Η αντιμετώπιση της κρίσης χρέους Κρατών-μελών της Ευρωζώνης, η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης αλλά και η απάντηση της Ένωσης στα πρόσφατα τρομοκρατικα κτυπήματα έφεραν στο επίκεντρο του πολιτικού και νομικού διαλόγου την αρχή της αλληλεγγύης και την θέση, που αυτή κατέχει στην διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης γενικότερα και στην ενωσιακή έννομη τάξη ειδικότερα. Η έναρξη της συζήτησης αυτής, πάντως, συνέπεσε με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας, που κάνει για πρώτη φορά στο ρυθμιστικό επίπεδο των Συνθηκών μια εκτεταμένη χρήση του όρου αλληλεγγύη τόσο στο πλαίσιο των αρχών, των αξιών και των στόχων όσο και στο πλαίσιο επιμέρους τομέων πολιτικής της Ένωσης.
Η μελέτη διευρευνά αρχικά το εννοιολογικό περιεχόμενο της αλληλεγγύης στην πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τις σχέσεις του με συναφείς έννοιες, όπως είναι, μεταξύ άλλων, αυτές της πίστης, της καλόπιστης συνεργασίας, της αμοιβαιότητας, της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και της ευθύνης. Κατόπιν, με δεδομένη την εκτεταμένη χρήση της έννοιας στις Συνθήκες εξετάζεται το πεδίο εφαρμογής της αλληλεγγύης στην έννομη τάξη της Ένωσης και ο τρόπος που αυτή εκδηλώνεται κάθε φορά σε επί μέρους τομείς πολιτικής. Τέλος, προσεγγίζεται η νομική φύση της αρχής. Αποτελεί θεμελιώδη ή καταστατική αρχή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή γενική αρχή του ενωσιακού δικαίου ή, απλώς, ένα ιδεώδες με ασαφή και προγραμματικό χαρακτήρα;
Πρόλογος VII
Συντομογραφίες XI
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1
2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 7
2.1 Η αλληλεγγύη ως αντικείμενο των πολιτικών επιστημών 8
2.2 Η αλληλεγγύη στο διεθνές δίκαιο 11
2.3 Η αλληλεγγύη στο εθνικό δίκαιο 21
2.4 Η αλληλεγγύη στο κοινοτικό κεκτημένο 25
2.5 Οι σύγχρονες προκλήσεις και οι προσαρμογές της ενωσιακής έννοιας της αλληλεγγύης 31
2.6 Σύνθεση 38
3. ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ 43
3.1 Η αλληλεγγύη στο πλαίσιο των ιδεωδών, των αξιών και των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης 44
3.2 Η αλληλεγγύη μεταξύ των Κρατών-μελών της Ένωσης 48
3.2.1 Η θεσμική αλληλεγγύη 48
3.2.2 Η οικονομική αλληλεγγύη 52
(α) Η Πολιτική Συνοχής 52
(β) Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας: η αλληλεγγύη μεταξύ αλληλεξάρτησης και «ηθικού κινδύνου» 54
(γ) Η παροχή στήριξης έκτακτης ανάγκης εντός της Ένωσης: ο Κανονισμός (ΕΕ) 369/2016 Συμβουλίου 60
3.2.3 Οι ρήτρες αλληλεγγύης και αμοιβαίας συνδρομής 64
(α) Η ρήτρα αλληλεγγύης 66
(β) Η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής 73
3.3 Η αλληλεγγύη των Κρατών-μελών απέναντι στα άτομα 78
3.3.1 Γενικά 78
3.3.2 Ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια 80
3.3.3 Εμπορική φιλελευθεροποίηση και αλληλεγγύη προς τους εργαζόμενους 89
3.3.4 Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και αλληλεγγύη 91
(α) Το πεδίο εφαρμογής του Χάρτη 96
(β) Ο Χάρτης και οι αρμοδιότητες της Ένωσης 102
(γ) Η διάκριση δικαιωμάτων και αρχών 103
4. Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ 107
4.1 Ο θεμελιώδης χαρακτήρας της αρχής της αλληλεγγύης 109
4.2 Η αρχή της αλληλεγγύης και οι γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης 115
5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 121
Βιβλιογραφία 125
Ι. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ 125
II. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ 127
Νομολογία ΔΕΚ/ΔΕΕ 149
Αλφαβητικό ευρετήριο 153
