Η ζωή του Θεοτοκόπουλου φωτίζεται, καθώς το "Τολέδο" του από ξαφνικές, απότομες αστραπές. Καμιά περίοδο της ζωής του δε μας είναι ολοκληρωτικά γνωστή. Η καταγωγή του, η παιδική του ζωή, η μαθητεία του στο Βάσανο, η διαμονή του στη Βενετιά και στη Ρώμη και, τέλος, ο μισεμός του για την Ισπανία, είναι μια ιστορία σκοτεινή, πλεγμένη με το ανέκδοτο και με το θρύλο. Κάποια περιστατικά του βίου του, μερικά επίσημα έγγραφα, το πλήθος οι πίνακές του, τα λίγα γλυπτικά κι αρχιτεκτονικά έργα του, οι μαρτυρίες των συγχρόνων - ιδού οι πηγές του ιστορικού που θα `θελε ν` αναπαραστήσει τη ζωή του μεγάλου Κρητικού.
Η περίπτωση του Θεοτοκόπουλου, γράφει ένας θαυμαστής του, είναι από τις πιο παράδοξες μες στην ιστορία της ζωγραφικής. Ο ζωγράφος του Τολέδου ζει σήμερα καθώς μερικοί μυθιστορηματικοί ήρωες, καθώς ο ζωγράφος του "Άγνωστου αριστουργήματος" του Μπαλζάκ· συζητούνε την τρέλα του όπως συζητούνε την τρέλα του Αμλέτου, την αγωνία του Πασκάλ ή το χαμόγελο της Τζοκόντας. Πραγματικά, η ζωή του Θεοτοκόπουλου φαντάζει ρομαντική. Χρειάζεται προσοχή κι επιμέλεια για ν` ανασυνθέσει κανείς την εποχή του, ν` αναπαραστήσει τις κοινωνίες που γνώρισε, να βρει τις ζωγραφικές σχολές που τον επηρεάσανε και τέλος να συλλάβει την προσωπικότητά του και ν` αποτιμήσει την αξία των έργων του.
[...] (από την εισαγωγή του βιβλίου)