Αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους της Δ΄Σταυροφορίας το 1204, ο Θεόδωρος Λάσκαρις ίδρυσε την αυτοκρατορία της Νίκαιας, με μοναδικό στόχο την απελευθέρωση της Πόλης και την ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αντιμέτωπος με τους λατίνους της Κωνσταντινούπολης, τους Κομνηνούς της Τραπεζούντας, τους Τούρκους του Ικονίου, κατόρθωσε, χάρις στις στρατηγικές και διπλωματικές του ικανότητες, να εδραιώσει το νέο κράτος στη Μικρά Ασία.
Η στέψη του Θεόδωρου Λάσκαρι ως αυτοκράτορα Ρωμαίων, η ανασύσταση της Συγκλήτου στη Νίκαια με μέλη Κωνσταντινουπολίτες πρόσφυγες, η απονομή αυτοκρατορικών τίτλων και αξιωμάτων, η ανοικοδόμηση πόλεων, η ανέγερση δημοσίων κτιρίων, η ίδρυση βιβλιοθηκών, εκκλησιών και μοναστηριών, συντελούν στο χαρακτηρισμό του κράτους της Νίκαιας ως μιας "αυτοκρατορίας εν εξορία".
