ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ -`λογοτεχνικά` ή όχι- είναι ατελείωτα. Προσπάθησα να χρησιμοποιήσω όσα συμπληρώνουν κατά κάποιο τρόπο το ένα το άλλο πλέκοντας το λογοτεχνικό ιστό και της πόλης και της ιστορίας της για να είναι και σύμφωνα με τον τίτλο της σειράς `Μια πόλη στη λογοτεχνία`. (Εκ προοιμίου θέλω να τονίσω ότι δεν έκανα κυνήγι κεφαλών και ονομάτων).
Πώς να αποκλείσεις όμως τον Ανδρέα Συγγρό, επειδή δεν ανήκε στη συντεχνία των συγγραφέων, και να προτιμήσεις τον Κώστα Ουράνη, που ο Γιώργος Σεφέρης τον θεωρούσε `τελείως ασήμαντο`;
Ο ανθολόγος έπραξε του κεφαλιού του προσέχοντας να μην πατήσει στα σπασμένα γυαλιά. Αλλιώς, έπρεπε να παραμείνει σε τρεις τέσσερις `δαφνοστεφείς` συγγραφείς, που τα κείμενά τους για την Ερμούπολη δεν είναι δα και ό,τι καλύτερο έγραψαν. Προχώρησε ακόμη περισσότερο. Δεν απομόνωσε την Ερμούπολη από το υπόλοιπο νησί. Πώς να απομονώσεις την καρδιά από το σώμα; Έχει ακόμη τη χαρά να αναδημοσιεύσει λαμπρά κείμενα ύστερα από δεκάδες χρόνια. [...]
Ο συγγραφέας και δαιμονικός ιστοριοδίφης, ο έξοχος Γιάννης Βλαχογιάννης, στο Χιακόν Αρχείον του συνέλεξε σπάνια κείμενα από παλαιές εφημερίδες. Και, βέβαια, μην ξεχνάμε τον 24ετή Τιμολέοντα Αμπελά, μετέπειτα `δαφνοστεφή` θεατρικό συγγραφέα, που συνέγραψε σε δύο τόμους, το 1874, την Ιστορία της νήσου Σύρου...
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα κυκλοφόρησαν αρκετά Συριανά Ημερολόγια με συνεργασίες συριανών λογίων και συμμετοχή - πάλι! - `μεγάλων` ονομάτων: Ψυχάρης, Παλαμάς, Καρυωτάκης. (Στη συμπλήρωση των Ημερολογίων, που αναφέρω στην ενδεικτική βιβλιογραφία, στο τέλος, βοήθησε δραστικά ο ανεκτίμητος φίλος Ε. Ν. Ρούσσος).
Μια μεγάλη ανάσα ήταν το έξοχο αλλά βραχύβιο περιοδικό Αναγέννησις, 1918-1919, του νεαρού, τότε, Κωστή Μπαστουνόπουλου, του μετέπειτα συγγραφέα και μεγάλου θεατρανθρώπου Κωστή Μπαστιά.
Το ενδιαφέρον είναι ότι και οι δεκάδες εφημερίδες και τα Ημερολόγια, τα περιοδικά και τα εκατοντάδες βιβλία, από το 1828 κιόλας, μεταξύ των οποίων και πλήθος τίτλων συριανών λογίων και ποιητών, τυπώνονταν άψογα σε συριανά τυπογραφεία. Τα σχετικά με την τυπογραφία του 19ου αιώνα τα αναφέρει λεπτομερώς ο ιστορικός Ανδρέας Κ. Χούμης στο Ημερολόγιον της Σύρου του 1902. Μελέτη μανιακής και εξαντλητικής έρευνας.
Μένουν οι περιλάλητοι περιηγητές του 19ου αιώνα Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Ζεράρ ντε Νερβάλ, Θεόφιλος Γκωτιέ, Ερνέστος Ρενάν, ο γάλλος γεωλόγος Β. Φοντανιέ, οι αμερικανοί Χένρυ Ποστ και Σάμουελ Γούντραφ και πλήθος άλλοι. Ανθολογούνται οι περισσότεροι. Χαριτωμένες ημερολογιακές σημειώσεις από επισκέψεις τους λίγων ωρών ή ημερών με κάμποσες πληροφορίες, τις οποίες βρίσκουμε, βέβαια, και σε άλλα κείμενα και οι οποίες ασφαλώς ήταν γραμμένες στο γόνατο. Μας ενδιαφέρει όμως περισσότερο η επιστολή του Αντωνίου Πρόκες-Όστεν γιατί παρουσιάζει θαυμάσια την αυγή, 1824, της δημιουργίας της Ερμούπολης. (Τις υπόλοιπες επιστολές του τις έχω αναδημοσιεύσει στον τόμο Νεοκλασική Ερμούπολη.) [...]
Ασφαλώς λείπουν πολλά κείμενα, τα οποία όμως είναι μάλλον `εξωλογοτεχνικά`. Οι ύμνοι προς τον `Βράχο`, προς την `Αρχόντισσα του Αιγαίου` και άλλα παρόμοια δείχνουν βεβαίως την αγάπη και τη νοσταλγία, αλλά δεν είναι εδώ η θέση τους. Η Ιστορία μπορεί να γράφεται με κλάματα αλλά ποτέ δεν πρέπει να είναι για κλάματα... Ίσως με άλλη αφορμή να ανθολογηθούν, ή ακόμη και να συναχθούν, όλα όσα γράφτηκαν για την Ερμούπολη.

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]