Τα θεμελιώδη δικαιώματα διασφαλίζουν πρωταρχικά μια σφαίρα ιδιωτικής αυτονομίας, στην οποία απαγορεύονται αυθαίρετες επεμβάσεις του κράτους. Εδώ και αρκετές δεκαετίες γίνεται όμως δεκτό, τουλάχιστον στον ευρωπαϊκό χώρο, πως το κράτος υπέχει, επιπλέον, την υποχρέωση (στην οποία αντιστοιχούν αγώγιμα υποκειμενικά δικαιώματα) να λαμβάνει μέτρα, προκειμένου να προστατεύσει τα πρόσωπα που υπόκεινται στην εξουσία του από κινδύνους τους οποίους προκαλούν, κυρίως, ιδιώτες, αλλά και άλλα κράτη ή φυσικά φαινόμενα. Αυτό φαίνεται καθαρά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς υπό τη γενική κατηγορία των «θετικών υποχρεώσεων» του κράτους έχει αναπτυχθεί μια πλούσια νομολογία σχετικά με την προστατευτική λειτουργία των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στη Σύμβαση.
Σκοπός της παρούσας μονογραφίας είναι, αφού παρουσιάσει τη σχετική νομολογία, να εντοπίσει το θεμέλιο της προστατευτικής λειτουργίας των ατομικών δικαιωμάτων που αναγνωρίζει η ΕΣΔΑ, καθώς και τις πηγές και τις μορφές κινδύνου που την ενεργοποιούν, να εξειδικεύσει το περιεχόμενο και τους αποδέκτες των προστατευτικών υποχρεώσεων και ιδίως να αναλύσει τη μέθοδο και τα κριτήρια βάσει των οποίων ελέγχονται τυχόν παραβιάσεις τους. Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, αν και παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ελληνική θεωρία και πράξη ήδη λόγω της αυθεντίας του ερμηνευτικού δεδικασμένου που απορρέει από τις αποφάσεις του Στρασβούργου, αξιοποιούνται περαιτέρω για να μελετηθεί συνοπτικά, στο επίμετρο του έργου, η θέση της προστατευτικής λειτουργίας των συνταγματικών δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη. Ειδικότερα, εξετάζεται αν η συστηματικότερη επεξεργασία και ευρύτερη χρήση της έννοιας των υποχρεώσεων προστασίας θα μπορούσε να έχει πρακτικό αντίκρισμα και μάλιστα ακόμα και πέραν του πεδίου της νομικής δογματικής.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ .....................................................................................................................................V
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ .................................................................................................................... XI
Α. Εισαγωγή............................................................................................... 1
Β. Οι προστατευτικές υποχρεώσεις κατά την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαι- ωμάτων του Ανθρώπου 7
Ι. Τα προστατευτέα αγαθά......................................................................... 7
1.Γενικά............................................................................................... 7
2. Άρθρο 2: Το δικαίωμα στη ζωή.......................................................... 8
3. Άρθρο 3: Απαγόρευση των βασανιστηρίων...................................... 14
4. Άρθρο 4: Απαγόρευση της δουλείας και των καταναγκαστικών έργων 19
5. Άρθρο 5: Το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια...... 22
6. Άρθρο 6: Δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και τεκμήριο αθωότητας............... 25
7. Άρθρο 8: Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής.. 26
α) Γενετήσια ελευθερία – Σωματική και ψυχική ακεραιότητα ................ 26
β) Προστασία της τιμής ...................................................................... 29
γ) Προστασία της εικόνας .................................................................. 30
δ) Προστασία προσωπικών δεδομένων ............................................. 32
ε) Σχέσεις γονέων-τέκνων ................................................................. 35
στ) Δικαίωμα στο περιβάλλον ............................................................ 37
8. Άρθρο 9: Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας................... 42
9. Άρθρο 10: Ελευθερία έκφρασης....................................................... 46
10. Άρθρο 11: Ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι.............. 50
α) Ελευθερία του συνέρχεσθαι ........................................................... 50
β) Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι ....................................................... 52
11. Άρθρο 14: Απαγόρευση των διακρίσεων.......................................... 54
12. Άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου: Προστασία της ιδιοκτη- σίας 57
13. Συμπέρασμα.................................................................................... 61
ΙΙ. Περιεχόμενο ...................................................................................... 61
ΙΙΙ. Θεμελίωση ....................................................................................... 62
1. Άμεση τριτενέργεια;......................................................................... 62
ΠίνακαςΠεριεχομένων
2. Το δικαίωμα στην ασφάλεια κατά το άρθρο 5 παρ. 1 της ΕΣΔΑ;...... 64
3. Το γράμμα άλλων διατάξεων της Σύμβασης;................................... 64
4. Επαρκής η αμυντική θεώρηση των δικαιωμάτων;............................ 65
5. Η ερμηνευτική προσέγγιση του ΕΔΔΑ.............................................. 69
IV.Φορείς.............................................................................................. 73
V.Αποδέκτες – Το κράτος ως αποδέκτης των υποχρεώσεων προστασίας 74
VI.Πηγές κινδύνου................................................................................ 78
1. Γενικά............................................................................................. 78
2. Αυτοπροσβολές.............................................................................. 81
3. Προσβολές από πλευράς ιδιωτών................................................... 87
α) Γενικά............................................................................................ 87
β) Μέτρα κρατικής εποπτείας – Άδειες................................................. 88
γ) Χρήση υποδομών που έχουν κατασκευαστεί από το κράτος............. 90
4. Πηγές κινδύνου αλλοδαπής προέλευσης......................................... 92
5. Φυσικοί κίνδυνοι............................................................................. 99
6. Συμπέρασμα................................................................................. 103
VΙΙ. Αναγκαίο επίπεδο κινδύνου ............................................................ 103
VΙΙI. Μέθοδος και κριτήρια ελέγχου ....................................................... 107
1. Γενικά περί της μεθόδου ελέγχου – Η αρχή της αναλογικότητας...... 107
2. Το περιθώριο εκτίμησης................................................................. 110
3. Κριτήρια ελέγχου.......................................................................... 116
α) Αιτιώδης συνάφεια ....................................................................... 116
β) Σημασία του προσβαλλόμενου δικαιώματος ή της θιγόμενης πτυχής του 117
γ) Έκταση και βαρύτητα της βλάβης ................................................ 120
δ) Προβλεψιμότητα του κινδύνου ...................................................... 121
ε) Σφαίρες κρατικής ευθύνης stricto sensu – Έμμεση συμβολή του
κράτους στην προσβολή του δικαιώματος ..................................... 127
στ) Δυνατότητα του θιγόμενου προσώπου να αυτοπροστατευθεί ή να αποφύγει την προσβολή των δικαιωμάτων του .......................................................................... 128
ζ) Η επιφύλαξη του εφικτού ............................................................. 130
η) Δικαιώματα τρίτων ....................................................................... 133
θ) Ειδικότερα κριτήρια για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των μέσων 135
ι) Συμπέρασμα ................................................................................. 142
ΙΧ. Αντί συμπεράσματος ....................................................................... 142
ΠίνακαςΠεριεχομένων
Γ. Επίμετρο: Η προστατευτική λειτουργία των ατομικών δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη 149
Ι. Εισαγωγή ......................................................................................... 149
ΙΙ. Η προστατευτική λειτουργία στο πεδίο της δογματικής των συνταγματι- κών δικαιωμάτων 150
ΙΙΙ. Πέραν της νομικής δογματικής ......................................................... 170
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ....................................................................................... 175
