Η άνθηση της ελληνικής παιδείας στην Ήπειρο στα χρόνια της ύστερης Τουρκοκρατίας έως και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα είναι μία πραγματικότητα αδιαμφισβήτητη το ίδιο και ο ζήλος των Ελλήνων για τα σχολεία τους, για την αριθμητική ανάπτυξη και τη συνεχή ποιοτική τους αναβάθμιση. Η ίδρυση όμως του αλβανικού κράτους και η παραχώρηση σ` αυτό ενός τμήματος της Ηπείρου, όπου κατοικούσε συμπαγής ελληνικός πληθυσμός, είναι το σημείο που σηματοδοτεί την απαρχή της σταδιακής αριθμητικής μείωσης των ελληνικών σχολείων. Παρά την έγκαιρη εκ μέρους της ελληνικής πλευράς διάγνωση του κινδύνου και την υπογραφή διμερών συμφωνιών που σε μεγάλο βαθμό εξασφάλιζαν τα εκπαιδευτικά δικαιώματα των Ελλήνων, θα έπρεπε να θεωρηθεί από τότε ακόμη αναμενόμενη η επιθυμία ενός νεότευκτου κράτους, όπως ήταν το αλβανικό, να στήσει από την αρχή ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να ανταποκρίνεται στα εθνικά του ιδεώδη, να καλλιεργεί στη νέα γενιά την ιδέα της εθνικής ενότητας και συνέχειας και ταυτόχρονα να προωθεί, έμμεσα αλλά συστηματικά, την αφομοίωση των μειονοτήτων που είχαν παραμείνει εντός των συνόρων του. Έκτοτε, η ελληνική εκπαίδευση θα υποστεί ποικίλες πιέσεις και θα βρεθεί αντιμέτωπη με δυσεπίλυτα προβλήματα, πολύ δε περισσότερο με την αναπόδραστη συρρίκνωση του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού.
[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]