Το ποιος πλουτίζει αδικαιολόγητα και σε βάρος ποιου και με ποιο περιεχόμενο ευθύνης, όταν σε μια περιουσιακή μετακίνηση εμπλέκονται τρία, τέσσερα ή και περισσότερα μέρη (όπως π.χ. στην τραπεζική εγγυητική επιστολή ή την ενέγγυα πίστωση, στην τραπεζική επιταγή ή στη συνδεδεμένη σύμβαση πίστωσης, στην εκχώρηση απαίτησης, απλή, εξασφαλιστική ή χρηματοδοτική, στη σύμβαση ανέγερσης οικοδομής «με αντιπαροχή» ή στον αναγκαστικό πλειστηριασμό κινητού ή ακινήτου πράγματος κ.ο.κ.), ήταν και παραμένει από τα δυσχερέστερα του ιδιωτικού δικαίου. Το ζήτημα αυτό επιχειρείται να επιλυθεί για πρώτη φορά σε μονογραφικό επίπεδο, οι δε λύσεις που προτείνονται προκύπτουν μέσα από τη τελολογική-συστηματική ερμηνεία των διατάξεων του αδικαιολόγητου πλουτισμού με τις λοιπές, συναφείς προς το ζήτημα, διατάξεις τόσο του αστικού δικαίου -για την εντολή, τη διοίκηση αλλοτρίων, την έκταξη, την εκπλήρωση της παροχής, την υπαναχώρηση από τη σύμβαση κ.ο.κ.- όσο όμως και του εμπορικού, ιδίως δε του τραπεζικού δικαίου, για τις επιμέρους τραπεζικές συμβάσεις που ανακινούν ζητήματα πλουτισμού επί τριμερών σχέσεων. Στόχος είναι να δοθούν λύσεις που θα ικανοποιούν όχι μόνο την ασφάλεια του δικαίου αλλά και την ουσιαστική αποκαταστατική δικαιοσύνη, στην οποία αποβλέπουν άλλωστε και οι διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού στο σύνολό τους.
Πρόλογος................................................................................................... VII
§ 1. Θέση του ζητήματος.................................................................................. 1
§ 2. Δογματικά προαπαιτούμενα. Ζητήματα εκ των προϋποθέσεων ευθύνης από αδικαιολόγητο πλουτισμό ........................................................................................................... 3
Α. Οι προϋποθέσεις της ευθύνης από αδικαιολόγητο πλουτισμό γενικά ........ 3
Β. Η επικουρικότητα της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού...................... 4
Γ. Μερικό συμπέρασμα............................................................................ 11
Δ. Η προϋπόθεση του πλουτισμού............................................................ 11
Ι. Μορφές πλουτισμού.......................................................................... 11
ΙΙ. Η εξοικονόμηση δαπάνης ειδικότερα................................................. 12
ΙΙΙ. «Καθαρός» πλουτισμός................................................................... 15
Ε. Το αντάλλαγμα ως νόμιμη αιτία πλουτισμού.......................................... 17
Ι. Η κρατούσα άποψη.......................................................................... 17
ΙΙ. Κριτική............................................................................................ 19
ΣΤ. Σχέση πλουτισμού του λήπτη και ζημίας του δότη................................. 25
§ 3. Έννοια τριμερούς σχέσης.......................................................................... 29
§ 4. Οι υποστηριζόμενες απόψεις..................................................................... 31
Α. Η άποψη της νομολογίας..................................................................... 31
Β. Κριτική αποτίμηση............................................................................... 33
Γ. Η κρατούσα άποψη στη θεωρία........................................................... 38
Δ. Κριτική αποτίμηση............................................................................... 39
Ε. Λοιπές υποστηριζόμενες απόψεις......................................................... 43
§ 5. Προτεινόμενη άποψη............................................................................... 45
Α. «Αλυσίδα πλουτισμών»....................................................................... 45
Β. Αδικαιολόγητος πλουτισμός από παροχή βοηθού εκπλήρωσης ή τρίτου της ΑΚ 317 51
Ι. Γενικά.............................................................................................. 51
ΙΙ. Προτεινόμενη άποψη. Το κριτήριο της έκταξης.................................. 52
ΙΙΙ. Η ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό ειδικότερα........................... 59
α. Γενικά......................................................................................... 59
β. Έγκυρη έκταξη............................................................................ 59
i. Ανυπόστατη ή ανίσχυρη σχέση κάλυψης.............................................. 60
ii. Ανυπόστατη ή ανίσχυρη σχέση αξίας................................................. 64
iii. «Διπλό ελάττωμα»...................................................................... 65
γ. Ανύπαρκτη ή ανίσχυρη έκταξη...................................................... 66
δ. Ανίσχυρη εκποίηση...................................................................... 71
ε. Συμπέρασμα................................................................................ 71
IV. Αδικαιολόγητος πλουτισμός από παροχή τρίτου της ΑΚ 317.............. 72
α. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό........................................... 72
β. Η έννοια του τρίτου της ΑΚ 317..................................................... 73
Γ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στη σύμβαση υπέρ τρίτου............................ 76
Δ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στην εκχώρηση απαίτησης......................... 81
Ι. Βασικοί κανόνες............................................................................... 81
α. Εκπλήρωση παροχής στον εκχωρητή........................................... 81
β. Εκπλήρωση αχρεώστητης παροχής στον εκδοχέα......................... 82
γ. Εκπλήρωση παροχής στον εκδοχέα επί ανύπαρκτης ή ανίσχυρης και ιδίως μη αναγγελθείσας εκχώρησης.................................................................................................. 84
δ. Εκχώρηση αντί καταβολής αχρεώστητης απαίτησης ...................... 86
ΙΙ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στην ενεχύραση απαίτησης ειδικότερα......... 86
ΙΙΙ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στην αναγκαστική ή συντηρητική κατάσχεση απαίτησης εις χείρας τρίτου ......................................................................................................... 87
Ε. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στην αναδοχή χρέους................................. 88
ΣΤ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στην εγγύηση........................................... 89
Ζ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στα παρεπόμενα (πέραν της εγγύησης) εξασφαλιστικά δικαιώματα ......................................................................................................... 92
Η. Αδικαιολόγητος πλουτισμός μετά από ακύρωση αναγκαστικού πλειστηριασμού 92
Θ. Αδικαιολόγητος πλουτισμός λόγω νομικού ελαττώματος στο πλειστηριασθέν 96
Ι. Ειδικά ζητήματα................................................................................... 98
Ι. Καθ’ ύλη και κατά τόπον αρμοδιότητα. Διαδικασία.............................. 98
ΙΙ. Διεθνής δικαιοδοσία....................................................................... 100
ΙΙΙ. Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο.................................................................. 102
α. Επί των αξιώσεων πλουτισμού γενικά........................................ 102
β. Επί των αξιώσεων πλουτισμού στις τριμερείς σχέσεις ειδικότερα 104
Κ. Παράρτημα: Η νομική φύση της πράξης καταβολής......................... 108
I. Θέση του ζητήματος........................................................................ 108
II. Υποστηριζόμενες απόψεις.............................................................. 109
III. Προτεινόμενη άποψη.................................................................... 111
§ 6. Αδικαιολόγητος πλουτισμός στις τριμερείς σχέσεις του τραπεζικού δικαίου..... 119
Α. Γενικά.............................................................................................. 119
Β. Εντολές τραπεζικών πληρωμών........................................................ 119
Ι. Διακρίσεις...................................................................................... 119
ΙΙ. Νομοθετικό καθεστώς.................................................................... 120
α. Ο νόμος 3862/2010 ειδικότερα.................................................... 120
β. Σύμφωνη με την Οδηγία ερμηνεία του ν. 3862/2010...................... 121
γ. Γενικά γνωρίσματα του ν. 3862/2010........................................... 122
Γ. Πιστωτικές εντολές πληρωμής............................................................ 124
Ι. Εντολή εμβάσματος ........................................................................ 124
ΙΙ. Εντολή της πράξης γύρου.............................................................. 126
α. Γενικά γνωρίσματα.................................................................... 126
β. Ενδοτραπεζική πράξη γύρου...................................................... 129
γ. Διατραπεζική πράξη γύρου......................................................... 130
δ. Εγγραφή πίστωσης στον λογαριασμό του δανειστή...................... 136
i. Η συναφής υποχρέωση της τράπεζας................................................ 136
ii. Συνέπειες εγγραφής της πίστωσης................................................... 138
iii. Η περίπτωση του αλληλόχρεου λογαριασμού ειδικότερα...................... 142
ΙΙΙ. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό............................................ 142
α. Στην ενδοτραπεζική πράξη γύρου............................................... 142
i. Έγκυρη έκταξη........................................................................... 143
a. Ανίσχυρη σχέση αξίας......................................................... 143
b. Ανίσχυρη σχέση κάλυψης.................................................... 146
c. Ανίσχυρες σχέσεις αξίας και κάλυψης................................... 147
ii. Ανίσχυρη έκταξη........................................................................ 147
iii. Ανίσχυρη σχέση είσπραξης........................................................... 150
β. Στη διατραπεζική πράξη γύρου................................................... 151
γ. Επίδραση του άρθρου 57 § 1 ν. 3862/2010 στις αξιώσεις αδικαιολόγητου πλουτισμού της τράπεζας ....................................................................................................... 153
δ. Δικαίωμα αντιλογισμού της τράπεζας και αδικαιολόγητος πλουτισμός 155
Δ. Χρεωστικές εντολές........................................................................... 160
Ι. Εντολή άμεσης χρέωσης................................................................. 160
α. Τηρούμενη διαδικασία................................................................ 160
β. Η εξουσιοδότηση της τράπεζας του οφειλέτη................................ 161
γ. Εκπλήρωση της απαίτησης από τη σχέση αξίας........................... 164
δ. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό......................................... 167
ΙΙ. Εντολή πληρωμής με χρεωστική ή πιστωτική κάρτα........................ 168
α. Διαδικασία πληρωμής................................................................ 168
β. Λειτουργίες της κάρτας............................................................... 169
γ. Εμπλεκόμενα μέρη..................................................................... 170
δ. Έννομες σχέσεις των μερών....................................................... 171
ε. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό......................................... 176
ΙΙΙ. Τραπεζική επιταγή. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό.............. 181
Ε. Τραπεζική ενέγγυα πίστωση ή πίστωση έναντι εγγράφων.................. 187
Ι. Οικονομική λειτουργία..................................................................... 187
ΙΙ. Νομοθετικό καθεστώς.................................................................... 188
ΙΙΙ. Τηρούμενη διαδικασία και ρόλος των εμπλεκόμενων μερών .......... 189
IV. Νομική φύση................................................................................ 195
V. Κριτήρια ελέγχου των εγγράφων................................................... 201
VI. Πληρωμή του πωλητή και συναφείς έννομες συνέπειες................... 205
VII. Ενστάσεις της τράπεζας............................................................... 207
α. Επιτρεπτές ενστάσεις................................................................. 207
β. Η ένσταση της ΑΚ 281 ειδικότερα................................................ 209
γ. Μη επιτρεπτές ενστάσεις............................................................ 211
VIII. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό......................................... 211
ΣΤ. Εγγυητική επιστολή «σε πρώτη ζήτηση»........................................... 215
Ι. Νομική φύση, καταχρηστική κατάπτωση και λοιπά ειδικά ζητήματα.... 215
ΙΙ. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό............................................. 222
Ζ. Συνδεδεμένη σύμβαση πίστωσης........................................................ 224
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις............................................................. 224
ΙΙΙ. Η ΚΥΑ Ζ1-699/23.6.2010 για την καταναλωτική πίστη (όπως ισχύει, μετά την ΚΥΑ Ζ1-111/7.3.2012 και τον ν. 4438/2016)............................................................................................. 226
α. Πεδίο εφαρμογής....................................................................... 226
β. Έννοια της συνδεδεμένης σύμβασης πίστωσης............................. 227
γ. Έννομες συνέπειες. Ευθύνη από αδικαιολόγητο πλουτισμό........... 230
Πίνακας σχεδιαγραμμάτων............................................................................ 239
Γενική βιβλιογραφία
Ελληνική................................................................................................... 245
Αλλοδαπή.................................................................................................. 246
Ειδική βιβλιογραφία
Ελληνική................................................................................................... 249
Αλλοδαπή.................................................................................................. 257
Αλφαβητικό ευρετήριο............................................................................................................... 269
