Θα πρέπει κατ` αρχάς να αποσαφηνιστεί ότι οι κάτοικοι και οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου δεν ανέφεραν τη λέξη "Βυζάντιο". Ίσως τη χρησιμοποιούσαν όταν επρόκειτο να περιγράψουν την αρχαία πόλη του Βυζαντίου, την οποία είχαν ιδρύσει οι Μεγαρείς στο χώρο όπου σήμερα βρίσκεται η Κωνσταντινούπολη. Μέχρι το 1453 και την Άλωση της Πόλης η αυτοκρατορία τους ονομαζόταν Ρωμαϊκή.

Ο όρος "Βυζαντινή Αυτοκρατορία" χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά έναν αιώνα αργότερα, το 1557, από το Γερμανό ουμανιστή ιστορικό Ιερώνυμο Βολφ, στο μνημειώδες έργο του Corpus Historiae Byzantinae, με το οποίο εισήγαγε μια νέα μορφή βυζαντινής ιστοριογραφίας.

Το Βυζάντιο εξακολουθεί να είναι για τους Νεοέλληνες λιγότερο γνωστό από την κλασική αρχαιότητα. Αν μελετήσουμε τα σχολικά εγχειρίδια, θα διαπιστώσουμε ότι η τεράστια αυτοκρατορία -που εκτεινόταν από τη νότια Ιταλία μέχρι τον Ευφράτη και από το Δούναβη μέχρι την οροσειρά του Ταύρου στην Κιλικία- αποτελούσε ένα πολυεθνικό κρατικό συγκρότημα στο οποίο κυριαρχούσε η ελληνορωμαϊκή παράδοση και η θρησκεία λειτουργούσε συνεκτικά.

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι από πολλές καταστροφές που αναφέρονται στην ιστορία η πιο τραγική ήταν η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453. Σε αυτή αντιπαρατάχθηκαν το δίκαιο και η βία. Στη διάρκεια της Άλωσης δεν έπεσε μόνο η κυριευμένη πόλη, δεν καταλύθηκε απλώς η βασιλεία, αλλά για μεγάλο χρονικό διάστημα επισκιάστηκε ένας ολόκληρος κόσμος πραγμάτων και δογμάτων: ο ελληνικός!

Νίκος Μάργαρης

Περιέχονται τα κείμενα:
- Το άγνωστο Βυζάντιο
- Βυζαντινή Αυτοκρατορία, από το χθες στο σήμερα
- Η Ρώμη της Ανατολής
- Μεταξύ Ασίας και Ευρώπης
- Μεγάλη του Γένους Σχολή
- Το βυθισμένο ανάκτορο
- Πλεούμενα στο Βόσπορο
- Η Κωνσταντινούπολη στο μεταίχμιο
- Επίσκεψη στη Χάλκη
- Ίμβρος νησί-σύμβολο