Ο Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928) υπήρξε μια παραδειγματική περίπτωση αφοσίωσης και μετεξέλιξης της ζωγραφικής παράδοσης που είχε διαμορφωθεί στην Ελλάδα, από τις Σχολές του "Μονάχου" και του "Παρισιού". Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, όπου και σπούδασε την αρχιτεκτονική, ο Μαλέας συνέχισε τις σπουδές του στη ζωγραφική στο Παρίσι, για εφτά χρόνια (1901-1908).
Από νωρίς, ο κατεξοχήν πλαστικός χώρος στον οποίο αναζήτησε το προσωπικό ύφος του υπήρξε η τοπιογραφία. Όμως, τα τοπία του Μαλέα δεν εξυπηρετούν μια αναπαραστατική ηθογραφία. Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως περιηγητικές καταγραφές τόπων. Τα τοπία αυτού του ζωγράφου αναζητούν μια διάσταση πέρα από την άμεση και φευγαλέα εντύπωση.
Με γόνιμες επιδράσεις από την παράδοση των Ναμπί και ιδιαιτέρως του αισθαντικού Γκογκέν, με αφομοιωμένα τα στοιχεία της "ταραγμένης" τοπιογραφίας του Βαν Γκογκ, με προσήλωση στις αυστηρές γεωμετρικές αρχές του δασκάλου Σεζάν, ο Μαλέας κατόρθωσε να οικοδομήσει ένα προσωπικό σύμπαν μορφών του τοπίου, μοναδικού σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Οι επισκέψεις του στην Ανατολή (Αίγυπτος, Συρία, Λίβανος) επηρέασαν αποφασιστικά το ύφος του προς αυτή την κατεύθυνση.
Πράγματι, ο ζωγράφος αυτός διαμόρφωσε μια ιδιότυπη "μεσογειακή" τοπιογραφία, με κύρια χαρακτηριστικά της την επίπεδη απεικόνιση των όγκων, την κατάργηση της ατμοσφαιρικής προοπτικής, τα έντονα γήινα χρώματα (που συχνά γίνονται "πλακάτα") το περίτεχνο στιλιζάρισμα των μορφών (κατά τα πρότυπα της Αρ Νουβό) κ.λπ. Το αποτέλεσμα είναι ένας εικαστικός χώρος πέραν του κόσμου τούτου· τον χαρακτηρίζει μια ευγενής "αθώα ματιά", πολύ κοντά σ` εκείνη που χαρακτηρίζει τη ματιά των λαϊκών ζωγράφων.
Αλλά ο Μαλέας κάθε άλλο παρά "λαϊκός" μπορεί να χαρακτηριστεί. Σε μια εποχή που γινόταν πολύς λόγος για αισθητική της ιθαγένειας, ο Κωνσταντίνος Μαλέας πρόκρινε την αισθητική αυτονομία του έργου τέχνης. Υπήρξε ένας ζωγράφος που ενσυνείδητα απελευθέρωσε το βλέμμα από τον εύκολο και μονοσήμαντο ρεαλισμό, ένας ζωγράφος ο οποίος, δια του τοπίου, δημιούργησε αν όχι έναν κόσμο ιδεών, όπως π.χ. ο Παρθένης- οπωσδήποτε ένα γοητευτικό κόσμο για τον επαναστοχασμό της πραγματικότητας.
Άρης Μαραγκόπουλος
