Η Μικρά Ασία βρίσκεται στο κέντρο των ενδιαφερόντων πολλών Βυζαντινολόγων. Θυμούμαι τον αείμνηστο δάσκαλό μας Διονύσιο Ζακυθηνό που υποστήριζε πως αν η Κωνσταντινούπολη ήταν η καρδιά της αυτοκρατορίας, η Μικρά Ασία ήταν οι πνεύμονές της. Για πολλούς αιώνες, οι Βυζαντινοί θεωρούσαν πως η Ανατολή βρισκόταν ιεραρχικά, οικονομικά και πολιτικά υψηλότερα από την Δύση, δηλαδή τα Βαλκάνια και την Νότια Ιταλία. Ήταν το κύριο σύνορο με την «άλλη θρησκεία», το Ισλάμ, κι εκεί στάθηκαν οι ακρίτες υπερασπιστές της Χριστιανοσύνης. Η αραβική απειλή, πολύ χειροπιαστή, οδήγησε στη συγκέντρωση των αυτοκρατορικών δυνάμεων στο σύνορο αυτό. Επακολούθησε η επιτυχημένη απόκρουση των επιθέσεων και η μεγάλη αντεπίθεση του 10ου αιώνα. Η αρχή της πτώσης της Μικράς Ασίας τον 11ο αιώνα συμπίπτει με τα πρώτα σημάδια της παρακμής του Βυζαντίου, που σταδιακά, με μερικές παλινδρομήσεις θα οδηγήσει στην τελική κατάρρευση. Δεν έχει νόημα να αναζητήσουμε εδώ αν η παρακμή οφείλεται στην πτώση της Μικρασίας ή αν την προκάλεσε. Το βέβαιο είναι ότι τα δύο ιστορικά φαινόμενα συνέπεσαν χρονικά, και ότι κάθε φορά που σημειωνόταν κάποια αναγέννηση του Ελληνισμού στην Ανατολή, π.χ. στο κράτος της Νίκαιας, αυτή συνέπιπτε με περίοδο σχετικής ακμής ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Και το αντίθετο. (. . .)

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]