Ιδού ένα παράξενο βιβλίο. Τιτλοφορείται Πραγματεία για τα ζώα, τίτλος που παραπέμπει στο αρχαιότερο σύγγραμμα, εκείνο του Αριστοτέλη, πάνω στο ζήτημα αυτό. Η παρούσα πραγματεία δεν σχετίζεται, ωστόσο, καθόλου με το έργο του διάσημου θεμελιωτή των φυσικών επιστημών και της συστηματικής ταξινόμησης των ζώντων οργανισμών. Όποιος αναζητεί έναν οιονεί ουσιοκεντρικό περί ζώων λόγο δεν θα αποκομίσει τίποτα. Εκείνος που ζητά να γνωρίσει τον βαθμό ανάπτυξης της ζωολογίας την εποχή του Διαφωτισμού δεν θα μάθει, επίσης, τίποτα παραπάνω. Και όλα αυτά, διότι το αληθινό αντικείμενο του βιβλίου είναι η σχέση ανθρώπου και ζώου, σχέση που δεν νοείται καθ’ εαυτήν παρά στον βαθμό που μας διαφωτίζει για τη φύση του ανθρώπινου πνεύματος.

                Πρόκειται για έργο πολεμικής. Το έργο βάλλει, καταρχάς, εναντίον των υποστηρικτών της καρτεσιανής θεωρίας των ζώων-μηχανών και, πίσω από αυτούς, εναντίον του Μπυφόν, συγγραφέα μιας διάσημης Φυσικής ιστορίας. Πέρα όμως από τις συγκυριακές πολεμικές, οι θέσεις που υπερασπίζεται η Πραγματεία διεκδικούν μια αδιαμφισβήτητη επικαιρότητα: η επικαιρότητα αυτή δεν συνίσταται στο να μάθουμε πώς οφείλουμε να συμπεριφερόμαστε στα ζώα, πόσο μάλλον στο να διερωτηθούμε, όπως θα κάνουν οι ωφελιμιστές του 18ου αιώνα, καθώς και ορισμένοι σύγχρονοι φιλόσοφοι, αν τα ζώα έχουν δικαιώματα ή αν έχουμε υποχρεώσεις απέναντί τους. Συνίσταται, πολύ πιο καίρια, στο να αποκριθούμε στο εξής θεμελιώδες ερώτημα: Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου;

Denis Collin

❖ ❖ ❖

Ο αβάς Étienne Bonnot de Condillac (ετιέν Μπονό ντε Κοντιγιάκ)γεννήθηκε στην Γκρενόμπλ το 1714 και πέθανε στο Flux το 1780. Μαθήτευσε στους Ιησουίτες στη Λυών και στο Ιεροδιδασκαλείο του Saint-Sulpice στο Παρίσι. Χειροτονήθηκε ιερέας, αλλά ουσιαστικά δεν άσκησε ποτέ τα καθήκοντά του. Στο Παρίσι συνδέθηκε στενά με τους Διαφωτιστές (Ρουσσώ, Ντιντερό, Ντ’ Αλαμπέρ, Βολταίρο, κ.ά.), και πολύ γρήγορα απέκτησε μεγάλη φήμη, συμμετέχοντας με πλήθος βιβλίων στην πνευματική ζωή και στην πάλη των ιδεών της εποχής του. Όπως σημειώνει ο Jacques Patry: «το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του Κοντιγιάκ είναι η ήρεμη περιφρόνησή του για τις παραδεδομένες αντιλήψεις. Τα γραπτά του δεν έχουν στοιχεία αποστολικού ενθουσιασμού ή πολεμικής. Φίλος των Διαφωτιστών σίγουρα, αλλά ξένος προς την προσηλυτιστική τους διάθεση. Και αναμφίβολα θα τον ξένιζε η ματεριαλιστική ερμηνεία που έδωσαν στα κείμενά του οι πνευματικοί του διάδοχοι, ο ελβέτιος ή ο Χόλμπαχ. Ωστόσο, επίσης αναμφίβολα, το έργο του προαναγγέλλει τη θετικιστική φιλοσοφία του επόμενου αιώνα».

Στα ελληνικά, κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Δοκίμιο περί της καταγωγής των ανθρωπίνων γνώσεων (εκδ. Καστανιώτη).