Αλυτρωτική και ανταρτική πραγματεία, το Μαρτύρων και ηρώων αίμα είναι ταυτόχρονα και μια προσωπική εμπειρία όπου το πρόσωπο του συγγραφέα δεν απουσιάζει από καμιά σελίδα. Ο διπλός αυτός χαρακτήρας του έργου αποτυπώνεται και στο ύφος του, όπου εναλλάσσονται η αφήγηση, ο μονόλογος, η περιγραφή και η ανάλυση˙ […] Το πρόσωπο είναι ανεπιφύλακτα παρόν στις σελίδες της αλυτρωτικής και πολεμικής αυτής πραγματείας. Με αποτέλεσμα να έχουμε ένα από τα πρώτα έργα –και ένα από τα καλύτερα έργα στην ελληνική γλώσσα, ανεξάρτητα από τις ιδέες του– όπου η ιστορική δράση του ήρωα φωτίζεται από τις προσωπικές του εξομολογήσεις και αντιφάσεις, από τις ματαιώσεις του, από τη δύσκολη συζήτηση με τον εαυτό του.

(Από το επίμετρο του Ν. Ε. Καραπιδάκη)

Ίων Δραγούμης-Ίδας

1878-1920

Ο Ίων Νικολάου Δραγούμης (1878-1920) είναι μία από τις πιο ιδιάζουσες αλλά και από τις πιο αξιόλογες προσωπικότητες της νεωτέρας Ελλάδος. Ιδεολόγος που μετέφερε μηχανικά τις ιδέες του στην πράξη, άρχισε τη διπλωματική του σταδιοδρομία απ’ το Μοναστήρι, όπου τοποθετήθηκε τη αιτήσει του, το 1902. Τα αμέσως επόμενα χρόνια βρίσκεται διαδοχικά ως προξενικός αντιπρόσωπος της Ελλάδος στις Σέρρες, τη Φιλιππούπολη, τον Πύργο, την Αδριανούπολη, την Αλεξανδρούπολη και την Κωνσταντινούπολη, και συμβάλλει τα μέγιστα στην πολιτική οργάνωση του Μακεδονικού Αγώνος. Το 1909 αναμιγνύεται ενεργώς στην Επανάσταση του Γουδί και, τρία χρόνια αργότερα, διαπραγματεύεται, ως διπλωματικός αντιπρόσωπος της Ελλάδος, την παράδοση της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό Στρατό. Το 1915 αναμιγνύεται στην πολιτική, περιπλέκεται στην περιπέτεια του διχασμού και δολοφονείται, τέλος, τον Ιούλιο του 1920.

Η κοσμοθεωρία του συνοψίζεται στο αξίωμα ότι το έθνος είναι βαθμίς ανυψώσεως του ατόμου. Οι πολιτικές δοξασίες του είναι απίθανα προοδευτικές για την εποχή και την παράταξη στην οποία ανήκει· κοινοτική οργάνωση, διοικητική αποκέντρωση, συνεργατικοί συνεταιρισμοί. Οι δοξασίες του για το Ανατολικό ζήτημα –και εργάσθηκε με φανατισμό προς αυτή την κατεύθυνση, πλησιάζοντας τους Νεότουρκους, μετά την τουρκική επανάσταση του 1908– είναι ακόμη ευρύτερες και επισημαίνουν ένα πνεύμα με οξύτατη πολιτική διορατικότητα. Ο Ίων Δραγούμης πίστευε στη συνεννόηση και τη συνεργασία των λαών της Ανατολής, με αντικειμενικό σκοπό τη σύμπηξη μιας μεγάλης Ανατολικής Ομοσπονδίας. «Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα», είναι το πρώτο λογοτεχνικό έργο του Ίωνος Δραγούμη. Δημοσιεύθηκε το 1907 και, σε δεύτερη έκδοση, το 1914, με το ψευδώνυμο Ίδας. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθή ως μυθιστόρημα νεανικού προβληματισμού αλλά είναι, περισσότερο, ένα μυθιστορηματικό δοκίμιο πού αγγίζει θαρραλέα, όσο και βασανιστικά, τα μεγάλα προβλήματα του ελληνισμού. Όπως σ’ όλα τα λογοτεχνικά έργα του Δραγούμη –«Σαμοθράκη», «Όσοι ζωντανοί», «Μονοπάτι», «Σταμάτημα»– κυριαρχούν κ’ εδώ τα αυτοβιογραφικά στοιχεία και οι περί του πρακτέου ιδέες και θεωρίες του που τόσο μαχητικά επιχείρησε να μεταφέρη στην πράξη και να τις επιβάλη. Αυτές ακριβώς οι επεκτάσεις μέσα στα λογοτεχνήματά του δεν επέτρεψαν, μέχρι σήμερα, να εκτιμηθή αντικειμενικά η πεζογραφία του Ίωνος Δραγούμη.-Ίδα. Και είναι αναμφισβήτητο ότι μέσα στο έργο του εμφανίζονται οι πρώτες σελίδες της πεζογραφίας μας που είναι γραμμένες σ’ αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «αττική δημοτική γλώσσα», μια ολοφάνερη δηλαδή και επιτυχημένη προσπάθεια προσανατολισμού της δημοτικής σε ένα ενιαίο αφηγηματικό ύφος, πλαστικό και απαλλαγμένο από βαναυσότητες.