Το πλέγμα των κανόνων που διέπει τη διαιτησία αποτελείται κατά κύριο λόγο από κανόνες δικονομικής φύσης που συναντώνται στα εκάστοτε εθνικά δίκαια και τις διμερείς/πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις που έχουν ενσωματωθεί στις εθνικές έννομες τάξεις μέσω των μηχανισμών του δημοσίου διεθνούς δικαίου.
Όσο όμως εξελίσσεται η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τα εθνικά δίκαια των κρατών μελών δέχονται κατ` ανάγκη επιρροές και από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Άλλωστε, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να δημιουργεί μια ιδιαίτερα δυναμική και συνεχώς εξελισσόμενη έννομη τάξη που ελάχιστα θυμίζει πλέον την κοινότητα που είχε ως αποστολή την οργάνωση της ελεύθερης κυκλοφορίας άνθρακα και χάλυβα. Σύμφωνα δε με τις θεμελιώδεις αποφάσεις του ΔΕΕ Van Gend & Loos και Costa/ENEL, η έννομη τάξη αυτή έχει ενσωματωθεί στα νομικά συστήματα των κρατών μελών και δεσμεύει τα δικαστήριά τους.
Δεν θα πρέπει λοιπόν να προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη ότι και το αστικό δικονομικό δίκαιο έχει παύσει πλέον να αποτελεί έναν κλάδο που περιορίζεται καθαρά σε εθνικό επίπεδο. Οδηγίες, Κανονισμοί αλλά και ένας σημαντικός όγκος της νομολογίας του ΔΕΕ καταδεικνύουν ότι η ευρωπαϊκή έννομη τάξη ασκεί σημαντική επιρροή και στο αστικό δικονομικό δίκαιο των κρατών μελών, και κατ` επέκταση στο δίκαιο της διαιτησίας αυτών. Η επιρροή αυτή συνίσταται αφενός στη θέσπιση κανονιστικών πράξεων ευρωπαϊκού δικονομικού δικαίου, βάσει των σχετικών νομοθετικών αρμοδιοτήτων της ΕΕ, και αφετέρου στον περιορισμό της εφαρμογής των εθνικών δικονομικών κανόνων, όταν θίγονται οι αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας.
Παραδόξως, και παρά τα σημαντικά δογματικά και πρακτικά ζητήματα που προκύπτουν, οι ευρωπαϊκές επιρροές στη διαιτησία σε ό,τι αφορά τις πτυχές που απασχολούν το δικονομικό δίκαιο δεν έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα αντικείμενο συνολικής και εκ των θεμελίων έρευνας στην υπάρχουσα βιβλιογραφία. Με επίκεντρο τις ευρωπαϊκές επιρροές που δέχεται το ελληνικό δίκαιο της διαιτησίας, η παρούσα μελέτη επιδίωξε να καλύψει αυτό το κενό με την ελπίδα παράλληλα να συνεισφέρει παραγωγικά στην περαιτέρω ανάπτυξη της διαλεκτικής στο εν λόγω ερευνητικό πεδίο.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ........................................................................................ VII
§ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ .................................................................................... 1
Ι. .. Εξέλιξη της διαιτησίας ..................................................................... 1
ΙΙ. . Η ευρωπαϊκή επιρροή στα δικονομικά δίκαια των κρατών μελών ..... 6
III. Ο σκοπός της μελέτης ..................................................................... 8
§ 2. ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ..................... 13
I. .. Διαιτησία και πρωτογενές ευρωπαϊκό δίκαιο .................................... 13
1. Το άρθρο 81(2)(α) ΣΛΕΕ.............................................................. 16
2. .................................................................................................. Το άρθρο 81(2)(β) ΣΛΕΕ .................................................................................................. 18
3. .................................................................................................. Το άρθρο 81(2)(ζ) ΣΛΕΕ .................................................................................................. 19
II. . Διαιτησία και παράγωγο ευρωπαϊκό δικονομικό δίκαιο ..................... 24
1. .................................................................................................. Διαιτησία και Κανονισμός 1215/2012 .................................................................................................. 29
A. .............................................................................................. Η εξαίρεση της διαιτησίας από το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 1215/2012 ..................................... 29
B. Η οριοθέτηση της εξαίρεσης στη νομολογία του ΔΕΕ ................. 30
α. Marc Rich (C-190/89) ........................................................... 30
β. Van Uden (C‑391/95) ........................................................... 32
γ. West Tankers (C-185/07) ...................................................... 36
δ. Gazprom (C‑536/13) ............................................................ 39
ε. Συμπεράσματα .................................................................... 40
Γ. ............................................................................................... Η Έκθεση της Χαϊδελβέργης ............................................................................................... 40
α. ........................................................................................... Εισαγωγικά 40
β. ........................................................................................... Οι εθνικές εκθέσεις 41
γ. Οι προβληματικές πτυχές της σχέσης της διαιτησίας με τον Κανονισμό 43
δ. ........................................................................................... Η πρόταση για απαλοιφή της εξαίρεσης ........................................................................................... 44
ε. Η πρόταση για την εισαγωγή ειδικών κανόνων .................... 46
i) . Αποτροπή παράλληλων διαδικασιών παράλληλων διαδικασιών 46
ii) Αποτροπή αναγνώρισης και εκτέλεσης αντιφατικών αποφάσεων 47
στ. Τα συμπεράσματα της Έκθεσης .......................................... 49
Δ. Η από 14.12.2010 Πρόταση Κανονισμού της Επιτροπής (COM (2010) 748 τελικό) 49
Ε. Η διατήρηση της εξαίρεσης στον Κανονισμό 1215/2012 ............. 52
ΣΤ. Η νέα Αιτιολογική Σκέψη 12 του Κανονισμού 1215/2012 ............ 54
α. Η σχέση της διαιτησίας με τα τακτικά δικαστήρια (παράγραφος 1) 54
i) . Η αναφορά στο εθνικό δίκαιο .......................................... 54
ii) Η ανομοιόμορφη εφαρμογή της Kompetenz-Kompetenz ως απόρροια της εφαρμογής των εθνικών δικαίων .......................................................................... 56
β. Η μη αναγνώριση δικαστικής απόφασης που κρίνει επί του κύρους διαιτητικής ρήτρας (παράγραφος 2) ........................................................................................... 58
i) . Το ζήτημα της εφαρμογής των υπόλοιπων διατάξεων του Κανονισμού στις αποφάσεις που κρίνουν επί του κύρους διαιτητικής ρήτρας .................................... 59
ii) Ο έλεγχος της διαιτητικής ρήτρας ως κύριο ζήτημα ........... 61
iii) Ο έλεγχος της διαιτητικής ρήτρας ως παρεμπίπτον ζήτημα. 64
iv) Η εφαρμογή του εθνικού δικαίου ως απόρροια της εξαίρεσης των σχετικών αποφάσεων από τις διατάξεις του Κανονισμού για την αναγνώριση και εκτέλεση 67
(Α) Δικαστικές αποφάσεις που κρίνουν επί του κύρους διαιτητικής ρήτρας ως κύριο ζήτημα ................................................................................. 69
(Β) Δικαστικές αποφάσεις που κρίνουν επί του κύρους διαιτητικής ρήτρας ως παρεμπίπτον ζήτημα ................................................................................. 71
γ. Αναγνώριση και εκτέλεση δικαστικής απόφασης επί της ουσίας της διαφοράς παρά την ύπαρξη διαιτητικής ρήτρας (παράγραφος 3) ...................................... 74
i) . Δημόσια τάξη ................................................................. 77
ii) Ασυμβίβαστες δικαστικές και διαιτητικές αποφάσεις .......... 79
(Α) Εισαγωγικά .............................................................. 79
(Β) Ασυμβίβαστες εγχώριες διαιτητικές αποφάσεις ............ 81
(Γ) Ασυμβίβαστες αλλοδαπές διαιτητικές αποφάσεις ......... 85
(Δ) Οι συνέπειες της αναγνώρισης αλλοδαπής δικαστικής απόφασης στις εγχώριες διαιτητικές διαδικασίες ............................................................... 87
(Ε) Η αναγνώριση και εκτέλεση διαιτητικής απόφασης βάσει της ΣΝΥ παρά την ύπαρξη αντιφατικής δικαστικής απόφασης ................................................ 90
iii) Αποζημίωση για προσφυγή στα τακτικά δικαστήρια κατά παράβαση διαιτητικής ρήτρας ...................................................................................... 92
δ. Οι σχετικές με τη διαιτησία ένδικες διαδικασίες που εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού (παράγραφος 4) .................................................................. 93
i) Οι διαδικασίες ακύρωσης και αναγνώρισης και εκτέλεσης των διαιτητικών αποφάσεων ειδικότερα ...................................................................................... 95
ii) Η επιταγή ομοιόμορφης ερμηνείας των κανόνων του ευρωπαϊκού δικαίου κατά τις διαδικασίες ακύρωσης, αναγνώρισης ή εκτέλεσης διαιτητικών αποφάσεων και οι προκαλούμενες αντιφάσεις ...................................................................................... 99
(Α) Η γαλλική νομολογία SNF v CYTEC .......................... 102
(Β) Η βελγική νομολογία SNF v CYTEC .......................... 102
iii) Η ανάγκη για αναθεώρηση του υπάρχοντος status quo ..... 103
2. Διαιτησία και λοιποί Κανονισμοί του ευρωπαϊκού δικονομικού δικαίου 104
Α. .............................................................................................. Διαιτησία και Κανονισμός 1206/2001 ............................................................................................... 106
Β. .............................................................................................. Διαιτησία και Κανονισμός 1896/2006 ............................................................................................... 109
Γ. ............................................................................................... Διαιτησία και Κανονισμός 1393/2007 ............................................................................................... 112
Δ. Διαιτησία και Κανονισμός 655/2014 .......................................... 117
α. Η καταρχήν εξαίρεση της διαιτησίας από το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 117
β. Το ενδεχόμενο αναλογικής εφαρμογής της νομολογίας Van Uden 118
§ 3. ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΑΞΗ .............................. 121
I. .. Οι αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας ..................... 121
ΙΙ. . Η διαιτησία στο πλαίσιο των αρχών της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας 126
1. Το ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού – Eco Swiss (C-126/97).......... 127
2. Το ευρωπαϊκό δίκαιο της προστασίας του καταναλωτή ................. 132
Α. Mostaza Claro (C-168/05) ........................................................ 134
Β. Asturcom (C-40/08) ................................................................. 137
ΙΙΙ. Η ευρωπαϊκή δημόσια τάξη ως λόγος ακύρωσης ή ως κώλυμα αναγνώρισης/κήρυξης της εκτελεστότητας των διαιτητικών αποφάσεων.................................................................. 140
1. Η ευρωπαϊκή διεύρυνση του ουσιαστικού περιεχομένου της εθνικής δημόσιας τάξης μέσω της αρχής της ισοδυναμίας ................................................................................ 140
2. Οι προβληματικές πτυχές της εφαρμογής της αρχής της ισοδυναμίας 147
IV. Το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης ως λόγου ακύρωσης ή ως κωλύματος αναγνώρισης/κήρυξης της εκτελεστότητας των διαιτητικών αποφάσεων .............................. 152
V. . Η ένταξη της ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης στο ελληνικό δίκαιο ως λόγος ακύρωσης και ως κώλυμα αναγνώρισης/κήρυξης της εκτελεστότητας των διαιτητικών αποφάσεων 164
1. .................................................................................................. Εισαγωγικές παρατηρήσεις .................................................................................................. 164
2. .................................................................................................. Η έννοια της δημόσιας τάξης κατά την ακύρωση και την αναγνώριση και εκτέλεση των διαιτητικών αποφάσεων στο ελληνικό δίκαιο .................................................................................................. 165
3. .................................................................................................. Ευρωπαϊκή δημόσια τάξη, ευρωπαϊκό αναγκαστικό δίκαιο και η ένταξη αυτών στην έννοια των άρθρων 3 και 33 ΑΚ 170
Α. Η ένταξη του ευρωπαϊκού δικαίου ανταγωνισμού στην ελληνική δημόσια τάξη υπό την έννοια του άρθρου 33 ΑΚ ..................................................................................... 171
Β. Η καταρχήν ένταξη του ευρωπαϊκού δικαίου προστασίας του καταναλωτή στην ελληνική δημόσια τάξη υπό την έννοια του άρθρου 3 ΑΚ ............................................. 174
4. Ειδικότερα ζητήματα του ελέγχου της διαιτητικής απόφασης για παραβίαση της ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης .................................................................................................. 181
Α. Η βαρύτητα της αντίθεσης της διαιτητικής απόφασης στη δημόσια τάξη 183
α. Η προβληματική στη διεθνή νομολογία και θεωρία ................ 183
i) . Η θέση περί διευρυμένου ελέγχου των διαιτητικών αποφάσεων 184
ii) Η θέση περί περιορισμένου ελέγχου των διαιτητικών αποφάσεων 187
β. Η ενδεδειγμένη προσέγγιση όσον αφορά το ζήτημα της βαρύτητας της αντίθεσης της διαιτητικής απόφασης στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη στο πλαίσιο του ελληνικού δικαίου 191
Β. Ο έλεγχος του αιτιολογικού και του διατακτικού της διαιτητικής απόφασης για τυχόν αντίθεση στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη ......................................................... 194
α. Η προβληματική στη διεθνή νομολογία και θεωρία ................ 194
β. Η ένταξη της προβληματικής στο πλαίσιο του ελληνικού δικαίου 198
Γ. Το ζήτημα της δέσμευσης του δικαστή από τις παραδοχές των διαιτητών 201
α. Η θέση υπέρ της δέσμευσης του εποπτεύοντος δικαστηρίου από τις παραδοχές των διαιτητών ........................................................................................... 201
β. Η θέση υπέρ της μη δέσμευσης του εποπτεύοντος δικαστηρίου από τις παραδοχές των διαιτητών ........................................................................................... 203
γ. Οι θέσεις της ελληνικής νομολογίας ...................................... 207
δ. Αντίθεση διαιτητικής απόφασης στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη και το ζήτημα της δέσμευσης του εποπτεύοντος δικαστηρίου από τις παραδοχές των διαιτητών 210
Δ. Ο αυτεπάγγελτος χαρακτήρας του ελέγχου της αντίθεσης της διαιτητικής συμφωνίας/απόφασης στο ευρωπαϊκό δίκαιο ................................................................... 216
α. Εισαγωγικά ........................................................................ 216
β. Αρχή της (πλήρους) αποτελεσματικότητας ............................. 219
γ. Αρχή της ισοδυναμίας .......................................................... 222
§ 4. ΣΥΝΟΨΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ ...................................... 227
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................... 237
