. Ενεργητική νομιμοποίηση τρίτου αντα­γωνιστή. 544

γ. Παραδεκτό προσφυγής τρίτου ανταγωνιστή............................................. 545

δ. Άρνηση της Επιτροπής για κίνηση της διαδικασίας.................................. 545

11. Συνεργασία Επιτροπής και εθνικών δικαστηρίων. Διάκριση αρμοδιοτήτων.... 546

12. Ειδικότερα περί του εύρους αρμοδιότητας των εθνικών δικαστηρίων............. 549

13. Παραγραφές (άρθρ. 17-19)..................................................................... 550

VII. Ο έλεγχος συγκεντρώσεων επιχειρήσεων

A. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΕ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ...................................................... 551

1. Ο έλεγχος συγκεντρώσεων επιχειρήσεων στην ενωσιακή έννομη τάξη. Ο προϊσχύσας Καν. 4064/1989.          551

2. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η κοινοτική πρακτική. Ερμηνευτικές Ανακοινώσεις υπό την ισχύ του Καν. 4064/89.......................................................................................................... 554

3. Το νέο θεσμικό πλαίσιο........................................................................... 556

4. Έκταση εφαρμογής του Κανονισμού 139/2004............................................ 558

5. Αρχή της απαγόρευσης............................................................................ 559

6. Η έννοια της συγκέντρωσης. Ορισμός........................................................ 559

7. Η έννοια της συγχώνευσης....................................................................... 560

8. Η έννοια του ελέγχου.............................................................................. 560

9. Υποκείμενο και αντικείμενο της απόκτησης................................................ 561

10. Πράξεις μη θεωρούμενες «συγκεντρώσεις»................................................ 562

11. Συγκέντρωση και μόνιμη μεταβολή του ελέγχου και της διάρθρωσης των επιχειρήσεων      563

12. Εσωτερική αναδιάρθρωση...................................................................... 564

13. Συγκεντρώσεις με συμμετοχή δημόσιων επιχειρήσεων................................. 564

Β. Η ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΝΟΜΙΚΕΣ ΜΟΡ­ΦΕΣ ΣΥ­Γ­ΚΕΝΤΡΩΣΗΣ        565

1. Αποκλειστικός και κοινός έλεγχος............................................................. 565

α. Αποκλειστικός έλεγχος........................................................................ 565

β. Κοινός έλεγχος................................................................................... 566

γ. Το πρόβλημα της διαφοροποίησης «συγκεντρωτικής» και «συνεργατικής» κοινής επιχείρησης      567

2. Κοινή επιχείρηση. Η έννοια της λειτουργικής αυτονομίας............................. 569

3. Άλλες νομικές μορφές συγκέντρωσης......................................................... 570

α. Η απόκτηση μειοψηφικής συμμετοχής.................................................... 570

β. Κοινή άσκηση δικαιωμάτων ψήφου....................................................... 571

γ. Σταυροειδείς συμμετοχές....................................................................... 571

δ. Λοιποί μηχανισμοί ενδεικτικοί συγκέντρωσης......................................... 571

4. Ποιοτική μεταβολή του ελέγχου................................................................ 571

5. Εγκατάλειψη της συγκέντρωσης................................................................ 572

Γ. ΕΝΩΣΙΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ........................................ 572

1. Η κοινοτική-ενωσιακή διάσταση της συγκέντρωσης. Ποσοτικά «κατώφλια».... 572

2. Η έννοια του «κύκλου εργασιών».............................................................. 574

α. Γενικές αρχές υπολογισμού................................................................... 574

β. Εξαιρέσεις......................................................................................... 575

3. Η έννοια της «συμμετέχουσας επιχείρησης»................................................ 576

4. Κρίσιμος χρόνος για τη διαπίστωση της αρμοδιότητας................................. 578

5. Ο κατ’ εξαίρεση μη ποσοτικός προσδιορισμός της κοινοτικής διάστασης........ 579

Δ. ΣΥΜΒΑΤΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ................................................... 581

1. Κανόνας απόλυτος η απαγόρευση των αντιανταγωνιστικών συγκεντρώσεων .... 581

2. Το συμβατό με την κοινή αγορά............................................................... 581

α. Συμβατές συγκεντρώσεις...................................................................... 581

β. Ασυμβίβαστες συγκεντρώσεις................................................................ 583

i. Δημιουργία ή ενίσχυση δεσπόζουσας θέσης ως μορφή παρακώλυσης του ανταγωνισμού 583

ii. Δεσπόζουσα θέση............................................................................ 584

3. Η σημαντική παρακώλυση του αποτελεσματικού ανταγωνισμού..................... 585

4. Η αντιμετώπιση των παρεπόμενων περιορισμών.......................................... 587

5. Το καθεστώς των διαρθρωτικών - τροποποιητικών μέτρων............................ 588

6. Εκτίμηση για το συμβατό ή μη της συγκέντρωσης λόγω ενδεχό­μενης δημιουργίας συλλογικής δεσπόζουσας θέσης. Η κρίσιμη ανάλυση. Υπόθεση Airtours ........................................................ 589

α. Ιστορικό. Η σημασία της απόφασης....................................................... 589

β. Η «κατάσταση συλλογικής δεσπόζουσας θέσης». Προϋποθέσεις.................. 590

γ. Οι κατά την Επιτροπή λόγοι του ασυμβιβάστου της συγκέντρωσης.............. 591

δ. Η εκτίμηση του Πρωτοδικείου. Τα κρίσιμα σημεία................................... 592

i. Ο «κατά το παρελθόν ανταγωνισμός»................................................. 592

ii. Η κατά το παρελθόν αύξηση της ζήτησης, ο βαθμός διακύμανσής της και ο βαθμός διαφάνειας 593

iii. Οι παράγοντες αποτροπής. Αντίποινα............................................... 594

iv. Η επίπτωση της συγκέντρωσης στον ανταγωνισμό............................... 595

v. Γενικό συμπέρασμα. Τελική εκτίμηση................................................ 596

Ε. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ......................................................................... 597

1. Η προηγούμενη κοινοποίηση................................................................... 597

α. Περιεχόμενο, υπόχρεοι και αποτελέσματα............................................... 597

β. Κυρώσεις.......................................................................................... 600

2. Σύστημα των δύο διαδικαστικών φάσεων.................................................... 600

α. Η εξέταση της κοινοποίησης. Φάση πρώτη............................................. 600

β. Αξιολόγηση συγκεντρώσεων. Κατευθυντήριες γραμμές 2004/C 31 της 5.2.2004 601

γ. Νομολογιακό παράδειγμα. Γενικό Δικαστήριο Ryanair Holding Plc κατά Επιτροπής (υπόθ. Τ-342/07 απόφαση της 6.7.2010)......................................................................................... 602

ii. Τα μερίδια αγοράς...................................................................... 605

iii. Δέσμη ενδείξεων........................................................................ 605

iv. Είσοδος νέων ανταγωνιστών........................................................ 605

v. Η σημασία της αποτελεσματικότητας.............................................. 606

vi. Βελτίωση αποτελεσματικότητας και καταναλωτές............................ 606

vii. Ανάληψη δεσμεύσεων................................................................ 607

δ. Κίνηση της διαδικασίας. Φάση δεύτερη.................................................. 607

i. Προϋποθέσεις.................................................................................. 607

ii. Χρονικά σημεία έναρξης και λήξης................................................... 608

iii. Το κλείσιμο της διαδικασίας............................................................ 609

3. Εξουσίες της Επιτροπής........................................................................... 609

α. Εξουσία συγκέντρωσης πληροφοριών.................................................... 609

β. Η εξουσία για ακρόαση....................................................................... 609

γ. Διαβουλεύσεις.................................................................................... 610

δ. Ελεγκτικές εξουσίες............................................................................. 610

ε. Εξουσία κυρώσεων.............................................................................. 610

i. Πρόστιμα....................................................................................... 610

ii. Επιβολή χρηματικών ποινών............................................................ 610

4. Δικαιώματα άμυνας................................................................................ 611

α. Δικαίωμα ακρόασης ........................................................................... 611

β. Δικαίωμα διαφύλαξης του επαγγελματικού απορρήτου.............................. 612

γ. Δικαίωμα πρόσβασης στο φάκελλο........................................................ 613

δ. Ισχυρισμοί περί θετικών επιπτώσεων στον ανταγωνισμό............................ 614

ε. Η ένδικη προστασία............................................................................ 614

i. Προσφυγή ακυρώσεως...................................................................... 614

ii. Προσωρινή προστασία.................................................................... 616

iii. Νομολογιακό παράδειγμα. Συγκεντρώσεις και κατάσταση εργαζομένων. 616

5. H Ανακοίνωση της Επιτροπής περί μέτρων επί συγκεντρώσεων..................... 619

6. Δικαιώματα τρίτων................................................................................. 620

7. Το νομικό καθεστώς της συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια της διαδικασίας....... 620

α. Ανενέργεια........................................................................................ 620

β. Εξαιρέσεις από την αναστολή. Αυτοδίκαιη και δυνητική........................... 621

8. Η αποκλειστική αρμοδιότητα της Επιτροπής. Σχέσεις με εθνικές αρχές και εθνικό δίκαιο     621

ΤΙΤΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ

Δίκαιο βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας

1. ενωσιακό δίκαιο περί σημάτων

Ι. Από τη συνθήκη στο παράγωγο περί σημάτων δίκαιο

1. Η σημασία του σήματος και οι λόγοι της κοινοτικής παρέμβασης.................. 625

2. Βασικά νομοθετήματα παράγωγου δικαίου. Νέα νομοθεσία. Οδηγία 2015/2436, Καν. 2017/1001    626

II. Η εναρμονιστική προσέγγιση

Α. Η ΟΔΗΓΊΑ 2008/95/ΕΚ ΠΕΡΊ ΣΗΜΆΤΩΝ ΉΔΗ ΟΔΗΓΊΑ ΕΕ/2015/2436..... 627

1. Γενικές επισημάνσεις............................................................................... 627

α. Η νομική βάση. Συνέπειες.................................................................... 627

β. Πεδίο εφαρμογής. Χρονικά όρια μεταφοράς........................................... 628

γ. Εύρος εναρμόνισης.............................................................................. 628

Β. Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ................................ 628

1. Σημεία δεκτικά σηματοποίησης. Ορισμός και παραδείγματα.......................... 628

2. Λόγοι απόρριψης ή ακυρότητας................................................................ 629

α. Λόγοι απόρριψης υποχρεωτικής αποδοχής από τα κράτη μέλη................... 629

i. Η σημασία της λέξεως «αποκλειστικά»................................................ 630

ii. Επάρκεια ή αυτοτέλεια λόγων απαραδέκτου........................................ 630

iii. Γεωγραφικές ονομασίες. Υπόθεση Chiemsee..................................... 631

β. Λόγοι απαραδέκτου μη υποχρεωτικής αποδοχής...................................... 634

γ. Επιγενόμενη λόγω χρήσεως διακριτική δύναμη. Παραδεκτό καταχώ­ρισης .. 634

δ. Σήματα συνιστάμενα από το σχήμα προϊόντος. Λειτουργική σύνδεση σχήματος και τεχνικού αποτελέσματος....................................................................................................... 636

3. Σύγκρουση με προγενέστερα σήματα. Απαράδεκτο....................................... 637

α. Περιοριστικά αναφερόμενοι λόγοι......................................................... 637

β. Η έννοια του «προγενέστερου σήματος»................................................. 637

γ. Πολλαπλότητα κριτηρίων σύγκρουσης σημάτων....................................... 637

4. Η έννοια του «κινδύνου συγχύσεως».......................................................... 639

α. Αξιολογικά στοιχεία της Οδηγίας.......................................................... 639

β. Νομολογιακές προσεγγίσεις. Βασική λειτουργία του σήματος.................... 639

γ. Αρχές ερμηνείας. Υπόθεση Canon......................................................... 640

i. Αρχή της υποκειμενικής εκτίμησης της ομοιότητας μεταξύ προϊόντων ή υπηρεσιών      641

ii. Αρχή της συνολικής εκτίμησης του κινδύνου συγχύσεως........................ 642

iii. Αρχή της αλληλεξάρτησης των λαμβανομένων υπόψη παραγόντων........ 642

iv. Αρχή συσχετισμού κινδύνου συγχύσεως και διακριτικού χαρακτήρα του προγενέστερου σήματος          642

v. Αρχή της υποχρεωτικής απόδειξης της ομοιότητας μεταξύ των προσδιοριζομένων προϊόντων ή υπηρεσιών................................................................................................... 643

vi. Αρχή της συνολικής εκτίμησης της σχέσης μεταξύ των προϊόντων ή υπηρεσιών          643

vii. Αρχή της ενδεχόμενης πλάνης του κοινού ως προς την καταγωγή των προϊόντων ή υπηρεσιών (κίνδυνος άμεσης ή έμμεσης συγχύσεως)..................................................................... 643

5. Η έννοια του «κινδύνου συσχέτισης»......................................................... 644

α. Η δημιουργία του ερμηνευτικού προβλήματος......................................... 644

β. Συσχετισμός κινδύνων συγχύσεως και συσχέτισης. Η υπόθεση SABEL......... 645

i. Αρχή της μη εναλλακτικής λειτουργίας του κινδύνου συγχύσεως.............. 646

ii. Αρχή της συνολικής εκτίμησης και το κριτήριο του μέσου καταναλωτή... 647

iii. Αρχή της αναλογικής σχέσης μεταξύ κινδύνου συγχύσεως και διακριτικής δύναμης     647

iv. Ο κίνδυνος συγχύσεως ως ειδική προϋπόθεση προστασίας. Διάκριση από τη συνειρμική συσχέτιση. Σημασία της φήμης του σήματος......................................................................... 648

6. Η παρέμβαση του εθνικού δικαστηρίου...................................................... 650

7. Δικαιώματα παρεχόμενα από το σήμα ....................................................... 650

α. Το αποκλειστικό δικαίωμα................................................................... 650

β. Η οικονομία της Οδηγίας επί συγκρούσεως σημάτων. Τριπλή περιπτωσιολογία 651

γ. Η έννοια του σήματος φήμης. Η υπόθεση General Motors ........................ 653

δ. Σήμα φήμης και σήμα παγκοίνως γνωστό............................................... 656

ε. Χρήση του σήματος και περιορισμοί...................................................... 657

i. Γνωστοποιήσεις στο κοινό επί μεταγενέστερης μεταπώλησης. Η υπόθεση BMW           658

ii. Σήμα χρησιμοποιούμενο για περιγραφή ιδιοτήτων προϊόντος................ 662

iii. Εμφάνιση διαφημιστικών αναγγελιών με βάση λέξεις - κλειδιά πανο­μοιό­τυπων με σήμα. Διαδίκτυο    662

8. Η αρχή της ανάλωσης του δικαιώματος...................................................... 664

α. Η κοινοτική αρχή της ανάλωσης ως όριο του δικαιώματος........................ 664

β. Ανάλωση του δικαιώματος του σήματος κατά την Οδηγία. Ερμηνευτικά προβλήματα       665

γ. Κρίσιμες ερμηνευτικές θέσεις του Δικαστηρίου........................................ 666

i. Η αρχή της «κοινοτικής ανάλωσης». Χωρική εφαρμογή........................ 666

ii. Η έννοια της «συγκατάθεσης» του δικαιούχου. Υποθέσεις Zino Davidoff και Levi Strauss       667

iii. Το εύρος της συγκατάθεσης. Υπόθεση Sebago.................................... 671

iv. Eισαγωγή κατόπιν ανασυσκευασίας ή αντικατάστασης του σήματος........ 671

α) Ανασυσκευασία. Υπόθεση Bristol-Myers Squibb.............................. 672

β) Τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών. Η σημασία της πρόθεσης.......... 673

γ) Αντικατάσταση του αρχικού σήματος. Υπόθεση Pharmacia & Upjohn. 673

δ) Eπανασυσκευασία με διατήρηση άθικτου του σήματος της αρχικής συσκευασίας. Κανόνας και εξαιρέσεις............................................................................................... 676

ε) Εναντίωση του δικαιούχου για νόμιμους λόγους............................... 678

9. Παραχώρηση άδειας χρήσης..................................................................... 679

10. Απώλεια δικαιώματος λόγω ανοχής χρήσης.............................................. 680

11. Υποχρέωση ουσιαστικής χρήσης του σήματος........................................... 680

12. Έκπτωση............................................................................................. 681

α. Λόγοι έκπτωσης................................................................................. 681

β. Μερική έκπτωση (απαράδεκτο ή ακυρότητα)........................................... 682

13. Αναφορά στην αρχαιότητα κοινοτικού ήδη ΕΕ σήματος.............................. 682

14. Σήματα συλλογικά, εγγύησης ή πιστοποίησης............................................ 683

15. Νομολογιακές λύσεις παραδοχής-απόρριψης............................................. 683

ΙΙΙ. Το σήμα ΕΕ (πρωην κοινοτικο σημα)

Α. ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ....................................................................... 685

1. Εισαγωγή.............................................................................................. 685

2. Οι Κανονισμοί....................................................................................... 686

Β. ΤΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙ ΣΗΜΑΤΟΣ τησ ΕΕ ΔΙΚΑΙΟ (Καν. 2017/1001)......... 687

1. Νέο σύστημα σημάτων. Χαρακτήρες του σήματος της ΕΕ.............................. 687

2. Ορισμός του σήματος της ΕΕ.................................................................... 688

3. Σημεία επιδεκτικά σηματοποίησης............................................................. 688

α. Είδη σημείων..................................................................................... 688

β. Η απεικόνιση του σήματος................................................................... 689

4. Δικαιούχοι σημάτων της ΕΕ..................................................................... 689

5. Κατάθεση και καταχώριση....................................................................... 689

6. Διάρκεια προστασίας του σήματος της ΕΕ.................................................. 690

7. Λόγοι απαραδέκτου προς καταχώριση....................................................... 690

α. Απόλυτοι λόγοι απαραδέκτου............................................................... 690

i. Ερμηνευτική προσέγγιση περιπτώσεων................................................ 692

ii. Διακριτική δύναμη λόγω χρήσης....................................................... 693

iii. Ο εκτελεστικός Κανόνας 11 (ήδη άρθρο 42 Καν. 2017/1001)............... 693

iv. Νομολογιακές θέσεις γενικά (ενόψει προηγούμενου Καν. 40/94)............ 693

v. Απολύτως απαράδεκτα σημεία. Νομολογιακή περιπτωσιολογία.............. 699

vi. Παραδεκτά σήματα. Νομολογιακή περιπτωσιολογία............................ 703

β. Σχετικοί λόγοι απαραδέκτου................................................................. 705

8. Αποτελέσματα του σήματος της ΕΕ............................................................ 705

α. Αποκλειστικό δικαίωμα του δικαιούχου................................................. 705

i. Τα επιμέρους δικαιώματα.................................................................. 706

ii. Νομολογιακή ερμηνεία.................................................................... 706

β. Ανατύπωση του σήματος της ΕΕ σε λεξικά.............................................. 708

γ. Απαγόρευση χρήσης κοινοτικού σήματος καταχωρημένου στο όνομα ειδικού πληρεξουσίου ή αντιπροσώπου....................................................................................................... 708

δ. Περιορισμός των δικαιωμάτων του δικαιούχου........................................ 708

ε. Ανάλωση - αποδυνάμωση του δικαιώματος που παρέχει το κοινοτικό σήμα.. 709

στ. Συμπληρωματική εφαρμογή του εθνικού δικαίου.................................... 709

ζ. Χρήση του σήματος............................................................................. 709

9. Το σήμα της ΕΕ ως αντικείμενο κυριότητας................................................ 709

α. Αρχή της εξομοίωσης. Εφαρμοστέο δίκαιο............................................. 709

β. Μεταβίβαση και σύσταση εμπραγμάτων δικαιωμάτων. Σχέση με την επιχείρηση 710

γ. Αναγκαστική εκτέλεση και πτώχευση..................................................... 711

δ. Άδειες χρήσης.................................................................................... 712

10. Δικαιώματα συνεχόμενα με την κατάθεση της αίτησης σήματος της ΕΕ.......... 713

α. Το δικαίωμα προτεραιότητας ............................................................... 713

β. Η προτεραιότητα έκθεσης .................................................................... 713

γ. Διεκδίκηση αρχαιότητας εθνικού σήματος .............................................. 714

11. Διαδικαστικά στάδια απόκτησης σήματος της ΕΕ....................................... 714

α. Κατάθεση της αίτησης (άρθρ. 30-33)...................................................... 714

β. Η εξέταση της αίτησης......................................................................... 715

γ. Η έρευνα των προηγούμενων ενωσιακών ή εθνικών σημάτων..................... 715

δ. Η δημοσίευση της αίτησης.................................................................... 715

ε. Παρατηρήσεις τρίτων και ανακοπή........................................................ 716

στ. Καταχώριση..................................................................................... 716

12. Μετατροπή σήματος της ΕΕ σε αίτηση εθνικού σήματος.............................. 716

13. Ακυρότητα σήματος της ΕΕ και έκπτωση.................................................. 717

14. Συλλογικά σήματα της ΕΕ...................................................................... 719

15. Ενημέρωση του κοινού και των αρχών των κρατών μελών.......................... 719

16. Διαδικασία προσφυγής.......................................................................... 720

α. Προσφυγή εσωτερικής φύσεως.............................................................. 720

β. Προσφυγή εξωτερικής φύσεως.............................................................. 720

γ. Θεμελιώδεις δικονομικές αρχές.............................................................. 721

δ. Νομολογιακές προσεγγίσεις.................................................................. 722

17. Δικαιοδοσία και διαδικασία επί αγωγών περί σημάτων της ΕΕ.................... 724

α. Παραπομπή στον Καν. 1215/2012........................................................ 724

β. Δίκες σε θέματα παραποίησης/απομίμησης και εγκυρότητας κοινοτικών σημάτων           725

i. Σύσταση «δικαστηρίων σημάτων της ΕΕ»............................................ 725

ii. Αρμοδιότητα των δικαστηρίων σημάτων της ΕΕ.................................. 725

iii. Έκταση αρμοδιότητας δικαστηρίου σημάτων της ΕΕ............................ 726

iv. Ασφαλιστικά μέτρα. Χαρακτηριστικά της διαδικασίας......................... 726

Γ. Ενωσιακά μέτρα πάταξης της πειρατείας....................................................... 728

1. Προοδευτική προστασία των εξωτερικών συνόρων...................................... 728

2. Το ισχύον καθεστώς στην Ευρ. Ένωση....................................................... 728

2. ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΩΝ

Ι. Εισαγωγικα περι εφευρεσεων

ΙΙ. Περί του ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας

Α. ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ...................................... 732

1. Η Σύμβαση του Μονάχου του 1973........................................................... 732

2. Η διαίρεση του περιεχομένου της Σύμβασης................................................ 733

Β. Η ΡΥΘΜΙΣΗ........................................................................................... 734

1. Προπαρασκευαστικό στάδιο. Αίτηση......................................................... 735

α. Νομιμοποιούμενοι για αίτηση και απόκτηση ΕΔΕ................................... 735

β. Τεκμήριο υπέρ του αιτούντος................................................................ 735

γ. Κρίσιμες αρχές περί την αίτηση............................................................. 736

2. Ουσιαστικό δίκαιο. Προϋποθέσεις κατοχύρωσης......................................... 737

α. Εφεύρεση επιδεκτική διπλώματος ευρεσιτεχνίας....................................... 737

i. Ενδεικτική απαρίθμηση μη εφευρέσεων............................................... 737

ii. Εφευρέσεις μη επιδεκτικές διπλώματος............................................... 737

β. Το νέο της εφεύρεσης.......................................................................... 738

γ. Εφευρετική δραστηριότητα και βιομηχανική εφαρμογή............................. 738

3. Ουσιαστικό δίκαιο. Αποτελέσματα............................................................ 739

α. Αποτελέσματα του ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας.......................... 739

β. Αποτελέσματα της αίτησης για χορήγηση ΕΔΕ........................................ 740

4. Χορήγηση του ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας.................................. 740

α. Εξετάσεις προκαταρκτικές ................................................................... 740

β. Αίτηση εξέτασης................................................................................. 741

γ. Απόρριψη της αίτησης ή χορήγηση ΕΔΕ................................................ 741

δ. Δημοσίευση και έναρξη αποτελεσμάτων στα οριζόμενα κράτη.................... 742

5. Διαδικασίες ένδικης προστασίας............................................................... 742

α. Διαδικασία ενστάσεων......................................................................... 742

β. Διαδικασία προσφυγών....................................................................... 743

γ. Γενικές διαδικαστικές διατάξεις............................................................. 743

6. Διακυβερνητικές προσπάθειες βελτίωσης του συστήματος.............................. 744

7. Νομολογία του Δικαστηρίου ΕΕ σε θέματα διεθνούς δικαιοδοσίας.................. 745

III. Προς ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Α. ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ......................................................................................... 746

1. Η ιδέα για ένα ενωσιακό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.......................................... 746

2. Προώθηση της ιδέας προς πρόταση Κανονισμού......................................... 747

Β. Η ΑΡΧΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ.................... 748

1. Αντικείμενο και νομική βάση................................................................... 748

2. Η θεσμική διάσταση του Ενωσιακού Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας..................... 749

3. Ασφάλεια δικαίου του κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Το δικαιοδοτικό σύστημα       749

α. Το δικαιοδοτικό σύστημα σχετικά με τις διαφορές μεταξύ ιδιωτών.............. 749

β. Οι προσφυγές κατά των αποφάσεων του Γραφείου της Επιτροπής.............. 751

γ. Σχέση με άλλα συστήματα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας................................ 751

4. Το ουσιαστικό δίκαιο του ενωσιακού διπλώματος ευρεσιτεχνίας..................... 752

α. Ενιαίος και αυτόνομος χαρακτήρας του ενωσιακού διπλώματος ευρεσιτεχνίας 752

β. Το εφαρμοστέο δίκαιο στο ενωσιακό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας...................... 752

5. Τεχνικής φύσεως κρίσιμα θέματα.............................................................. 753

α. Προσιτό κόστος του ενωσιακού διπλώματος ευρεσιτεχνίας......................... 753

β. Γλωσσικό καθεστώς. Πρόσβαση στην ενημέρωση.................................... 753

IV. Εξελίξεις της κοινοτικής/ενωσιακής
νομοθεσίας και νομολογίας

Α. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ       754

1. Οι πρωτοβουλίες για το Δ.Ε. της Ε.Ε........................................................ 754

β. Η αρνητική θέση του Δικαστηρίου ....................................................... 754

γ. Ένταση των εξελίξεων μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας.......................... 755

δ. Αποφάσεις Συμβουλίου και προτάσεις της Επιτροπής .............................. 755

ε. Προς Δ.Ε. με «ενιαία ισχύ».................................................................. 755

στ. Νομοθετικές πρωτοβουλίες για το ενωσιακό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας........... 756

Β. Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ................................................. 758

1. Κανονισμοί 1768/92 ΕΟΚ και 469/2009................................................... 758

α. Σύστημα πρόσθετης προστασίας φαρμάκων. «Συπληρωματικό Πιστο­ποιητικό Προστασίας»        758

β. Νομολογιακή προσέγγιση.................................................................... 759

i. H νομική βάση................................................................................ 759

ii. Φορείς ρυθμιστικής εξουσίας............................................................ 759

iii. Έκταση περιεχομένου του πιστοποιητικού.......................................... 760

iv. Προϋποθέσεις απόκτησης του Πιστοποιητικού.................................... 761

V. Δυνατότητα απόκτησης περισσότερων πιστοποιητικών με βάση το ίδιο ΔΕ. Δικαστικές προσεγγίσεις    762

2. Ο Κανονισμός 1610/96. Φυτοφάρμακα.................................................. 763

3. Νομική προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων. Ανθρώπινα έμβρυα... 763

Γ. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΩΝ............................ 766

1. Το «ειδικό αντικείμενο» του δικαιώματος ευρεσιτεχνίας. Στεγανο­ποίηση αγοράς 766

2. Υποχρεωτική άδεια εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνίας......................................... 768

3. Η μετάφραση του διπλώματος ως συμβατός περιορισμός κατά την έννοια του άρθρου 28 ΕΚ 34 ΣΛΕΕ (πρώην 28 ΕΚ).......................................................................................................... 769

4. Συμβάσεις εκμετάλλευσης......................................................................... 769

5. Η έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων................................ 770

α. Η εναρμονιστική προσέγγιση................................................................ 770

β. Βιοτεχνολογία και ανθρώπινη αξιοπρέπεια............................................. 771

ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΩΣΙΑΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Ι. Εισαγωγή

Α. ΠΡΟΣ ΕΝΙΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ................................................. 775

Β. Η ΟΔΗΓΙΑ 98/71 ΓΙΑ ΤΗ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΩΝ         776

ΙΙ. Ο κανονισμός 6/2002 του συμβουλίου

Α. ΔΟΜΗ................................................................................................... 777

Β. ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ..................................................................... 778

1. Ορισμός και χαρακτήρες......................................................................... 778

2. Κυριότερες ουσιαστικές ρυθμίσεις............................................................. 779

3. Διαδικαστικά. Αίτηση και καταχώριση...................................................... 782

4. Δικαιοδοτικό σύστημα............................................................................ 783

ΙΙΙ. Νομολογιακές θέσεις

1. Εφαρμογή των άρθρων 28, 30 ΕΚ (ήδη 34, 36 ΣΛΕΕ)................................. 784

α. Υπόθεση Keurkoop. Ένταξη των σχεδίων και υποδειγμάτων στο άρθρο 36 (ήδη 36 ΣΛΕΕ)          784

β. Υπόθεση Maxicar. Η ουσία του αποκλειστικού δικαιώματος...................... 786

2. Εφαρμογή των άρθρων ήδη 101, 102 ΣΛΕΕ .............................................. 787

α. Υπόθεση Keurkoop. Τρόπος άσκησης αποκλειστικού δικαιώματος και απαγορευμένη σύμπραξη   787

β. Άσκηση αποκλειστικού δικαιώματος ως κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης...... 789

3. Εφαρμογή διατάξεων του Καν. 6/2002 σε περίπτωση παραποίησης-απομίμησης μη καταχωρισμένου κοινοτικού (ενωσιακού) υποδείγματος....................................................................... 790

ΔΙΚΑΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

Ι. Εισαγωγή

Α. Η ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΕ Ενωσιακό ΕΠΙΠΕΔΟ 793

1. Η σημασία της πνευματικής ιδιοκτησίας..................................................... 793

2. Υπαγωγή της πνευματικής ιδιοκτησίας στις Συνθήκες................................... 794

ΙΙ. Η πνευματική ιδιοκτησία στην ενωσιακή νομολογία

Α. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟ­ΡΕΥΜΑΤΩΝ 796

1. Οι ουσιώδεις ρυθμίσεις της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπο­ρευ­μάτων γενικά 796

2. Πνευματική ιδιοκτησία και ελευθερία κυκλοφορίας εμπορευμάτων. Σύνοψη νομολογιακών λύσεων    797

α. Το ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας................ 797

β. Η διάκριση «ύπαρξης» και «άσκησης» του δικαιώματος........................... 797

γ. Ανάλωση ή εξάντληση του δικαιώματος – Υπόθεση GEMA κ.ά................. 798

δ. Μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος......................................................... 802

i. «Συμπληρωματικό δικαίωμα μηχανικής αναπαραγωγής» επ’ ευκαιρία δημόσιας εκτέλεσης         802

ii. Διάδοση ταινιών υπό μορφή βιντεογραφικού υποθέματος. Eθνικές απαγορεύσεις        803

iii. Συγγενικό δικαίωμα παραγωγού αναπαραγωγής και διαθέσεως υποθεμάτων μουσικών έργων   804

iv. Η εναντίωση στην εκμίσθωση βιντεοκασετών..................................... 805

ε. Παρέκκλιση για λόγους δημόσιας ηθικής................................................ 806

Β. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ....... 806

1. Ως προς το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 56 ΣΛΕΕ (πρώην 49 ΕΚ) Βασικές αρχές 806

2. Διάκριση υπηρεσιών και εμπορευμάτων στο χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Υπαγωγή των υπηρεσιών στις Συνθήκες.......................................................................................................... 808

3. Η διάκριση μεταξύ «ύπαρξης» και «άσκησης» δικαιώματος. Εφαρμογή και στην παροχή υπηρεσιών 809

4. Είδη παρεχομένων υπηρεσιών................................................................... 809

α. Προβολή κινηματογραφικής ταινίας. Συσχετισμός με τηλε­οπτική μετάδοση. 809

β. Καλωδιακή τηλεοπτική μετάδοση.......................................................... 810

γ. Μετάδοση διαφημιστικών μηνυμάτων..................................................... 811

δ. Ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί.................................................................... 811

ε. Τηλεοπτική μετάδοση. Χρόνος διαφημίσεων. Ερμηνεία Οδηγίας 89/552...... 812

στ. Σώρευση μονοπωλίου μετάδοσης και αναμετάδοσης................................ 814

Γ. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.......................... 815

1. Η ευρεία έννοια της εγκατάστασης............................................................. 815

2. Αποκλειστικό δικαίωμα τηλεοπτικής μετάδοσης διαφημίσεως. Ασυμβίβαστο.... 816

Δ. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ......................... 817

1. Εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού στο χώρο της πνευ­ματικής ιδιοκτησίας. Η έννοια της επιχείρησης.......................................................................................................... 817

2. Εφαρμογή του κανόνα απαγόρευσης των συμπράξεων.................................. 818

α. Ρήτρα απαγόρευσης εξαγωγών.............................................................. 818

β. Απαγόρευση παράλληλων εισαγωγών..................................................... 818

γ. Συμβάσεις – πρότυπα .......................................................................... 819

δ. Συμβάσεις οργανισμών συλλογικής διαχείρισης με χρήστες........................ 820

ε. Απαγόρευση εναρμονισμένης πρακτικής. «Συμβάσεις αμοι­βαίας αντιπροσώπευσης» μεταξύ οργανισμών συλλογικής διαχείρισης....................................................................................... 821

στ. Παράλληλη συμπεριφορά.................................................................... 823

ζ. Εξωεδαφική εφαρμογή του κανόνα του άρθρου 101 ΣΛΕΕ........................ 824

η. Τα καταστατικά ή η συμπεριφορά των οργανισμών διαχείρισης................. 824

3. Εφαρμογή του κανόνα απαγόρευσης της καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης  825

α. Η δεσπόζουσα θέση στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας...................... 825

β. Προστασία του ειδικού αντικειμένου του δικαιώματος του δημιουργού και καταχρηστική εκμετάλλευση      826

γ. Αυτονομία του συστήματος των άρθρων 101-102 ΣΛΕΕ........................... 827

δ. Σύμβαση της Βέρνης και ενωσιακό δίκαιο.............................................. 827

ε. Ελευθερία της έκφρασης ως θεμελιώδες δικαίωμα..................................... 828

στ. Δεσπόζουσα θέση. Περιπτωσιολογία..................................................... 829

i. Δεσπόζουσα θέση παραγωγού φωνογραφημάτων. Κριτήρια παρεμπόδισης του ανταγωνισμού    829

ii. Προσδιορισμός σχετικής αγοράς επί δευτερογενούς εκμετάλλευσης.......... 830

ζ. Καταχρηστική εκμετάλλευση. Περιπτωσιολογία....................................... 830

i. Αποκλειστικό δικαίωμα ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης και αναμετάδοσης. Εκτίμηση καταχρηστικότητας  830

ii. Καταχρηστική πρακτική μη δίκαιων τιμών. Τηλεοπτική μετάδοση κινηματογραφικών ταινιών. Εκτίμηση ανά ταινία........................................................................................... 831

η. Συμπεριφορά οργανισμών συλλογικής διαχείρισης. Περιπτωσιολογία......... 832

i. Οργανισμός συλλογικής διαχείρισης. Καταχρηστική επιβολή υποχρέωσης εκχώρησης του συνόλου των δικαιωμάτων του δημιουργού........................................................... 832

ii. Οργανισμός συλλογικής διαχείρισης. Δημόσια εκτέλεση σε τρίτες χώρες. Εκτίμηση καταχρηστικότητας  833

iii. Οργανισμός συλλογικής διαχείρισης. Κατάχρηση λόγω ύψους τιμολογίων σε σχέση με τα επιβαλλόμενα σε άλλα κράτη μέλη................................................................................... 834

iv. Μερική εκχώρηση των εξουσιών του δημιουργού προς οργανισμό συλλογικής διαχείρισης       836

θ. Διαδρομή σκεπτικού για καταχρηστική άσκηση δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας (Υπόθεση Magill TV Guide) ....................................................................................................... 837

ι. Διαδικαστικά θέματα............................................................................ 842

i. Παραχώρηση «υποχρεωτικών αδειών εκμεταλλεύσεως». Ερμηνεία άρθρου 3, πρώτο εδ., Καν. 17/62      842

ii. Έκταση αρμοδιότητας κοινοτικού δικαστή για ακύρωση συμφωνιών. Ρήτρες ανάληψης οικονομικής ευθύνης................................................................................................... 843

iii. Προσφυγή κατά παραλείψεως. Παραδεκτό......................................... 844

iv. «Εθνικό δικαστήριο». Έλλειψη ιδιότητας «αρχής κράτους μέλους» με την έννοια άρθρου 9 παρ. 3 Καν. 17/62. Συνέπειες...................................................................................... 845

v. Μη υποχρέωση της Επιτροπής προς απόφανση. Δικαιώματα επιχείρησης. 846

vi. Εξουσία της Επιτροπής σε περίπτωση τερματισθείσας παράβασης. Έννομο συμφέρον  847

ΙΙΙ. Εξελίξεις κανονιστικής φύσεως

Α. ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΚΕΚΤΗΜΕΝΟ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΟΔΗΓΙΩΝ............................ 847

1. Οδηγία 91/250/ΕΟΚ (κωδ. Οδηγία 2009/24/ΕΚ) για τα προγράμματα Η/Υ.... 848

α. Προστατευόμενα έργα και κριτήρια προστασίας...................................... 848

i. Προστατευόμενα έργα....................................................................... 848

ii. Κριτήρια προστασίας...................................................................... 849

β. Δικαιούχοι........................................................................................ 850

γ. Δικαιώματα....................................................................................... 851

i. Ηθικό δικαίωμα.............................................................................. 851

ii. Περιουσιακό δικαίωμα. Πράξεις υποκείμενες σε άδεια.......................... 851

δ. Εξαιρέσεις από πράξεις υποκείμενες σε άδεια........................................... 852

ε. Διάρκεια και ειδικά μέτρα προστασίας. Προθεσμία εναρμόνισης................ 852

2. Η Οδηγία 96/9 για τις βάσεις δεδομένων.................................................... 853

α. Έννοια και δικαιώματα επί της βάσης δεδομένων. Χαρακτηρισμός ως συνόλου 853

β. To sui generis δικαίωμα του κατασκευαστή............................................. 856

i. Σημασία και σχέση με το δίκαιο του ανταγωνισμού............................... 856

ii. Η ουσιώδης επένδυση...................................................................... 856

iii. Η σύνθεση του δικαιώματος............................................................. 857

iv. Η έννοια της «εξαγωγής»................................................................ 858

v. Διάρκεια. Σχέση με το δικαίωμα δημιουργού....................................... 859

3. Οδηγία 92/100 για το δικαίωμα εκμίσθωσης και δανεισμού και ορισμένα συγγενικά δικαιώματα, ήδη Οδηγία 2006/115.......................................................................................................... 859

α. Σημασία και ορισμοί........................................................................... 859

β. Δικαιούχοι, δικαιώματα και αποκλίσεις................................................. 860

γ. Μη ανάλωση...................................................................................... 862

δ. Διαφορετικότητα δικαιώματος εκμίσθωσης/δανεισμού και δικαιώ­ματος διανομής           862

ε. Ο όρος «διάθεση προς χρήση». Ζήτημα ερμηνείας.................................... 863

στ. Ρυθμίσεις συγγενικών δικαιωμάτων...................................................... 864

i. Δικαιώματα.................................................................................... 864

ii. Ερμηνεία του όρου «παρουσίαση στο κοινό»...................................... 865

4. Οδηγία 93/83 για δορυφορικές ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις......................... 866

α. Διεθνές και κοινοτικό πλαίσιο ένταξης................................................... 866

β. Σημασία και ορισμοί........................................................................... 867

γ. Ραδιοτηλεοπτική μετάδοση προγραμμάτων μέσω δορυφόρου...................... 868

δ. Καλωδιακή αναμετάδοση..................................................................... 869

5. Οδηγία 2001/84 για το δικαίωμα παρακολούθησης...................................... 870

α. Σκοπός και αντικείμενο της εναρμόνισης................................................ 870

β. Αρχές εφαρμογής του δικαιώματος παρακολούθησης. Δικαιούχος και υπόχρεος 871

6. Οδηγία 93/98 για τη διάρκεια προστασίας, ήδη Οδηγία 2006/ 116/ΕΚ........... 873

α. Οι ρυθμίσεις...................................................................................... 873

β. Τα κύρια χαρακτηριστικά της εναρμόνισης ως προς το δημιουργό.............. 874

γ. Η διάρκεια προστασίας των συγγενικών δικαιωμάτων .............................. 876

δ. Αφετηρία προθεσμίας.......................................................................... 877

ε. Διάρκεια προστασίας έργων προέλευσης τρίτων χωρών............................. 878

στ. Νομολογιακές θέσεις επί ζητημάτων διάρκειας προστασίας....................... 878

i. Εφαρμογή της θεμελιώδους αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων σε θέματα διάρκειας προστασίας. Υπόθεση Ph. Collins................................................................................... 878

ii. Αναβίωση αναλωθέντων δικαιωμάτων. Η υπόθεση Butterfly................. 879

iii. Επέκταση της διάρκειας προστασίας σε δικαίωμα δημιουργού γεννηθέν πριν τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης. Υπόθεση La Bohème...................................................................... 880

7. Η Οδηγία 2001/29/ΕΚ για την Κοινωνία της πληροφορίας........................... 881

α. Οι στόχοι.......................................................................................... 881

β. Το εναρμονιστικό περιεχόμενο της Οδηγίας............................................ 882

i. Η εναρμόνιση των εξουσιών.............................................................. 882

ii. Εξαιρέσεις και περιορισμοί.............................................................. 885

iii Δίκαιη αποζημίωση για αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση (άρθρ. 5 § 2 β Οδ. 2001/29)          888

iv. Τεχνολογικά μέτρα......................................................................... 888

v. Πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων.................................. 889

vi. Κυρώσεις...................................................................................... 889

vii. Διαχρονική εφαρμογή και προθεσμία εναρμόνισης............................. 889

Β. ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ............... 890

1. Σκοπός και καθολικότητα της Οδηγίας 2004/48/ΕΚ.................................... 890

2. Οι ρυθμίσεις.......................................................................................... 891

Γ. Η ενιαία αγορά για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας............................. 893

1. Πρωτοβουλίες για τις μελλοντικές προκλήσεις............................................. 893

2. Η Πρόταση Οδηγίας του Ευρ. Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά (COM (2016) 593 τελικό, 14.9.2016)....................... 894

3. Κανονισμός 1128/2017. Διασυνοριακή φορητότητα των υπηρεσιών επιγραμμικού περιεχομένου στην εσωτερική αγορά.......................................................................................................... 894

Δ. Συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων (οδηγία 2014/26/εε) 895

Δ. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ 897

1. Οι διεθνείς Συνθήκες WIPO (ΠΟΔΙ) του 1996 θεσμικό πλαίσιο ανα­φοράς της Οδηγίας για την Κοινωνία της πληροφορίας........................................................................................ 897

α. Η Συνθήκη για την Πνευματική ιδιοκτησία (WIPO Copyright Treaty (WCT) 1996)         897

β. Η Συνθήκη για τις ερμηνείες-εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα (WIPO Performances and Phonograms Treaty (WPPT) 1996)................................................................................... 898

2. Η Συμφωνία TRIPS. Σχέση με την Ευρ. Ένωση........................................... 899

α. Σκοποί.............................................................................................. 899

β. Οι ρυθμίσεις ως προς την πνευματική ιδιοκτησία..................................... 900

γ. Ενωσιακές αρμοδιότητες σύναψης και ερμηνείας της Συμφωνίας................. 901

ΤΙΤΛΟΣ ΤΡΙΤΟΣ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ι. Εισαγωγή στο εταιρικό δίκαιο

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΓΕΝΙΚΑ....................................... 903

1. Η πρωταρχική έννοια της εταιρίας............................................................ 903

2. Η έννοια του τύπου................................................................................. 904

3. Εταιρικό δίκαιο και πηγές του.................................................................. 905

4. Χαρακτηριστικά του εταιρικού δικαίου ..................................................... 907

5. Πηγές του εταιρικού δικαίου.................................................................... 907

6. Εταιρική Διακυβέρνηση.......................................................................... 907

7. Εταιρική κοινωνική ευθύνη...................................................................... 911

8. Διεθνοποίηση και εξευρωπαϊσμός του εμπορικού-εταιρικού δικαίου............... 913

Β. Η «ΕΤΑΙΡΙΑ» ΚΑΙ Ο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΓΚΑ­ΤΑΣΤΑΣΗΣ           916

1. Στοιχεία του πραγματικού της ελευθερίας εγκατάστασης................................ 916

2. Οι δύο προϋποθέσεις της ελεύθερης εγκατάστασης........................................ 917

3. Κρίσιμες θέσεις του Δικαστηρίου (χρονολογική σειρά)................................. 918

α. Υπόθεση Daily Mail and General Trust (αποφ. της 27.9.1988, υποθ. 81/87, Συλλ. 1988 σ. 5483) 918

β. Υπόθεση Centros Ltd (αποφ. της 9.3.1999, υποθ. C-212/97, Συλλ. 1999 σ. Ι-1459)        919

γ. Υπόθεση Überseering BV (αποφ. της 5.11.2002, υποθ. C-208/00, Συλλ. 2002 σ. Ι-9919) 920

δ. Υπόθεση Inspire Art (Kauner van Koophandel κατά Inspire Art Ltd, αποφ. της 30-9-2003, υποθ. C-167/01 Συλλ. 2003 σ. Ι-10155)............................................................................... 922

ε. Υπόθεση Sevic Systems (αποφ. της 13.12.2005, υποθ. C-411/03, Συλλ. 2005 σ. Ι-10805)           923

στ. Υπόθεση Cartesio (αποφ. της 16-12-2008, υποθ. C-210/16, Συλλ. Ι σ. 641) 924

4. Συνολική εκτίμηση................................................................................. 925

5. Περιπτωσιολογία ως προς την έδρα (κανόνας σύγκρουσης)........................... 926

Γ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙ ΕΤΑΙΡΙΩΝ. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ............................... 927

1. Σημασία................................................................................................ 927

2. Πρωτογενές και παράγωγο ενωσιακό δίκαιο............................................... 927

α. Πρωτογενές....................................................................................... 927

β. Παράγωγο......................................................................................... 928

3. Η εναρμόνιση μέσω οδηγιών.................................................................... 929

4. Εκδοθείσες Οδηγίες................................................................................. 931

5. Κωδικοποίηση οδηγιών με την Οδ. 2017/1132........................................... 932

ΙΙ. Οι περί εταιριών οδηγίες

Α. Οδηγία περί δημοσιότητας......................................................................... 932

1. Εισαγωγικά........................................................................................... 932

2. Η δημοσιότητα των εταιριών.................................................................... 933

α. Περιεχόμενο και έκταση υποχρεωτικής δημοσιότητας............................... 933

β. Οι τρόποι δημοσιότητας...................................................................... 934

γ. Το αντιτάξιμο έναντι των τρίτων .......................................................... 934

δ. Γλώσσα δημοσιότητας......................................................................... 934

ε. Υποχρεωτικά στοιχεία επιστολών και εγγράφων παραγγελίας..................... 935

στ. Υπόχρεοι και κυρώσεις...................................................................... 935

3. Ισχύς των υποχρεώσεων της εταιρίας.......................................................... 936

α. Πράξεις κατά το ιδρυτικό στάδιο. Ευθύνη ιδρυτών................................... 936

β. Παράτυπος διορισμός.......................................................................... 936

γ. Πράξεις εκπροσώπων εκτός εταιρικού σκοπού ή καθ’ υπέρβαση περιο­ρισμών εξουσίας.  936

δ. Αντιτάξιμο γενικής εξουσίας εκπροσώπησης........................................... 937

ε. Προστασία τρίτων και προσωπικά δεδομένα............................................ 938

4. Η ακυρότητα της εταιρίας........................................................................ 938

α. Επιδιωκόμενη ασφάλεια δικαίου........................................................... 938

β. Έλεγχος ίδρυσης. Δημόσιο έγγραφο....................................................... 938

γ. Ρητά εξαντλητική ρύθμιση των περί ακυροτήτων εταιρίας περιπτώ­σεων. Προϋποθέσεις.  938

δ. Λόγοι ακυρότητας είναι μόνον:............................................................. 939

ε. Αντιτάξιμο ακυρότητας και έννομες συνέπειες ακυρότητας της εταιρίας........ 940

Β. ΟΔΗΓΙΑ ΠΕΡΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ .................................................................. 941

1. Σημασία, πεδίο εφαρμογής και αντικείμενο της Οδηγίας (ήδη 2017/1132)....... 941

2. Το πρόβλημα της ελάχιστης ή μέγιστης εναρμόνισης της Δεύτερης Οδη­γίας..... 942

3. Η θεμελιώδης αρχή της ίσης μεταχείρισης των μετόχων................................. 943

4. Ίδρυση της ανώνυμης εταιρίας (άρθρα 1-5 Οδ. 2017/1132)........................... 944

α. Ελάχιστο περιεχόμενο καταστατικού...................................................... 944

β. Ευθύνη από πράξεις χωρίς άδεια δραστηριοποίησης (άρθρο 5 Οδ. 2017/1132) 944

γ. Μείωση του αριθμού των ιδρυτών (άρθρ. 6 Οδ. 2017/1132)...................... 945

5. Η αρχή του σταθερού κεφαλαίου (άρθρα 45-53 Οδ. 2017/1132).................... 945

α. Λειτουργία του ελάχιστου κεφαλαίου..................................................... 945

β. Αντικείμενο των εισφορών................................................................... 946

γ. Εισφορές σε είδος (άρθρα 49-50 Οδ. 2017/1132)..................................... 947

δ. Περί μετα-ίδρυσης ή αποτροπής καταστρατήγησης (άρθρο 52 Οδ. 2017/1132) 949

ε. Κεκαλυμμένες εισφορές........................................................................ 951

στ. Πρόσθετες γενικές διατάξεις (άρθρα 53-55 Οδ. 2017/1132)...................... 952

6. Διατήρηση του μετοχικού κεφαλαίου......................................................... 952

α. Σύνοψη των ρυθμίσεων........................................................................ 952

β. Περιορισμός διανομών (άρθρο 56-58 Οδ. 2017/1132).............................. 953

γ. Αξίωση επιστροφής............................................................................. 954

δ. Μέτρα λόγω σημαντικής μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρ. 58 Οδ. 2017/1132)    955

ε. Απόκτηση ιδίων μετοχών (άρθρ. 59 επ. Οδ. 2017/1132)........................... 955

i. Ανάληψη ιδίων μετοχών ως πρωτογενής απόκτηση (άρθρο 59)............... 955

ii. Απόκτηση ιδίων μετοχών ως δευτερογενής απόκτηση........................... 956

α) Τα όρια της απόκτησης................................................................ 956

β) Αποκλίσεις-εξαιρέσεις.................................................................. 957

γ) Έννομες συνέπειες των επιτρεπτέων και μη επιτρεπτέων αποκτήσεων... 958

δ) Αναστολή των δικαιωμάτων ψήφου................................................ 959

ε) Χρηματοδότηση αγοράς μετοχών................................................... 959

7. Αύξηση κεφαλαίου (άρθρα 68-72 Οδ. 2017/1132)....................................... 959

α. Αρμοδιότητα της γενικής συνέλευσης..................................................... 959

β. Καταβολή καλυφθέντος κεφαλαίου. Εισφορές σε είδος και έλεγχος............. 959

γ. Μερική κάλυψη.................................................................................. 960

δ. Δικαίωμα προτίμησης.......................................................................... 960

ε. Νομολογιακές θέσεις επί της αυξήσεως κεφαλαίου.................................... 961

i. Απαγόρευση αύξησης μετοχικού κεφαλαίου με διοικητική πράξη............ 961

ii. Δικαίωμα προτιμήσεως σε αύξηση κεφαλαίου..................................... 961

iii. Απαγόρευση της με διοικητική πράξη κατανομής νέων μετοχών χωρίς κατά προτίμηση προσφοράς τους στους μετόχους....................................................................................... 962

iv. Αύξηση κεφαλαίου σε ανώνυμες τραπεζικές εταιρίες. Εφαρμογή της Δεύτε­ρης Οδηγίας           963

v. Ενημέρωση κατόχων ονομαστικών μετοχών για τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος προτίμησης.        964

vi. Καταχρηστική επίκληση κοινοτικής διάταξης..................................... 964

8. Μείωση κεφαλαίου (άρθρ. 73-81 Οδ. 2017/1132)........................................ 966

α. Συμμετοχή της γενικής συνέλευσης......................................................... 966

β. Εγγυήσεις προς τους πιστωτές............................................................... 966

γ. Απόσβεση κεφαλαίου.......................................................................... 966

i. Προϋποθέσεις.................................................................................. 966

ii. Συνέπειες....................................................................................... 967

δ. Ανάκληση και εξαγορά μετοχών (άρθρ. 79 επ. Οδ. 2017/1132)................. 967

i. Αναγκαστική ανάκληση.................................................................... 967

ii. Εξαγορά ιδίων μετοχών................................................................... 967

Γ. Συγχώνευση και διάσπαση ανωνύμων εταιριών (Οδ. 2017/1132)...................... 968

1. Εισαγωγικά........................................................................................... 968

α. Οι οδηγίες......................................................................................... 968

β. Σκοπός............................................................................................. 968

γ. Υποχρεωτικότητα θεσμών. Διαφοροποίηση............................................ 969

2. Συγχώνευση ανωνύμων εταιριών (άρθρ. 87-134 Οδ. 2017/1132).................... 969

α. Είδη συγχώνευσης............................................................................... 969

β. Συνέπειες........................................................................................... 970

γ. Ειδικές περιπτώσεις............................................................................. 970

δ. Διαδικασία........................................................................................ 971

ε. Προστασία μετόχων............................................................................. 972

στ. Η προστασία των πιστωτών και εργαζομένων........................................ 973

ζ. Το καθεστώς ακυροτήτων..................................................................... 974

η. Φορολογία........................................................................................ 974

3. Διάσπαση ανωνύμων εταιριών (άρθρ. 135-160 Οδ. 2017/1132)..................... 975

α. Σκοπός. Συσχετισμός με τη συγχώνευση................................................. 975

β. Είδη διάσπασης.................................................................................. 975

γ. Συνέπειες........................................................................................... 976

δ. Διαδικασία........................................................................................ 977

ε. Προστασία μετόχων............................................................................. 978

στ. Προστασία πιστωτών......................................................................... 979

ζ. Καθεστώς ακυροτήτων......................................................................... 979

η. Διάσπαση υποκείμενη στον έλεγχο δικαστικής αρχής................................ 980

Δ. ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΕΡΙ ΕΤΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΩΝ ..................................................................................... 980

1. Εισαγωγικά........................................................................................... 980

2. Ετήσιοι λογαριασμοί (Οδηγία 78/660/ΕΟΚ ήδη Οδ. 2013/34/ΕΕ)................. 981

α. Σκοπός............................................................................................. 981

β. Έκταση εφαρμογής............................................................................. 981

γ. Περιεχόμενο των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων............................... 982

δ. Γενικές διατάξεις σχετικά με τον Ισολογισμό και τα Αποτελέσματα Χρήσεως 983

ε. Η διάρθρωση του Ισολογισμού και των Αποτελεσμάτων Χρήσεως............... 984

στ. Κανόνες αποτίμησης.......................................................................... 984

ζ. Αποτίμηση για τους λογαριασμούς τραπεζών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων 986

η. Καθήκον και ευθύνη για κατάρτιση και δημοσίευση των ετήσιων λογα­ριασμών 986

θ. Δημοσιότητα και έλεγχος..................................................................... 987

ι. Συμφωνία της Οδηγίας με θεμελιώδη δικαιώματα...................................... 987

3. Ενοποιημένος λογαριασμός (Οδηγία 83/349/ΕΟΚ ήδη Οδ. 2013/34).............. 988

α. Σκοπός............................................................................................. 988

β. Επιχειρήσεις υποκείμενες σε ενοποίηση.................................................. 988

γ. Εξαιρέσεις-Απαλλαγές από ενοποίηση.................................................... 989

δ. Μέθοδος κατάρτισης και αποτίμησης...................................................... 990

ε. Ενοποίηση «συγγενών» επιχειρήσεων..................................................... 990

στ. Πλήρης ή καθολική ενοποίηση............................................................ 990

ζ. Εφαρμογή διεθνών λογιστικών προτύπων................................................ 991

4. Υποχρεωτικοί έλεγχοι των ετήσιων και ενοποιημένων λογαριασμών (Οδηγία 2006/43/ΕΚ)  992

α. Ρύθμιση. Ορισμοί. Αντικείμενο............................................................. 992

β. Προστασία, δεοντολογία...................................................................... 992

γ. Ελεγκτικά Πρότυπα και Ελεγκτικές Εκθέσεις. Διασφάλιση ποιότητας.......... 993

δ. Δημόσια εποπτεία. Ρυθμιστική συνεργασία μεταξύ κρατών μελών............... 993

Ε. Διασυνοριακές συγχωνεύσεις (Οδηγία 2005/56/ΕΚ ήδη ΟΔΗΓ. 2017/1132 ΚΕΦ. ΙΙ) 993

1. Εισαγωγικά........................................................................................... 993

α. Σκοπός............................................................................................. 993

β. Προϋποθέσεις διασυνοριακής συγχώνευσης............................................. 994

2. Διαδικασία............................................................................................ 994

α. Κοινά χαρακτηριστικά συγχωνεύσεων.................................................... 994

β. Πιστοποιητικό πριν τη συγχώνευση....................................................... 995

γ. Έλεγχος νομιμότητας της διασυνοριακής συγχώνευσης. Καταχώριση........... 995

δ. Αποτελέσματα διασυνοριακής συγχώνευσης............................................. 995

ΣΤ. Δημοσιότητα υποκαταστημάτων (Οδηγία 89/666/ΕΟΚ ήδη οδηγ. 2017/1132).. 996

1. Αντικείμενο........................................................................................... 996

2. ΄Εννοια υποκαταστήματος........................................................................ 997

3. Δημοσιότητα δύο επιπέδων...................................................................... 998

α. Τρόπος δημοσιότητας.......................................................................... 998

β. Δημοσιότητα πράξεων......................................................................... 998

γ. Προαιρετική δημοσιότητα πράξεων....................................................... 998

δ. Δημοσιότητα λογιστικών εγγράφων....................................................... 999

ε. Δημοσιότητα υποκαταστημάτων τρίτων χωρών........................................ 999

Ζ. ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΕΠΕ (ΟΔΗΓΙΑ 89/667/ΕΟΚ ήδη ΟΔ. 2009/102/ΕΚ)......... 999

1. Η Δωδέκατη Οδηγία............................................................................... 999

2. Πεδίο εφαρμογής.................................................................................... 999

3. Λειτουργία.......................................................................................... 1000

4. «Μονοπρόσωπη επιχείρηση περιορισμένης ευθύνης».................................. 1000

H. Δημόσιες Προσφορές. Εξαγορά (Οδηγία 2004/25/ΕΚ)................................. 1001

1. Εισαγωγικά περί των προσφορών εξαγοράς εταιριών................................. 1001

2. Η 13η Εταιρική Οδηγία 2004/25/ΕΚ....................................................... 1002

α. Σκοπός............................................................................................ 1002

β. Ο χαρακτήρας της Οδηγίας ως ελάχιστης εναρμόνισης............................ 1002

γ. Πεδίο εφαρμογής.............................................................................. 1002

δ. Γενικές αρχές ................................................................................... 1003

ε. Εποπτική αρχή. Κριτήρια αρμοδιότητας............................................... 1003

στ. Εφαρμοστέο δίκαιο.......................................................................... 1004

3. Προστασία της μειοψηφίας. Υποχρεωτική προσφορά................................. 1004

α. Υποχρεωτική προσφορά.................................................................... 1004

β. Προσφορά σε δίκαιη τιμή.................................................................. 1005

γ. Πληροφόρηση, περιεχόμενο, αποδοχή.................................................. 1005

δ. Δικαίωμα εξαγοράς........................................................................... 1006

ε. Δικαιώματα υποχρεωτικής αποχώρησης και εξαγοράς............................. 1006

στ. Χρόνος αποδοχής............................................................................ 1006

ζ. Πληροφορίες ως προς τις αμυντικές δομές............................................. 1006

η. Κυρώσεις......................................................................................... 1007

4. Ουδετερότητα και μέσα εξουδετέρωσης..................................................... 1007

β. Εξουδετέρωση των μέτρων άμυνας (breakthrough).................................. 1008

θ. Άσκηση ορισμένων δικαιωμάτων από μετόχους ει­σηγ­­μένων εταιριών (Οδηγίες 2007/36/ΕΚ και 2017/828)    1009

1. Σκοπός............................................................................................... 1009

2. Αναγνωριζόμενα δικαιώματα.................................................................. 1010

3. Ενέργειες κατ’ επάγγελμα για λογαριασμό άλλου........................................ 1011

4. Αποτελέσματα ψηφοφορίας.................................................................... 1011

5. Εξακρίβωση στοιχείων των μετόχων........................................................ 1011

ΙΙΙ. Διατήρηση δικαιώματος εργαζομένων σε περίπτωση μεταβίβασης επιχειρήσεων (Οδ. 77/187/ΕΟΚ όπως κωδ. με την Οδ. 2001/23/ΕΚ)

1. Οδηγίες και σκοπός τους........................................................................ 1012

2. Πεδίο εφαρμογής.................................................................................. 1012

3. «Μεταβίβαση» κατά την νομολογία του Δικαστηρίου ΕΚ............................ 1012

4. Διασφάλιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Εξαιρέσεις ...................... 1014

α. Δικαιώματα..................................................................................... 1014

β. Εξαιρέσεις....................................................................................... 1014

5. Πληροφόρηση και Διαβουλεύσεις............................................................ 1015

6. Ευνοϊκότερα μέτρα από τα κράτη μέλη..................................................... 1015

IV. Υπερεθνικές ευρωπαϊκές εταιρικές μορφές

ΓΕΝΙΚΑ.................................................................................................... 1015

Α. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (SOCIETAS EUROPΑEA)................................. 1016

1. Η μακρά εξέλιξη................................................................................... 1016

2. Ρυθμιστικό σύστημα διπλής κλίμακας «στο ευρωπαϊκό εταιρικό δίκαιο»........ 1016

3. Εναρμόνιση του εταιρικού δικαίου. Εξουσιοδοτικοί κανόνες και φραγμοί..... 1018

4. Πλεονεκτήματα της Ευρωπαϊκής Εταιρίας σε συσχετισμό με το εσω­τερικό εταιρικό δίκαιο  1018

5. Δύο κρίσιμες διατάξεις του πρωτογενούς δικαίου....................................... 1020

6. Εφαρμοστέο δίκαιο. Koινοτικό – ενωσιακό δίκαιο. Η μέθοδος «πλαί­σιο-παραπο­μπή»      1021

7. Ερμηνεία............................................................................................. 1023

8. Εκτίμηση............................................................................................. 1025

9. Η νομική φύση. Χαρακτηριστικά............................................................ 1025

10. Σύσταση............................................................................................ 1026

α. Μορφή............................................................................................ 1026

β. Διαδικασία...................................................................................... 1026

γ. Διάρθρωση της SE............................................................................ 1026

δ. Ετήσιοι και ενοποιημένοι λογαριασμοί................................................. 1026

ε. Λύση – εκκαθάριση – αφερεγγυότητα................................................... 1027

Β. Ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Οικονομικού Συμφέροντος (ΕΟΟΣ)........................... 1027

1. Ο επικουρικός χαρακτήρας της δραστηριότητας του ΕΟΟΣ......................... 1027

2. Η συμμετοχή στον ΕΟΟΣ....................................................................... 1028

3. Κύρια ουσιαστικά στοιχεία σύστασης....................................................... 1029

4. Τυπικά στοιχεία σύστασης...................................................................... 1030

5. Αποτελέσματα καταχώρησης................................................................... 1031

6. Ακυρότητα.......................................................................................... 1031

7. Διοίκηση του ομίλου............................................................................. 1031

8. Το καθεστώς των μελών......................................................................... 1032

9. Λύση-εκκαθάριση-αφερεγγυότητα............................................................ 1032

Γ. Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρία (Ε.Σ.Ε.)................................................ 1033

1. Το νομοθετικό πλαίσιο.......................................................................... 1033

2. Χαρακτηριστικά................................................................................... 1033

Δ. Ευρωπαϊκή Ιδιωτική Εταιρία (Societas Privata Eu­ro­paea SPE)..................... 1034

1. Σκοπός. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις......................................................... 1034

2. Γενικά χαρακτηριστικά της SPE.............................................................. 1035

ΤΙΤΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ

Ευρωπαϊκό δίκαιο περί αφερεγγυότητας

Ι. Εισαγωγικά

Α. Προδιάθεση στο διεθνές πτωχευτικό δίκαιο.............................................. 1037

Β. Η ιστορία ενός Κανονισμού. Η νομική του σημασία. η κατάργησή του........... 1038

1. Προετοιμασία μιας Σύμβασης................................................................. 1038

2. Η Σύμβαση της Κοινότητας και της Κωνσταντινούπολης............................. 1039

3. Από τη «σύμβαση» στην «κοινοτικοποίηση»............................................ 1040

4. Η νομική σημασία του Κανονισμού......................................................... 1041

5. Η δομή του Καν. 1346/2000.................................................................. 1042

α. Σύστημα ρύθμισης της σύγκρουσης εθνικών δικαίων............................... 1042

β. Οι επιμέρους σκοποί......................................................................... 1043

γ. Η σημασία της κοινοτικοποίησης........................................................ 1043

δ. Αρχή της «καθολικότητας ήπιας μορφής»............................................. 1044

ε. Σχέση με το αυτόνομο εθνικό δίκαιο. Ερμηνεία...................................... 1045

στ. Αυτόνομη ερμηνεία του Κανονισμού................................................... 1045

6. Η κατάργηση του Καν. 1346/2000.......................................................... 1045

Β. Σύσταση της Επιτροπής της 12.3.2014....................................................... 1046

ΙΙ. Το κύριο περιεχόμενο του κανονισμού ΕΕ 2015/848

Α. Προσεγγίσεις κατά το προοίμιο του κανονισμού.......................................... 1047

2. Αναφορά στη δομή του Κανονισμού........................................................ 1048

Β. Πεδίο εφαρμογής.................................................................................... 1050

1. Από άποψη αντικειμένου....................................................................... 1050

2. Από άποψη υποκειμένου........................................................................ 1051

α. Ο οφειλέτης..................................................................................... 1051

β. Οφειλέτης φυσικό πρόσωπο................................................................ 1051

γ. Οφειλέτης εταιρία ή νομικό πρόσωπο................................................... 1052

δ. Αφερέγγυος οφειλέτης........................................................................ 1053

3. Κριτήρια εφαρμογής του Κανονισμού...................................................... 1053

α. «Κέντρο των κύριων συμφερόντων» του οφειλέτη.................................. 1053

β. Εγκατάσταση του οφειλέτη................................................................. 1054

γ. Διάγνωση από το εθνικό δικαστήριο.................................................... 1054

δ. Αναφορά σε παραπλήσιες έννοιες........................................................ 1055

4. Σύστημα ιεράρχησης ............................................................................ 1055

α. Υιοθέτηση σύνθετων συστημάτων........................................................ 1055

β. Σύστημα διαδικασιών........................................................................ 1056

5. Διεθνής δικαιοδοσία (ή άλλως η «δικαστική δικαιοδοσία»)......................... 1058

α. Αναγνωρίσιμοι οδηγοί. Γενικά........................................................... 1058

β. Συσχετισμός κύριας και τοπικής διαδικασίας......................................... 1059

i. Κύρια και τοπική διαδικασία........................................................... 1060

ii. Κύρια και δευτερεύουσα διαδικασία. Αποφυγή δευτερεύουσας διαδικασίας δέσμευσης  1060

γ. Χρονικός συσχετισμός τους................................................................. 1060

6. Ειδικότερα ζητήματα σε σχέση με τη διεθνή δικαιοδοσία............................. 1061

α. Το κέντρο των κύριων συμφερόντων. Υπόθεση Eurofood........................ 1061

β. Η εγκατάσταση................................................................................. 1069

i. Στοιχεία της εγκατάστασης.............................................................. 1069

ii. Δικαστηριακή προσέγγιση.............................................................. 1070

γ. Η αδυναμία έναρξης κύριας διαδικασίας. Υπόθεση Zara Retail................. 1071

δ. Μεταφορά κέντρου κύριων συμφερόντων. Υπόθεση Staubitz.................... 1073

ε. Ερμηνεία του όρου «κέντρο των κύριων συμφερόντων. Υπόθεση In­teredil. 1074

στ. Εντοπισμός κέντρου κύριων συμφερόντων. Υπόθεση Interedil................ 1075

ζ. Η έννοια της εγκατάστασης. Η ανάγκη ύπαρξης μιας δομής. Υπόθεση Interedil 1075

η. Η έννοια του όρου πιστωτής. Υπόθεση Zara Retail................................. 1076

7. Έκταση της διεθνούς δικαιοδοσίας........................................................... 1077

α. Ελκτική δύναμη της πτώχευσης............................................................ 1077

β. Λήψη ασφαλιστικών μέτρων............................................................... 1077

8. Σύγκρουση δικαιοδοσίας ....................................................................... 1078

α. Είδη σύγκρουσης.............................................................................. 1078

β. Η αρχή της προτεραιότητας. Λύσεις..................................................... 1078

Δ. Ο προσδιορισμός του εφαρμοστέου δικαίου («νομοθετική δικαιοδοσία»)......... 1079

1. Lex concursus...................................................................................... 1079

2. Πεδίο εφαρμογής.................................................................................. 1079

α. Ενδεικτική περιπτωσιολογία θεμάτων................................................... 1079

β. Έκταση εφαρμογής σε σχέση με το είδος διαδικασίας.............................. 1080

γ. Αποκλίσεις. Κανόνες αθίκτου.............................................................. 1080

i. Τα εμπράγματα δικαιώματα. ........................................................... 1081

ii. Συμψηφισμός............................................................................... 1084

iii. Επιφύλαξη κυριότητας.................................................................. 1084

δ. Αποκλεισμός της lex concursus .......................................................... 1084

ι. Σε σχέση με σύμβαση με αντικείμενο ακίνητο..................................... 1085

ii. Συστήματα πληρωμής και χρηματαγορές .......................................... 1085

iii. Σύμβαση και σχέση εργασίας......................................................... 1085

iv. Εκκρεμής δίκη ή διαιτητική διαδικασία με αντικείμενο πράγμα ή δικαίωμα της πτωχευτικής πε­ριουσίας ................................................................................................. 1087

ε. Περιπτώσεις «εξαιρετικής εφαρμογής».................................................. 1087

i. Δικαιώματα υποκείμενα σε καταχώριση............................................. 1087

ii. Τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας......................................... 1087

iii. Επιβλαβείς πράξεις για το σύνολο των πιστωτών............................... 1088

iv. Προστασία του αποκτώντος τρίτου ακίνητο, πλοίο, αεροσκάφος......... 1088

3. Συνοπτική αντιπαράθεση κύριας και δευτερεύουσας διαδικασίας................... 1088

α.. Η κύρια διαδικασία αφερεγγυότητας. Διαχειριστής διαδικασίας αφερεγγυότητας 1088

β. Η δευτερεύουσα διαδικασία αφερεγγυότητας (άρθρ. 34-42 Καν. 2015/848) 1089

γ. Περί του θεσμού της «δέσμευσης»........................................................ 1090

Ε. Αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων Ή περί ελεύθερης κυκλοφορίας των αποφάσεων    1091

1. Αρχή της αυτόματης αναγνώρισης........................................................... 1091

2. Διαφοροποίηση των αποτελεσμάτων της αναγνώρισης................................ 1091

3. Αναγνώριση και εκτελεστότητα «άλλων αποφάσεων»................................. 1092

4. Η επιφύλαξη της δημόσιας τάξης............................................................. 1093

ΣΤ. Διαχειριστής διαδικασίάς αφερεγγυότητας................................................. 1094

1. Εξουσίες του συνδίκου........................................................................... 1094

α. Ως προς τον «διαχειριστή» της κύριας διαδικασίας. Αυτόματη αναγνώριση. Προϋποθέσεις           1094

β. Ως «προς το διαχειριστή διαδικασίας αφερεγγυότητας της δευτερεύουσας διαδικασίας»     1096

γ. Γενικός περιορισμός για κάθε διαχειριστή διαδικασίας αφερεγγυότητας .... 1097

δ. Απόδειξη διορισμού του συνδίκου........................................................ 1097

Ζ. Δημοσιότητα και καταχώριση................................................................... 1097

1. Δημοσιότητα πράξεων........................................................................... 1097

2. Εγγραφή σε δημόσιο βιβλίο................................................................... 1098

3. Παροχή υπέρ του οφειλέτη από καλόπιστο τρίτο. Συσχετισμός με τη δημοσιότητα 1099

α. Ουσιαστικοί κανόνες......................................................................... 1099

β. Δικονομικά τεκμήρια........................................................................ 1099

Η. Πιστωτές............................................................................................... 1099

1. Δικαίωμα αναγγελίας............................................................................ 1099

2. Άσκηση δικαιωμάτων των πιστωτών........................................................ 1100

3. Απόδοση και καταλογισμός ληφθέντων.................................................... 1101

Θ. Περί της διαδικασίας αφερεγγυότητας μελών ομίλου εταιριών. Συντονιστής...... 1102

Ι. Κανονισμός ΕΕ/2016/1075........................................................................ 1104

Ι. Προστασία δεδομένων. Ισχύς...................................................................... 1104

Ενδεικτικη βιβλιογραφια.............................................................................. 1105

Ευρωπαϊκο εμπορικο δικαιο......................................................................... 1105

Ευρετήριο.................................................................................................. 1117

Επιλογή αποφάσεων των κοινοτικών Ενωσιακών δικαστηρίων........................... 1135