Πρόλογος στ΄ έκδοσης..........................................................................................

Πρόλογος ε΄ έκδοσης..........................................................................................

Πρόλογος δ΄ έκδοσης..........................................................................................

Πρόλογος γ΄ έκδοσης..........................................................................................

Πρόλογος β΄ έκδοσης..........................................................................................

Πρόλογος α΄ έκδοσης..........................................................................................

Συντομογραφίες.............................................................................

Βιβλιογραφία.................................................................................

§1. Το κοινωνικό φαινόμενο της εργασίας ως αντικείμενο δικαιι­κής ρύθμισης.................................................................................

3

Α. Αξιολόγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς ως εργασία. ...............................................................................................

3

Β. Η εργασία ως αντικείμενο του δικαίου...................................................................................

4

Ι. Οι διάφορες νομικές μορφές αξιοποίησης της εργασίας...............................................................................

4

1. Η σύμβαση ανεξαρτήτων υπηρεσιών.........................................................................

4

2. Η σύμβαση έργου.................................................................................

6

3. Η σύμβαση εταιρίας.............................................................................

7

ΙΙ. Η εξηρτημένη εργασία ως αντικείμενο του εργατικού δικαίου.............................................................................................

8

1. Γενικά...............................................................................

9

2. Οι διάφορες θεωρίες..............................................................................

10

3. Η εφαρμογή των κριτηρίων της νομικής και προσωπικής εξάρτησης από τη νομολογία..........................................................................

12

4. Η αναμόρφωση της έννοιας της εξηρτημένης εργασίας ενόψει των νέων μορφών ανεξάρτητης απασχόλησης.....................................................................

13

ΙΙΙ. Η έκταση της ύλης του εργατικού δικαίου.................................................................................

15

Γ. Οι ιδιαιτερότητες του εργατικού δικαίου...................................................................................

16

Ι. Η αυτοτέλεια............................................................................

16

ΙΙ. Η ειδική αποστολή κανόνων εργατικού δικαίου.................................................................................

17

ΙΙΙ. Αρχές που διαπλάστηκαν στο πεδίο του εργατικού δικαίου.................................................................................

17

Δ. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση και το δίκαιο της ευελιξίας των εργασιακών σχέσεων..................................................................................

19

Ι. Η έννοια της ελαστικότητας και οι επί μέρους διακρίσεις.............................................................................

20

1. Η έννοια................................................................................

20

2. Οι διακρίσεις..........................................................................

22

II. Η ευελιξία ως στοιχείο του νέου παραγωγικού συστήματος..........................................................................

24

1. Η μετατροπή της επιχείρησης σε δίκτυο επιχειρήσεων.....................................................................

24

2. Η άμεση σύνδεση του νέου επιχειρείν με τη διάδοση των νέων μορφών απασχόλησης.....................................................................

25

III. Η θεσμική υλοποίηση των ευέλικτων μορφών εργασίας...............................................................................

27

IV. Η θεωρία της επανένταξης της προστασίας στην ευελιξία................................................................................

29

1. Δυνατότητες αντιμετώπισης της ανασφάλειας......................................................................

29

2. Η αναζήτηση νέας θεωρίας για την προστασία της εργασίας..........................................................................................

31

3. Η διείσδυση των ευέλικτων σχέσεων στο Δημόσιο............................................................................

36

V. Τελικό συμπέρασμα.........................................................................

37

§ 2. Οι πηγές του εργατικού δικαίου....................................................................................

38

Α. Κανόνες εσωτερικής έννομης τάξης......................................................................................

39

Ι. Το σύνταγμα..............................................................................

39

1. Γενικά για τη σημασία του συντάγματος στις σχέσεις εργασίας και κεφαλαίου..........................................................................

39

2. Η κατοχύρωση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και επιχειρηματικής ελευθερίας ως βάση των εργοδοτικών συμφερόντων.....................................................................

41

3. Οι εγγυήσεις των συμφερόντων των εργαζομένων ..........................................................................................

44

α) Το δικαίωμα της εργασίας.......................................................................

44

β) Η αρχή της ισότητας για τις εργασιακές σχέσεις.........................................................................

47

γ) Η κατοχύρωση του δικαιώματος της προσωπικότητας των εργαζομένων................................................................

48

δ) Η εγγύηση των συνδικαλιστικών ελευθεριών των εργαζομένων................................................................

48

ΙΙ. Η εργατική νομοθεσία.............................................................................

49

ΙΙΙ. Ο ρυθμιστικός ρόλος της διοίκησης.............................................................................

50

IV. Εργατικό έθιμο και επιχειρησιακές συνήθειες..............................................................................

51

V. Κανόνες με επαγγελματική προέλευση............................................................................

52

Β. Κανόνες εξωτερικής έννομης τάξης......................................................................................

54

I. Γενικά για την διεθνοποίηση του εργατικού δικαίου.................................................................................

54

II. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας και η συμβολή της στη διαμόρφωση του διεθνούς εργατικού δικαίου.................................................................................

54

1. Η καταστατική της οργάνωση..........................................................................

54

2. Η πολυσχιδής δραστηριότητα...................................................................

56

3. Το έργο κανονιστικής φύσης της ΔΟΕ..................................................................................

57

III. Το ευρωπαϊκό εργατικό δίκαιο του Συμβουλίου της Ευρώπης...............................................................................

57

1. Γενικά...............................................................................

57

2. Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης..............................................................................

57

Γ. Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Κοινωνικό Δίκαιο....................................................................................

59

§ 1. Η έννοια της σύμβασης εργασίας και η επιβίωση της ατομικής σχέσης εργασίας σε περίπτωση ακυρότητας.............................................................................

61

Α. Η ετοιμότητα εργασίας ως παροχή εργασίας.................................................................................

61

Β. Η αμοιβή της εργασίας (αντιπαροχή) και το θέμα της εθελοντικής εργασίας.................................................................................

63

Γ. Η επιβίωση της ατομικής σχέσης εργασίας σε περίπτωση ακυρότητας της σύμβασης...............................................................................

65

I. Η ατομική σχέση εργασίας και οι έννομες συνέπειές της........................................................................................

65

II. Η αξίωση μισθού σε περίπτωση άκυρης σύμβασης.............................................................................

65

§ 2. Ο μισθωτός.................................................................................

66

Α. Το θέμα της διάκρισης των μισθωτών................................................................................

66

Β. Οι επιμέρους διακρίσεις των μισθωτών................................................................................

67

I. Τα διάφορα κριτήρια διάκρισης.............................................................................

67

1. Η διάκριση κατά βασικούς τομείς της οικονομίας.........................................................................

67

2. Η διάκριση ανάλογα με τη φύση της εργασίας............................................................................

69

ΙΙ. Μισθωτοί με ειδικό καθεστώς προστασίας...........................................................................

71

1. Ανήλικοι μισθωτοί............................................................................

71

2. Νέοι ή νεαροί εργαζόμενοι.......................................................................

72

3. Γυναίκες μισθωτοί............................................................................

73

4. Άτομα με αναπηρίες..........................................................................

77

§ 3. Ο Εργοδότης..............................................................................

77

Α. Γενικά για την έννοια του εργοδότη................................................................................

77

Β. Η κατάτμηση της ιδιότητας του εργοδότη σε περίπτωση δανεισμού μισθωτού................................................................................

78

Ι. Απλή σύμβαση δανεισμού μισθωτού (παραχώρηση)......................................................................

78

ΙΙ. Σύμβαση προσωρινής παραχώρησης μισθωτού με αμοιβή (κατ’ επιχείρηση δανεισμός μισθωτού) ή σύμβαση προσωρινής απασχόλησης........................................................................

80

1. Γενικά ..........................................................................................

80

2. Η έννοια της προσωρινής απασχόλησης.....................................................................

82

3. Η λειτουργία της τριμερούς σχέσης...............................................................................

84

Γ. Ο άμεσος και ο έμμεσος εργοδότης στη λεγόμενη έμμεση σχέση εργασίας.................................................................................

87

Δ. Οι πολλαπλοί τύποι εργοδοτών και η ανάγκη διαμόρφωσης της ευέλικτης έννοιας του εργοδότη................................................................................

88

1. Γενικά...............................................................................

88

2. Η υπεργολαβία και η εξαγωγή της μισθωτής εργασίας............................................................................

89

Ε. Μεταβολή του προσώπου του εργοδότη (μεταβίβαση επιχειρήσεως).........................................................................

91

Ι. Το πεδίο εφαρμογής του π.δ. 178/2002..............................................................................

91

ΙΙ. Αντικείμενο της προστασίας...........................................................................

94

§ 4. Η σύναψη της σύμβασης εργασίας (η πρόσληψη του μισθωτού)...............................................................................

98

Α. Η απαγόρευση της μεσιτείας της εργασίας.................................................................................

99

Β. Η νομιμοποίηση των Ιδιωτικών Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας................................................................................

100

Γ. Οι όροι για έγκυρη σύναψη...................................................................................

102

Ι. Γενικοί Όροι.....................................................................................

102

ΙΙ. Ειδικοί Όροι.....................................................................................

103

ΙΙΙ. Ειδικοί τρόποι κατάρτισης της σύμβασης εξηρτημένης εργασίας...............................................................................

105

1. Αναγκαστική σύμβαση εργασίας............................................................................

105

2. Υποχρέωση για επαναπρόσληψη στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις εποχιακής λειτουργίας........................................................................

106

3. Η σύμβαση εργασίας με δοκιμή...............................................................................

107

4. Η σύμβαση εργασίας με διαγωνισμό........................................................................

108

5. Νέοι όροι και νέες μορφές πρόσληψης στη σύγχρονη αγορά εργασίας............................................................................

109

Δ. Η υποχρέωση του εργοδότη για έγγραφη πληροφόρηση του εργαζομένου των όρων εργασίας.................................................................................

111

§ 1. Έννοια και περιεχόμενο των «όρων εργασίας»................................................................................

113

§ 2. Ο Χρόνος Εργασίας.................................................................................

115

Α. Τα νέα δεδομένα από τις ευέλικτες σχέσεις και την ψηφιακή οργάνωση της εργασίας.................................................................................

116

Β. Ο προσδιορισμός του χρόνου εργασίας και η κατανομή του.........................................................................................

117

Ι. Έννοια του χρόνου εργασίας...............................................................................

117

ΙΙ. Ο νόμιμος χρόνος εργασίας και η διάκρισή του από τον συμβατικό............................................................................

118

1. Η εννοιολογική διάκριση............................................................................

118

2. Τα στοιχεία του νόμιμου χρόνου...............................................................................

118

3. Ημερήσιος και εβδομαδιαίος νόμιμος χρόνος...............................................................................

120

α. Η νομοθετική καθιέρωση του οκτάωρου.....................................................................

120

β. Η βελτίωση του οκτάωρου συστήματος με σ.σ.εργ.........................................................................

121

γ. Ο καθορισμός του νόμιμου χρόνου με βάση το μέσο όρο εβδομαδιαίου χρόνου...........................................................................

122

δ. Η νομοθετική νομιμοποίηση του σαρανταώρου (άρθρ. 4 ν. 2874/2000 όπως αντικαταστάθηκε από το άρθ. 1 ν. 3385/2005 και στη συνέχεια από το άρθρο 74 § 10 ν. 3863/2010)....................................................................

123

4. Το σύστημα της πενθήμερης εργασίας............................................................................

124

Β. Η υπέρβαση του χρόνου εργασίας με υπερωρία και υπερεργασία...........................................................................

125

Ι. Η υπερεργασία.........................................................................

125

1. Απλή υπερεργασία......................................................................

125

2. Η θεσμοθετημένη υπερεργασία......................................................................

126

ΙΙ. Η υπερωριακή εργασία................................................................................

127

1. Έννοια...............................................................................

127

2. Οι όροι επιβολής............................................................................

128

3. Η αμοιβή της νόμιμης υπερωριακής εργασίας............................................................................

129

4. Η αποζημίωση για την παράνομη υπερωριακή εργασία..............................................................................

130

5. Διοικητικός έλεγχος και ποινικές κυρώσεις............................................................................

131

Γ. Μειωμένη απασχόληση (ή απασχόληση περιορισμένης διάρκειας)...............................................................................

131

Ι. Η σύμβαση μερικής απασχόλησης .............................................................................................

131

1. Έννοια και διακρίσεις..........................................................................

132

2. Οι όροι της συμφωνίας για τη μερική απασχόληση......................................................................

133

α. Ως προς τις τυπικές προϋποθέσεις.....................................................................

133

β. Ως προς τους ουσιαστικούς όρους της συμφωνίας.........................................................................

135

3. Το θέμα της κοινωνικής ασφάλισης.........................................................................

136

4. Η εναλλαγή πλήρους απασχόλησης με μερική...............................................................................

136

ΙΙ. Ο καθορισμός των όρων μερικής απασχόλησης με σ.σ.εργ.................................................................................

138

ΙΙΙ. Η μονομερής επιβολή της εκ περιτροπής εργασίας...............................................................................

138

ΙV. Η διαθεσιμότητα.......................................................................

139

Δ. Απαγόρευση κυριακάτικης εργασίας, εβδομαδιαία ανάπαυση, αργίες.....................................................................................

140

Ι. Η Κυριακή αργία και η εβδομαδιαία ανάπαυση.............................................................................

140

1. Ο βασικός κανόνας.............................................................................

140

2. Οι εξαιρέσεις από την Κυριακή αργία.................................................................................

141

ΙΙ. Οι αργίες...................................................................................

141

ΙΙΙ. Ιδιαίτερα νομικά προβλήματα για την κυριακάτικη εργασία και τις αργίες...................................................................................

142

ΙV. Η αμοιβή για την εργασία τις Κυριακές ή τις μέρες αργίας..................................................................................

143

1. Για τη νόμιμη απασχόληση......................................................................

143

2. Για την παράνομη απασχόληση......................................................................

143

Ε. Η νυχτερινή εργασία και η αμοιβή της..........................................................................................

153

ΣΤ. Οι ειδικές συμφωνίες για τις προσαυξήσεις και το κύρος τους...............................................................................................

144

Ι. Συμφωνίες που αφορούν την υπερωριακή εργασία .............................................................................................

145

ΙΙ. Συμφωνίες που αφορούν την κυριακάτικη και νυχτερινή εργασία .............................................................................................

146

Ζ. Η διευθέτηση και οι λοιπές μορφές οργάνωσης ελαστικού χρόνου εργασίας ...............................................................................................

146

Ι. Η ευέλικτη οργάνωση του χρόνου εργασίας ως εναλλακτικό σύστημα...............................................................................

146

ΙΙ. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις..............................................................................

148

ΙΙΙ. Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας...............................................................................

149

1. Η έννοια της διευθέτησης........................................................................

149

2. Οι δύο τύποι διευθέτησης........................................................................

150

3. Οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη διευθέτηση του χρόνου εργασίας............................................................................

151

α. Ουσιαστικές προϋποθέσεις.................................................................

151

β. Ο τρόπος επιβολής.........................................................................

152

4. Το δικαίωμα αποδέσμευσης των εργαζομένων για προσωπικούς λόγους...............................................................................

154

§ 3. Η άδεια αναψυχής................................................................................

154

Α. Η έννοια και οι προϋποθέσεις για την γένεση της υποχρέωσης της παροχής της..........................................................................................

154

1. Έννοια...............................................................................

154

2. Προϋποθέσεις ..........................................................................................

155

Β. Η νομική μεταχείριση των περιπτώσεων αποχής από την εργασία..................................................................................

156

Γ. Άδεια σε περίπτωση μερικής απασχόλησης..........................................................................

157

Δ. Τύχη της άδειας στην περίπτωση που λύνεται η σύμβαση.................................................................................

157

Ε. Το περιεχόμενο της υποχρέωσης............................................................................

158

Ι. Η εξασφάλιση του ελεύθερου χρόνου.................................................................................

158

ΙΙ. Χρηματικές παροχές που συνδέονται με την άδεια....................................................................................

160

1. Οι αποδοχές άδειας................................................................................

160

2. Το επίδομα άδειας................................................................................

161

ΣΤ. Ο τρόπος εκπλήρωσης της παροχής.................................................................................

162

Ζ. Οι έννομες συνέπειες της μη εκπλήρωσης...........................................................................

163

§ 4. Οι όροι υγιεινής και ασφάλειας................................................................................

164

Α. Το σύστημα πρόληψης και η ευθύνη....................................................................................

164

Ι. Παραδοσιακές επί μέρους ρυθμίσεις..............................................................................

166

ΙΙ. Η επανοριοθέτηση της γενικής υποχρέωσης για πρόληψη...............................................................................

166

1. Οι προδιαγραφές....................................................................

166

2. Οι θεσμοί πρόληψης..........................................................................

167

Β. Η αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών...............................................................................

168

Ι. Τα εργατικά ατυχήματα............................................................................

168

ΙΙ. Οι επαγγελματικές ασθένειες..............................................................................

170

ΙΙΙ. Ευθύνη εργοδότη και κάλυψη του απολεσθέντος εισοδήματος.........................................................................

170

§ 1. Οι υποχρεώσεις του μισθωτού................................................................................

173

Α. Η υποχρέωση παροχής εργασίας και η έκτασή της..........................................................................................

173

Ι. Γενικά..................................................................................

173

ΙΙ. Η υποχρέωση ως προς το είδος της εργασίας...............................................................................

173

1. Προσδιορισμός του είδους εργασίας και η δυνατότητα μονομερούς μεταβολής του.....................................................................................

173

2. Η υποχρέωση για παρεμφερείς και πρόσθετες εργασίες.............................................................................

175

3. Η ανάθεση ανώτερης εργασίας (προαγωγή).......................................................................

176

ΙΙΙ. Η υποχρέωση ως προς τον τόπο παροχής εργασίας...............................................................................

176

IV. Η υποχρέωση ως προς το χρόνο εργασίας...............................................................................

177

Β. Η παράβαση από το μισθωτό της υποχρέωσης για παροχή εργασίας.................................................................................

177

Ι. Η υπαίτια μη παροχή της εργασίας (άρνηση εργασίας, αποχή).............................................................................................

177

ΙΙ. Η ελαττωματική παροχή της εργασίας (πλημμελής εκτέλεση καθηκόντων)........................................................................

178

ΙΙΙ. Η ανυπαίτια αδυναμία παροχής της εργασίας (κώλυμα εργασίας)..............................................................................

179

IV. Η υπερημερία του εργοδότη ως δανειστή...............................................................................

181

Γ. Η υποχρέωση υπακοής.................................................................................

183

Δ. Η υποχρέωση καλόπιστης συμπεριφοράς (υποχρέωση πίστης)...............................................................................................

183

§ 2. Οι υποχρεώσεις του εργοδότη.................................................................................

185

Α. Η υποχρέωση για παροχή μισθού και η γενική θεωρία για το μισθό......................................................................................

186

Ι. Θεωρητική ανάλυση των προβλημάτων γύρω από την έννοια του μισθού..................................................................................

186

1. Η πολυμερής φύση του μισθού...............................................................................

187

2. Ο μισθός ως σύνθετη και περιοδική παροχή..............................................................................

188

α. Γενικά..........................................................................

188

β. Βασικός μισθός και επιδόματα.....................................................................

189

γ. Μισθός και τακτικές αποδοχές......................................................................

190

δ. Τα επιδόματα εορτών (Δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα).....................................................................................

192

3. Παροχές με αμφισβητούμενο μισθολογικό χαρακτήρα.........................................................................

193

α. Οι οικειοθελείς παροχές........................................................................

194

β. Οι αποζημιώσεις................................................................

194

ΙΙ. Η διαπραγμάτευση του μισθού..................................................................................

195

1. Η διαπραγμάτευση σε συλλογικό επίπεδο (νόμιμος μισθός)..............................................................................

195

α. Η αρχή του κατώτατου ορίου μισθού..........................................................................

195

β. Η αρχή της ισότητας των φύλων στην αμοιβή..........................................................................

197

γ. Η αρχή της αυτόματης εφαρμογής του νόμιμου μισθού και η ρήτρα της αναδρομικής αύξησης........................................................................

197

δ. Η αναστολή αυξήσεων νόμιμων μισθών..........................................................................

197

2. Η διαπραγμάτευση σε ατομικό επίπεδο..............................................................................

197

α. Η ατομική συμφωνία για το μισθό............................................................................

197

β. Ειθισμένος μισθός ως υποκατάστατο του νόμιμου και του συμβατικού μισθού..........................................................................

198

ΙΙΙ. Στοιχεία προσδιοριστικά του ύψους του μισθού..................................................................................

198

1. Ο μισθός σε συνάρτηση με την ποσότητα της εργασίας............................................................................

198

α. Ο χρονικός μισθός..........................................................................

199

β. Μισθός «κατά μονάδα παραγωγής» ή «κατ’ αποκοπήν»...................................................................

200

αα) Έννοια......................................................................

200

ββ) Νομικά προβλήματα..............................................................

200

2. Ο μισθός σε συνάρτηση με το είδος της εργασίας............................................................................

201

IV. Το περιεχόμενο του μισθού..................................................................................

201

1. Ο μισθός σε χρήμα................................................................................

201

2. Ο μισθός σε είδος..................................................................................

202

α. Έννοια και προϋποθέσεις παροχής.......................................................................

202

β. Συνέπειες του χαρακτηρισμού της παροχής είδους ως μισθού............................................................................

203

γ. Η αποτίμηση του μισθού σε είδος.............................................................................

204

V. Η αξίωση για το μισθό και η νομική της μεταχείριση..........................................................................

204

1. Γενικά...............................................................................

204

2. Χρόνος πληρωμής..........................................................................

205

α. Η αρχή της προεκπλήρωσης της παροχής εργασίας.......................................................................

205

β. Η προσήκουσα πληρωμή........................................................................

205

γ. Η αρχή της περιοδικότητας της πληρωμής και οι συνέπειες από τη μη έγκαιρη πληρωμή........................................................................

205

3. Προστασία της πληρωμής απέναντι στον εργοδότη...........................................................................

207

α. Η απαγόρευση του συμψηφισμού του μισθού..........................................................................

208

β. Η απαγόρευση της κατάσχεσης ή της επίσχεσης του μισθού............................................................................

209

γ. Η απαγόρευση της παραίτησης από το μισθό............................................................................

209

4. Η προστασία του μισθού απέναντι στους δανειστές του μισθωτού...........................................................................

212

5. Η ειδική προστασία απέναντι στους δανειστές του εργοδότη..........................................................................................

213

VI. Οι σύγχρονες ρυθμίσεις για την προστασία των αξιώσεων του μισθωτού σε περίπτωση αφερεγγυότητας του εργοδότη..............................................................................

216

VII. Παραγραφή..........................................................................

218

Β. Οι υπόλοιπες υποχρεώσεις του εργοδότη................................................................................

218

Ι. Η υποχρέωση σεβασμού δικαιολογημένων συμφερόντων του μισθωτού (υποχρέωση πρόνοιας).............................................................................

218

1. Η γενική υποχρέωση........................................................................

218

2. Ειδικές υποχρεώσεις για πρόνοια που προβλέπονται από το νόμο..................................................................................

219

ΙΙ. Υποχρέωση για σεβασμό της προσωπικότητας του εργαζομένου (προστασία ατομικών δικαιωμάτων του εργαζομένου)........................................................................

219

1. Η δυνατότητα συμβατικών περιορισμών......................................................................

219

2. Η οργάνωση της προστασίας........................................................................

220

3. Οι συνέπειες από την παραβίαση.........................................................................

221

ΙΙΙ. H υποχρέωση παράλειψης και αποτροπής σεξουαλικής παρενόχλησης και λοιπών παρενοχλήσεων....................................................................

221

1. Παρενοχλήσεις ως ανεπίτρεπτες διακρίσεις..........................................................................

221

2. Συνέπειες από την παράβαση της σχετικής υποχρέωσης.......................................................................

223

IV. Η υποχρέωση σεβασμού δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα του εργαζομένου (σεβασμός του δικαιώματος του εργαζομένου για πληροφοριακό αυτοκαθορισμό)...................................................................

224

V. Η υποχρέωση για ίση μεταχείριση..........................................................................

226

1. Έννοια και θεμελίωση..........................................................................

226

2. Οι συνέπειες από τη μη εφαρμογή..........................................................................

227

VI. Η υποχρέωση για απασχόληση του μισθωτού..............................................................................

228

§ 1. Η καταγγελία της σχέσης εργασίας αορίστου χρόνου από τον εργοδότη.................................................................................

231

Α. Γενικά για την καταγγελία.............................................................................

231

1. Έννοια ..........................................................................................

231

2. Το νομοθετικό καθεστώς...........................................................................

232

Β. Η απόλυση του μισθωτού με καταγγελία.............................................................................

232

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.......................................................................

232

ΙΙ. Η απόλυση με τακτική καταγγελία...........................................................................

233

1. Οι τυπικές προϋποθέσεις ..........................................................................................

233

α. Η τακτική καταγγελία με προειδοποίηση.............................................................

234

β. Ο έγγραφος τύπος............................................................................

236

γ. Οι αποζημιώσεις .....................................................................................

236

δ. Η κοινωνικοασφαλιστική κάλυψη του μισθωτού......................................................................

240

ε. Η αναγγελία της καταγγελίας..................................................................

240

στ. Συνέπειες της ακυρότητας της καταγγελίας..................................................................

241

ζ. Συμφωνίες για τους τυπικούς όρους τακτικής καταγγελίας.....................................................................................

243

η. Σύντομες αποσβεστικές προθεσμίες...................................................................

244

2. Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις. Η μη κατάχρηση δικαιώματος ..........................................................................................

245

α. Θέση του προβλήματος για τον έλεγχο των απολύσεων...................................................................

245

β. Γενική θεώρηση του ελληνικού συστήματος ελέγχου των απολύσεων...................................................................

248

γ. Περιπτωσιολογία..........................................................

249

δ. Ο δικαστικός έλεγχος στις απολύσεις που γίνονται από επιχειρησιακές ανάγκες........................................................................

250

ε. Οι ομαδικές απολύσεις.....................................................................

252

αα) Η ιδιαίτερη προβληματική για τις ομαδικές απολύσεις.................................................................................

252

ββ) Πεδίο εφαρμογής του νόμου για τις ομαδικές απολύσεις..................................................................

254

γγ) Έννοια των ομαδικών απολύσεων................................................................

254

δδ) Η διαδικασία των ομαδικών απολύσεων................................................................

257

i) Η συμμετοχική διαδικασία.............................................................

258

α. Η υποχρέωση για πληροφόρηση.....................................................

258

β. Υποχρέωση υποβολής «κοινωνικού πλάνου» (§ 4 άρθ. 3 ν. 1387/1983, που προστέθηκε με το άρθ. 17 § 1 ν. 4472/2017..........................................................

258

γ. Η υποχρέωση για διαβουλεύσεις.....................................................

259

ii) Ο προληπτικός έλεγχος νομιμότητας..........................................................

260

εε) Συνέπειες από τη μη τήρηση των διατάξεων..................................................................

263

στστ) Ειδικοί νομοθετικοί περιορισμοί στις απολύσεις..................................................................

264

ΙΙΙ. Η απόλυση με έκτακτη καταγγελία...........................................................................

265

1. Γενικά...............................................................................

265

2. Οι κατ’ ιδίαν περιπτώσεις ..........................................................................................

266

α. Επίμεμπτη συμπεριφορά του μισθωτού......................................................................

266

β. Η ανώτερη βία................................................................................

269

γ. Η πτώχευση......................................................................

270

ΙV. Η μονομερής μεταβολή των όρων εργασίας και η τροποποιητική καταγγελία .............................................................................................

270

1. Τα νόμιμα μέσα για την τροποποίηση των όρων εργασίας ..........................................................................................

270

2. Η μονομερής βλαπτική μεταβολή...........................................................................

271

3. Το τεκμήριο της εξομοίωσης της μονομερούς βλαπτικής μεταβολής με καταγγελία.........................................................................

272

§ 2. Η καταγγελία της σύμβασης εργασίας από το μισθωτό (η παραίτηση του μισθωτού)...............................................................................

273

Α. Γενικές παρατηρήσεις.........................................................................

273

Β. Η άσκηση του δικαιώματος καταγγελίας από το μισθωτό..................................................................................

274

Γ. Η αποχή από την εργασία ως καταγγελία της σύμβασης...............................................................................

275

Ι. Οι περιπτώσεις δικαιολογημένης αποχής.................................................................................

275

ΙΙ. Η αυθαίρετη απουσία................................................................................

276

Δ. Η αποχώρηση λόγω συνταξιοδότησης....................................................................

277

Ι. Αποχώρηση λόγω συμπλήρωσης προϋποθέσεων πλήρους συνταξιοδότησης..................................................................

277

ΙΙ. Παραίτηση με συγκατάθεση του εργοδότη..............................................................................

278

§ 3. Η λύση της σύμβασης εργασίας ορισμένου χρόνου.....................................................................................

279

Α. Γενικές παρατηρήσεις ...............................................................................................

279

Β. Τρόποι καθορισμού του χρόνου λήξης......................................................................................

281

Ι. Η αναφορά σε χρονική μονάδα και συναφείς τρόποι..................................................................................

281

ΙΙ. Η ισόβια σύμβαση εργασίας και η ρήτρα μονιμότητας.........................................................................

282

Γ. Οι διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου...................................................................................

286

Ι. Η παραδοσιακή αντιμετώπιση........................................................................

286

ΙΙ. Οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου στο δίκαιο της ευελιξίας...............................................................................

287

1. Οι νέες αντιλήψεις για την ελαστικότητα των εργασιακών σχέσεων.............................................................................

287

2. Το δίκαιο κοινοτικής προέλευσης και η επιχειρούμενη ισορ­ροπία ευελιξίας και ασφάλειας ..........................................................................................

288

Δ. Η καταγγελία της σύμβασης για σπουδαίο λόγο.......................................................................................

292

Ι. Γενικά..................................................................................

292

ΙΙ. Η έννοια του σπουδαίου λόγου...................................................................................

294

IΙΙ. Αποτελέσματα της καταγγελίας..........................................................................

296

§ 4. Παρεπόμενες υποχρεώσεις του εργοδότη κατά τη λύση της σύμβασης εργασίας..................................................................................

298

Α. Η υποχρέωση παροχής ελεύθερου χρόνου (άδειας) για εξεύρεση εργασίας.................................................................................

298

Β. Υποχρέωση για παροχή πιστοποιητικού εργασίας.................................................................................

298

§ 1. Οι συνδικαλιστικές ελευθερίες................................................................................

301

Α. Έννοια και νομικά χαρακτηριστικά ...............................................................................................

301

1. Έννοια...............................................................................

301

2. Νομικά Χαρακτηριστικά................................................................

303

Β. Οι επιμέρους συνδικαλιστικές ελευθερίες...............................................................................

303

Ι. Ατομικές συνδικαλιστικές ελευθερίες.............................................................................

303

ΙΙ. Συλλογικές συνδικαλιστικές ελευθερίες.............................................................................

304

Γ. Η κατοχύρωσή τους........................................................................................

305

§ 2. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ................................................................................................

306

Α. Έννοια και διακρίσεις ...............................................................................................

306

Ι. Έννοια..................................................................................

306

ΙΙ. Οι διακρίσεις.............................................................................

308

Β. Η ίδρυση....................................................................................

309

Γ. Η λειτουργία της συνδικαλιστικής οργάνωσης και η κατοχύρωση της εσωτερικής της αυτονομίας.............................................................................

310

Δ. Η γενική συνέλευση ...............................................................................................

311

Ι. Η σύγκληση και η απόφαση..............................................................................

311

ΙΙ. Οι ακυρότητες των αποφάσεων των γ.σ. των συνδικαλιστικών οργανώσεων.........................................................................

312

Ε. Διοικητικό συμβούλιο ...............................................................................................

313

Ι. Συγκρότηση και αρμοδιότητες........................................................................

313

1. Συγκρότηση.......................................................................

313

2. Αρμοδιότητες....................................................................

314

ΙΙ. Ο διορισμός προσωρινής διοίκησης με δικαστική απόφαση..............................................................................

315

1. Το άρθρο 69 ΑΚ και η κατοχύρωση της εσωτερικής αυτονομίας........................................................................

315

2. Λόγοι διορισμού προσωρινής διοίκησης...........................................................................

315

α. Οι ιδιαίτεροι προβληματισμοί για την περίπτωση έλλειψης προσώπων διοίκησης.....................................................................

316

αα) Περιπτώσεις έλλειψης προσώπων διοίκησης..................................................................

316

ββ) Έλλειψη διοίκησης και έλλειψη μελών διοίκησης..................................................................

316

γγ) Η έκταση της αναπλήρωσης των ελλειπόντων μελών........................................................................

317

3. Η απόφαση για το διορισμό και η έκταση της εξουσίας της διορισμένης διοίκησης...........................................................................

317

§ 3. Η κατοχύρωση της δράσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων............................................................................

318

Α. Η προστασία γενικά της εξωτερικής συνδικαλιστικής δράσης...............................................................................................

318

Β. Προστασία της συνδικαλιστικής δράσης από την εργοδοτική εξουσία και από επεμβάσεις τρίτων....................................................................................

320

Ι. Γενικές παρατηρήσεις.......................................................................

320

ΙΙ. Ειδικές απαγορεύσεις που αποσκοπούν στην προστασία ατομικώς των μισθωτών..............................................................................

321

ΙΙΙ. Ειδικές απαγορεύσεις που αποσκοπούν στην προστασία της ίδιας της συνδικαλιστικής οργάνωσης...........................................................................

321

IV. Η προστασία της συνδικαλιστικής δράσης μέσω της απαγόρευσης προσβολής του δικαιώματος απασχόλησης........................................................................

322

1. Η γενική προστασία κάθε εργαζομένου ..........................................................................................

322

2. Η ειδική προστασία των συνδικαλιστικών στελεχών............................................................................

323

§ 1. Η συλλογική αυτονομία και το δικαίωμα για ελεύθερες διαπραγματεύσεις...................................................................

325

Α. Έννοια και συνταγματική θεμελίωση της συλλογικής αυτονομίας.............................................................................

325

Ι. Έννοια της συλλογικής αυτονομίας...........................................................................

325

ΙΙ. Η συνταγματική θεμελίωση και τα όριά της........................................................................................

326

1. Όρια ως προς τους διαδικαστικούς όρους άσκησής της.....................................................................................

326

α. Η ελεύθερη επιλογή του μέσου. Συμφωνίες ενοχικού και κανονιστικού τύπου............................................................................

326

β. Ο καθορισμός του φορέα άσκησης.......................................................................

327

γ. Η ελευθερία για τους λοιπούς όρους διάπλασης του δικαιώματος.................................................................

328

2. Όρια ως προς το περιεχόμενό της.....................................................................................

328

3. Σχέσεις κανονιστικής εξουσίας συνδικαλιστικών οργανώσεων και κανονιστικής εξουσίας της πολιτείας............................................................................

330

Β. Η γενική εικόνα από τις ανατροπές στις βασικές επιλογές του ν. 1876/1990 από τους νόμους για τα μνημόνια................................................................................

337

Γ. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και οι νέες οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις.................................................................................

338

Δ. Η ρύθμιση του δικαιώματος για συλλογικές διαπραγματεύσεις...............................................................................................

341

Ι. Το αμφιμερές δικαίωμα για διαπραγμάτευση και η διαμόρφωση αντίστοιχης υποχρέωσης για διαπραγμάτευση...................................................................

341

ΙΙ. Η διαδικασία των διαπραγματεύσεων και οι υποχρεώσεις κατά τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων................................................................

343

1. Η έναρξη των διαπραγματεύσεων.............................................................

343

2. Η υποχρέωση για καλόπιστη διαπραγμάτευση.................................................................

343

3. Η υποχρέωση του εργοδότη για πληροφόρηση....................................................................

343

4. Το δικαίωμα των μερών για πληροφόρηση από τις δημόσιες αρχές.................................................................................

344

5. Το δικαίωμα παρέμβασης τρίτων κατά τις διαπραγματεύσεις...............................................................

344

§ 2. Η συλλογική σύμβαση εργασίας........................................................................................

344

Α. Έννοια και φύση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας.................................................................................

344

Ι. Εννοιολογικός προσδιορισμός.....................................................................

344

ΙΙ. Η φύση.....................................................................................

345

1. Η συμβατική φύση και το ενοχικό μέρος.................................................................................

345

α. Η συμβατική φύση.............................................................................

345

β. Το ενοχικό μέρος και η αποστολή του...............................................................................

345

2. Η κανονιστική φύση και η νομική μεταχείριση του κανονιστικού μέρους...............................................................................

346

Β. Διακρίσεις των σ.σ.εργ. ...............................................................................................

346

Ι. Τα είδη των σ.σ.εργ. και τα χρησιμοποιούμενα κριτήρια...............................................................................

346

1. Ο καθορισμός των ειδών από τον νομοθέτη...........................................................................

346

2. Οι ιδιαιτερότητες για τις διακρίσεις των σ.σ.εργ. των μισθωτών δημοσίου...........................................................................

348

ΙΙ. Τα τοπικά σύμφωνα απασχόλησης........................................................................

350

Γ. Σχέσεις σ.σ.εργ. με τους άλλους διαμορφωτικούς παράγοντες των όρων εργασίας και σχέσεις ανάμεσα στις κατ’ ιδίαν σ.σ.εργ...................................................................................

350

Ι. Σχέσεις σ.σ.εργ. και νόμου...................................................................................

350

1. Η αρχή της ευνοϊκότητας και οι λοιπές αρχές στις μεταξύ τους σχέσεις...............................................................................

350

2. Ο προσδιορισμός της ευνοϊκότητας μιας ρύθμισης............................................................................

351

3. Η υπεροχή των κανόνων αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου..........................................................................................

352

ΙΙ. Σχέσεις σ.σ.εργ. και ατομικής σύμβασης.............................................................................

352

1. Προσδιορισμός των αμοιβαίων σχέσεων.............................................................................

352

2. Η παράκαμψη της υποχρεωτικότητας από την αρχή της εύνοιας..............................................................................

353

ΙΙΙ. Οι μεταξύ των σ.σ.εργ. σχέσεις και η έννοια της συρροής σ.σ.εργ. .............................................................................................

354

1. Έννοια της συρροής.............................................................................

354

2. Τα διάφορα συστήματα επιλογής............................................................................

355

3. Η αποκλειστική εφαρμογή μιας σ.σ.εργ. ανεξάρτητα από την ευνοϊκότητα της ρύθμισης στο σύστημα του ν. 1876/1994 και των νεότερων ρυθμίσεων..........................................................................

356

4. Διαδοχή σ.σ.εργ. ..........................................................................................

356

Δ. Συλλογικές συμβάσεις και μεταβίβαση επιχειρήσεων..........................................................................

358

Ε. Η κατάρτιση της σ.σ.εργ. ...............................................................................................

358

Ι. Η ικανότητα για σύναψη σ.σ.εργ. .............................................................................................

358

ΙΙ. Αρμοδιότητα για σύναψη συγκεκριμένης σ.σ.εργ. .............................................................................................

361

1. Η αρμοδιότητα για σύναψη..............................................................................

361

2. Η επιλογή ανάμεσα σε πλείονες αρμόδιες συνδικαλιστικές οργανώσεις........................................................................

362

ΙΙΙ. Η σύναψη της συμφωνίας και η ολοκλήρωση της κατάρτισης της σ.σ.εργ. .............................................................................................

363

IV. Η διάρκεια ισχύος...................................................................................

364

V. Η κατάσταση των μερών μετά τη λύση της σ.σ.εργ. .............................................................................................

366

ΣΤ. Το περιεχόμενο των σ.σ.εργ. ...............................................................................................

368

Ι. Η ευρεία δυνατότητα για τη ρύθμιση θεμάτων συνδεόμενων με τις εργασιακές σχέσεις.................................................................................

368

ΙΙ. Τα κατ’ ιδίαν αντικείμενα των σ.σ.εργ. .............................................................................................

369

Ζ. Η δέσμευση εργοδοτών και εργαζομένων από τη σ.σ.εργ. ...............................................................................................

372

Ι. Η αυτόματη δέσμευση..............................................................................

372

ΙΙ. Η εκούσια εφαρμογή.............................................................................

373

ΙΙΙ. Η δέσμευση από τη διοικητική επέκταση της ισχύος της σ.σ.εργ. .............................................................................................

373

§ 3. Η μετατροπή των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε συλλογική διαφορά και η διαιτητική επίλυσή τους.........................................................................................

375

Α. Η έννοια των συλλογικών διαφορών εργασίας.................................................................................

375

Β. Οι ρυθμισμένες από το νόμο διαδικασίες και οι μορφές επίλυσης συλλογικών διαφορών από τρίτους...................................................................................

378

Ι. Η συμφιλίωση..........................................................................

378

1. Η συμφιλίωση κατά το νόμο 1876/1990.........................................................................

378

2. Η συμφιλιωτική διαδικασία με το νέο νόμο (άρθ. 3 επ. ν. 3996/2011, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθ. 23, ν. 4144/2013) ..........................................................................................

379

ΙΙ. Η μεσολάβηση.........................................................................

380

1. Εννοιολογικά στοιχεία.............................................................................

380

2. Τυπικές προϋποθέσεις για την έναρξη της μεσολάβησης.....................................................................

381

3. Η επιλογή του μεσολαβητή.......................................................................

382

4. Η διαδικασία ενώπιον του μεσολαβητή και το έργο αυτού.................................................................................

382

ΙΙΙ. Η διαιτησία..............................................................................

385

1. Εννοιολογικά στοιχεία.............................................................................

385

2. Η διαδικασία μετά τη νέα ρύθμιση.............................................................................

385

3. Η επιλογή του διαιτητή και το έργο του μέχρι την έκδοση της απόφασης..........................................................................

386

4. Η διαιτητική απόφαση............................................................................

387

α. Ο κανονιστικός χαρακτήρας και η εξομοίωση με σ.σ.εργ. .....................................................................................

387

5. Η πρόβλεψη δευτεροβάθμιας διαιτητικής κρίσης...............................................................................

388

Γ. Οι υπηρεσίες υποστήριξης της διαπραγμάτευσης και επίλυσης των συλλογικών διαφορών. Ο Ο.ΜΕ.Δ. και το σύστημα μεσολάβησης και διαιτησίας...............................................................................

389

Ι. Η πρόβλεψη αυτόνομου διοικητικού φορέα και ανεξαρτήτου σώματος Μ-Δ..........................................................................................

389

ΙΙ. Το νομικό καθεστώς του Ο.ΜΕ.Δ. και του σώματος Μ-Δ..........................................................................................

390

§ 4. Δικαστικές διαφορές για το κύρος σ.σ.εργ. και δ.α. ................................................................................................

391

§ 1. Η περιπετειώδης ένταξη του δικαιώματος απεργίας στη δημο­κρατική έννομη τάξη........................................................................................

393

Α. Από την κοινωνική απαξίωση σε κοινό δικαίωμα καθολικής αναγνώρισης ............................................................................................... ...............................................................................................

393

Β. Η συνταγματική κατοχύρωση και η διεθνής αναγνώριση............................................................................

395

§ 2. Η έννοια και οι διάφορες μορφές της απεργίας..................................................................................

395

Α. Η έννοια της απεργίας.................................................................................

395

Ι. Τα τρία βασικά της στοιχεία................................................................................

395

ΙΙ. Οι μέθοδοι για την αμφισβήτηση........................................................................

398

Β. Οι διάφορες μορφές απεργίας.................................................................................

398

Ι. Καθολική – Μερική – Περιστροφική Απεργία................................................................................

398

ΙΙ. Λευκή Απεργία................................................................................

399

ΙIΙ. Συνεχιζόμενη Απεργία – Διαλείπουσα Απεργία – Στάση εργασίας...............................................................................

400

IV. Συνδικαλιστική – Αδέσποτη Απεργία................................................................................

400

V. Διεκδικητική – Προειδοποιητική Απεργία και Απεργία Διαμαρτυρίας.......................................................................

400

VI. Πολιτική και Επαγγελματική Απεργία................................................................................

401

VII. Απεργία Αλληλεγγύης........................................................................

402

§ 3. Η άσκηση του δικαιώματος της απεργίας..................................................................................

403

Α. Γενικοί Όροι.......................................................................................

403

Ι. Απόφαση γ.σ. .............................................................................................

403

ΙΙ. Λοιποί όροι......................................................................................

404

Β. Ειδικοί Όροι για τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας.................................................................................

405

Γ. Απαγορεύσεις στη συμπεριφορά του εργοδότη................................................................................

406

§ 4. Οι συνέπειες από άσκηση της απεργίας..................................................................................

407

Α. Οι συνέπειες από τη νόμιμη άσκηση...................................................................................

407

Ι. Η αποδέσμευση από κυρώσεις για άρνηση παροχής εργασίας.............................................................................................

407

ΙΙ. Η αναγνώριση του ανασταλτικού αποτελέσματος.....................................................................

408

ΙΙΙ. Η πρόωρη άρση του ανασταλτικού αποτελέσματος με την πολιτική επιστράτευση........................................................................

410

Β. Η παράνομη απεργία και οι συνέπειές της..........................................................................................

410

Ι. Η οριοθέτηση του παρανόμου της απεργίας...............................................................................

410

1. Κηρυχθείσα απεργία με ελλείποντα τα εννοιολογικά στοιχεία.............................................................................

410

2. Ο χαρακτηρισμός μιας απεργίας ως παράνομης με τη στενή του όρου έννοια................................................................................

411

3. Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος απεργίας............................................................................

412

α. Η αναγκαία προσαρμογή.................................................................

412

β. Τα όρια της επιτρεπόμενης ζημίας...........................................................................

414

γ. Απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης και η αρχή της αναλογικότητας..............................................................

415

δ. Η αρχή της ultima ratio..............................................................................

416

ΙΙ. Το τεκμήριο νομιμότητας και οι συνέπειες από τη συμμετοχή σε παράνομη απεργία................................................................................

417

1. Η αποχή ως αυθαίρετη απουσία.............................................................................

417

2. Η άρση του αυθαίρετου της αποχής μετά τη δικαστική αναγνώριση του παράνομου της απεργίας............................................................................

418

3. Οι συνέπειες της αυθαίρετης αποχής...............................................................................

419

§ 5. Οι δικαστικές διαφορές..................................................................................

420

§ 1. Οι έννοιες της επιχείρησης και της εκμετάλλευσης........................................................................

423

§ 2. Όργανα εκπροσώπησης του προσωπικού............................................................................

424

§ 3. Ο κανονισμός εργασίας..................................................................................

426

Α. Η κατάρτιση...............................................................................

426

Β. Περιεχόμενο κανονισμού εργασίας............................................................. Περιεχόμενο κανονισμού εργασίας.................................................................................

427

Γ. Συμπληρωματικές δραστηριότητες (άρθ. 16 §§ 2, 3 ν. 1767/1988) ...............................................................................................

429

Αλφαβητικό Ευρετήριο

Ατομικές εργασιακές σχέσεις ...............................................................................................

431

Συλλογικές εργασιακές σχέσεις ...............................................................................................

439