Το άγνωστο και λησμονημένο οδοιπορικό «Εις την νήσον» του Σπυρίδωνος Παγανέλη, περιγράφει τις εντυπώσεις και τα συνταρακτικά συναισθήματα του συγγραφέα από μια επίσκεψή του στον γενέθλιο τόπο τον Σεπτέμβρη του 1895 και πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εστία το 1896. Είναι ένα αξιοπρόσεκτο κείμενο εξαιρετικής καλλιέπειας, αξιοθαύμαστης γλωσσικής ευστοχίας και ακρίβειας, γεμάτο ειλικρινές συναίσθημα, λυρισμό κι αγάπη για τη φύση και τη γενέτειρα, ίσως ο συγκινητικότερος και νοσταλγικότερος ύμνος (ή και ελεγεία), που έχει ποτέ συντεθεί για το περιώνυμο Κάλλος της Νήσου Μυκόνου και για τον χαρακτήρα των κατοίκων της, «των εξαιρέτων τούτων νησιωτών παρ’ οις εναμίλλως ακμάζει ευφυία, αγαθότης, φιλοξενία, και η φυσική εκείνη ευγένεια, ήν ουδεμία ανατροφή δύναταί ποτε να διδάξη».