Το Κέντρο Λαογραφίας έχει εκδόσει με την υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Ολυμπιακών Αγώνων δίγλωσση καλλιτεχνική έκδοση με τίτλο  «Ωδή στην Ελιά». Την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκδοσης είχε η γραφίστρια Εύα Σταμάτη, την οργάνωση της ύλης η αρχαιολόγος Λουίζα Καραπιδάκη και την επιστημονική ευθύνη και επιμέλεια η Διευθύντρια του Κέντρου Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη.
  
     Ο τόμος «Ωδή στην Ελιά» περιλαμβάνει εικοσιπέντε συνεργασίες από διακεκριμένους επιστήμονες, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν συνεργασθεί με το Κέντρο Λαογραφίας και σε ειδικά συνέδρια για την ελιά και το λάδι. Η προσέγγιση της ελιάς από την πλευρά της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της λαογραφίας, η οποία βασίζεται στη βιωματική μνήμη, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την εικόνα, τα υλικά τεκμήρια και τις παραδόσεις δείχνει πόσο κοντά βρίσκονται τα αρχαιολογικά ευρήματα με τις ελιές της Ζάκρου με τους ελαιώνες της Κρήτης της Μυτιλήνης, της Κέρκυρας, της Αμφισσας και οι σχετικές συνήθειες που σχετίζονται με το λάδι με εκείνες των αρχαίων μας προγόνων. «Οι ελιές με τις ρυτίδες των γονιών» κατά τον ποιητή Σεφέρη εξακολουθούν να εμπνέουν αλλά και να στηρίζουν την εθνική οικονομία.  
       
     Το φυσικό τοπίο, το σκηνικό μέσα στο οποίο δημιουργείται και αναπτύσσεται ένας πολιτισμός, αλλάζει και αποκτά κάθε φορά τον χαρακτήρα που ο άνθρωπος του δίνει μέσα από τις παρεμβατικές δραστηριότητές του, την καλλιέργεια συγκεκριμένων φυτών και δένδρων, με τη  δημιουργία οικισμών και έργων για την καλύτερη αξιοποίηση των φυσικών δυνατοτήτων και πηγών.

     Οι ελιές συνθέτουν την εικόνα του ελληνικού τοπίου από τις ακρώρειες των βουνών ως εκεί που φθάνει η αύρα της θάλασσας, δημιουργώντας την εικόνα του εξημερωμένου-καλλιεργημένου χώρου, που παρά τις ραγδαίες αλλαγές που έχει υποστεί τις τελευταίες δεκαετίες, διατηρεί ακόμη στοιχεία και χαρακτηριστικά προηγουμένων εποχών, και αποτελώντας έτσι σημαντικό φορέα πληροφοριών για την αναπαράσταση συμβολισμών,  των κοινωνικών δομών, των τεχνικών, των λειτουργιών που εξυπηρέτησε διαχρονικά, τουλάχιστον τους τελευταίους αιώνες. Η επιστημονική προσέγγιση της ελιάς από την πλευρά της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της λαογραφίας και ανθρωπολογίας μας επιτρέπει να δούμε συνολικά και στις σχέσεις μεταξύ τους τους περίφημους ελαιώνες στους τοίχους των ανακτόρων της Κνωσού, τα απολιθωμένα λιόφυλλα και λιοκούκκουτσα της Σαντορίνης, τα τριβεία (τροπεία) της αρχαιότητας αλλά και τους απέραντους ελαιώνες της Κέρκυρας, της Αμφισσας, της Μεσσηνίας, του Ρεθύμνου και των Χανίων Κρήτης με τα ξεχασμένα και ερειπωμένα λιοτρίβια τους. 

     Η ελιά (το δένδρο, ο καρπός, το σύμβολο), με τη βιολογική και κατ’ επέκτασιν συμβολική θαλερότητα, έχει συνδεθεί με την τελείωση της ύπαρξής του ανθρώπου στον μεσογειακό χώρο. Η καλλιέργεια, η παραγωγή του ελαίου, του πολύτιμου αυτού αγαθού, με τους ιερούς όρους φύλαξης - προστασίας, και η χρήση του (που φέρει τη συνείδηση αυτής της ιερότητας) μετατρέπεται σε ενέργεια θρεπτική, κατευναστική αλλά και θεϊκή πάνω στο σώμα και στην ψυχή. 

     Η αναπαραγωγική δύναμη της ελιάς, η θαυμαστή μακροβιότητά της, η μεγάλη σημασία της για τη διατροφή του ανθρώπου και η δύναμη του ελαίου να συντηρεί οργανικές ύλες, φέρνουν την ελιά κοντά στην ουσία της θεάς Γης, ανεξάντλητης πηγής ζωής και τροφού. Γέννημα θαυμαστό της ιδανικής μυθικής γης των Υπερβορείων, σύμβολο των ανεξάντλητων γονιμοποιών δυνάμεων της Γης, ως διαρκώς ανανεούμενη και αγέραστη τροφοδοτική  και ζωοποιός δύναμη, η ελιά συνδέθηκε  με την ίδια την αθανασία. Οι παραδόσεις την θέλουν συνδεδεμένη με όλες σχεδόν τις γυναικείες θεότητες της βλάστησης και της γονιμότητας, αφού η καλλιέργειά της οδηγεί τους ανθρώπους στην ειρηνική συμβίωση, που εξασφαλίζει την ανανέωση της ζωής και την ομαλή διαδοχή των γενεών πάνω στην ίδια γη. Οι αρχαίοι Έλληνες τιμούν τους νεκρούς ήρωές τους με αθλητικούς αγώνες, με έπαθλο κλαδιά ιερών δένδρων (ελιά, δάφνη) σε μια αποθέωση της δενδρολατρείας. Και ο θάνατος, συνδεδεμένος με τη χθόνια Γη και τη γονιμοποίησή της, μετατρέπεται σε θρίαμβο ζωής και σε χαρά της νίκης  ως υγεία, αθανασία, ειρήνη.

      Οι μύθοι, οι συμβολισμοί, οι χρήσεις (διατροφή, φωτισμός, αρώματα, έπαθλα), η τέχνη, η γλώσσα από την Γραμμική Γραφή Α και Β ώς  τις μέρες μας, η προχριστιανική παράδοση, ο χριστιανισμός και το «έλαιον αγαλλιάσεως», από το Όρος των Ελαιών ώς το καντήλι του άι Νικόλα, που γαληνεύει την τρικυμισμένη θάλασσα και η σύγχρονη διατροφή, η υγεία, ο καλλωπισμός και ό,τι άλλο μπορεί να αναδείξει τη σημασία της ελιάς, των προϊόντων και υποπροϊόντων της, αποτελούν το περιεχόμενο του παρόντος τόμου με τον τίτλο: "Ωδή στην Ελιά". Μια συλλογική προσπάθεια, που επιχειρεί μέσα από την εικόνα και τον γραπτό λόγο να διανύσει  μια μακρά διαδρομή στη διάρκεια και στον ιστορικό χρόνο (μυκηναϊκή περίοδος, αρχαϊκά χρόνια, κλασική περίοδος, ελληνιστικοί και ρωμαϊκοί χρόνοι, βυζάντιο, νεοελληνική παράδοση), από τη μυθική αρχή της παρουσίας του ιερού δένδρου στον χώρο της Μεσογείου, τη σύνδεσή του με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οδηγώντας τη διαδρομή αυτή ώς τις μέρες μας, περνώντας από τους χώρους του μύθου στις  πραγματικότητες της διαχρονικής πορείας του πολιτισμού της ελιάς στον ελληνικό χώρο.
       
     Ο τόμος σε δυο γλώσσες, ελληνική και αγγλική, είναι διαρθρωμένος με τρόπο λιτό και εύκολα αναγνώσιμο. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη λαογραφία, που μέσα από την βιωματική μνήμη διασώζει την συμβολική ουσία των πραγμάτων αλλά και τα αχνάρια της ανθρώπινης παρουσίας στον χώρο. Περιλαμβάνεται ένας σταθμός στην τέχνη και την λογοτεχνία  και μια διεξοδική διαχρονική αναφορά στην τεχνολογία των ελαιοτριβείων, για να καταλήξει στο Ελληνικό Μουσείο της Ελιάς στα Καψαλιανά Ρεθύμνου, την Ιθάκη αυτού του ταξιδιού. Για την τεκμηρίωση άλλωστε αυτού του Μουσείου το Κέντρο Λαογραφίας ξεκίνησε επιστημονική έρευνα για την ελιά και το λάδι το 1998.       
         
     Οι μύθοι και οι παραδόσεις, που συνήθως υπαγορεύονται από  την ιστορική πραγματικότητα,  και η συνέχειά τους, περνούν ανάλαφρα από τις σελίδες του βιβλίου, χω-ρίς υπομνηματισμούς, τους οποίους μπορεί να αναζητήσει, αν το επιθυμεί, ο αναγνώστης στο στέρεο βάθρο δύο επιστημονικών συνεδρίων, που πραγματοποίησε πρόσφατα (1999 και 2000) το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, και στα δημοσιευμένα Πρακτικά τους (2003, 2 τόμοι, σελίδες 1050) για την ελιά και το λάδι. Οι τόμοι αυτοί κυκλοφορούν στη σειρά Δημοσιευμάτων του Κέντρου Λαογραφίας (αρ. 19 και 20).
     
     Ειδικότερα, ο τόμος περιλαμβάνει εικοσιπέντε συνεργασίες από διακεκριμένους επιστήμονες, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν συνεργασθεί μαζί μας και στα δύο συνέδρια για την ελιά και το λάδι, αλλά και νέους συνεργάτες που μας εμπιστεύτηκαν τις μελέτες τους. Χωρίς τη συμμετοχή τους και τη συνεργασία τους μέχρι τέλους δεν θα ήταν δυνατή η δημιουργία αυτού του τόμου. Εκτός ορισμένων εξαιρέσεων, αποφύγαμε την επιβάρυνση των μελετών με λεπτομερή βιβλιογραφία. Επιλέξαμε την παράθεση βασικής βιβλιογραφίας στο τέλος της έκδοσης και την παραπομπή των ενδιαφερομένων στους προαναφερθέντες τόμους των Πρακτικών, για να είναι τα κείμενα προσιτά στο ευρύτερο κοινό, χωρίς γι’ αυτό να υπολείπονται σε επιστημονική εγκυρότητα, αφού αποτελούν σχεδόν στο σύνολό τους συμπεράσματα εκτενών, υπομνηματισμένων  βιβλιογραφικά, μελετών.
        
     Ο τόμος οφείλει σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξή του στο πάθος για την ελιά της συνεργάτιδας του Κέντρου Λουίζας Καραπιδάκη, από τη συγκέντρωση και κατανομή της ύλης ως την επιμέλεια του φωτογραφικού υλικού. Επίσης στην επιμέλεια των μεταφράσεων από την ερευνήτρια του Κέντρου Βασιλική Χρυσανθοπούλου, στις διορθώσεις των δοκιμίων από τον  Παναγιώτη Καμηλάκη, ερευνητή του Κέντρου, και για μια τελευταία ματιά από τον τ. Ερευνητή του Κέντρου  Γ. Αικατερινίδη. Στην προικισμένη γραφίστα Εύα Σταμάτη οφείλεται η σκηνική οικονομία και το αισθητικό αποτέλεσμα του τόμου και στις εκδόσεις «Πέργαμος» ο άθλος της εκτύπωσής του.
       
     Στους συγγραφείς, που παραχώρησαν τις μελέτες τους για δημοσίευση στον παρόντα τόμο, ανήκει ο κότινος και οι θερμές ευχαριστίες του Κέντρου Λαογραφίας, όπως και σε όσους παραχώρησαν φωτογραφικό υλικό για την εικονογράφηση του τόμου, και οι οποίοι αναφέρονται ονομαστικά στους συντελεστές του. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στον ακαδημαϊκό Χρύσανθο Χρήστου, ο οποίος διεξήλθε με υπομονή τις σελίδες του βιβλίου και δέχθηκε να προλογίσει την έκδοση. Το Κέντρο Λαογραφίας οφείλει να ευχαριστήσει το Υπουργείο Πολιτισμού και τη Γενική Γραμματεία Ολυμπιακών Αγώνων, για την οικονομική υποστήριξη της έκδοσης σε συνδυασμό προς την Έκθεση «Ελαίας Εγκώμιον» στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

ΑΙΚ. ΠΟΛΥΜΕΡΟΥ - ΚΑΜΗΛΑΚΗ