"Το μυστήριο της Κρήτης είναι βαθύ - όποιος πατήσει στο νησί τούτο νοιώθει μυστηριώδη δύναμη, ζεστή, αγαθή, να διακλαδίζεται στις φλέβες του και την ψυχή του να μεγαλώνει". Με αυτά τα λόγια δανεισμένα από την "Αναφορά στον Γκρέκο" του μεγάλου Κρητικού Νίκου Καζαντζάκη, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος κατά την επίσκεψη του στο νησί τον Οκτώβριο του 2009, απευθύνθηκε στις αρχές της πόλης των Χανίων.

Και πόσο αληθινά είναι αυτά τα λόγια... Η Κρήτη μαγεύει κάθε επισκέπτη. Αλλά τι είναι αυτό που αιχμαλωτίζει την ψυχή και τις αισθήσεις; Το απαράμιλλο κρητικό τοπίο; Είναι αναμφισβήτητα εντυπωσιακό και μεγαλειώδες έχουμε όμως κι άλλα -πολλά- μέρη στην Ελλάδα με άφταστες ομορφιές... Το στοιχείο που συμπληρώνει την εξίσωση είναι το κρητικό πνεύμα, η ψυχή, οι άνθρωποι. Γι` αυτούς τους ανθρώπους θα μιλήσουμε σε αυτό το βιβλίο, προσπαθώντας να δώσουμε σε όποιους δεν τους γνωρίζουν την ευκαιρία να κρυφοκοιτάξουν από ένα μισάνοικτο παραθυράκι και να πάρουν μαζί μας μια μικρή γεύση από το μεγαλείο του κρητικού λαού. Να δούμε τον πολιτισμό και την ιστορία που διαμόρφωσαν οι Κρητικοί -δεν συμφωνείτε ότι οι λαοί φτιάχνουν την ιστορία τους;- να δούμε τα έθιμα, την παράδοση, τις συνήθειες, τις ιδιαιτερότητες μιας πληθυσμιακής ομάδας που χαράζοντας τη δική της πορεία μέσα στους αιώνες επέδρασε σημαντικά και στην παράλληλη εξέλιξη της ηπειρωτικής Ελλάδας όσο κανένα άλλο νησί.

Τώρα, αν η λέξη νησί αρκεί για να περιγράψει γεωγραφικά την Κρήτη, είναι ένα θέμα προς συζήτηση. Ο πολύ ταιριαστός χαρακτηρισμός Μεγαλόνησος, πλησιάζει περισσότερο στον χαρακτήρα του τόπου. Πρόκειται για μια νησιωτική χώρα με όλα τα χαρακτηριστικά μιας ηπείρου σε μικρογραφία: Ψηλά βουνά με υποαλπική ζώνη, κλιμάκωση των βιοκλιματικών χαρακτηριστικών καθ` ύψος, τεράστια βιοποικιλότητα, ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας, οροπέδια, φαράγγια, πεδιάδες, ποτάμια, ακόμα και λίμνες. Ο Κρητικοί αίγαγρος, ο δίκταμ(ν)ος, ο γυπαετός της Κρήτης ή κοκαλάς, είναι μερικά από τα μοναδικά ενδημικά είδη του νησιού. Θα χρειαζόμασταν τουλάχιστον άλλον έναν τόμο για να ασχοληθούμε με τον φυσικό κόσμο και το τοπίο της Κρήτης. Εδώ κάναμε μια προσπάθεια να περιοριστούμε στους ανθρώπους-λες και οι άνθρωποι μένουν ανεπηρέαστοι από τον τόπο τους... αλλά ο χώρος είναι μικρός για να χωρέσει μια... Μεγα-λόνησο. Το βασανιστικό πρόβλημα δεν ήταν τι θα συμπεριλάβει ο τόμος, αλλά τι θα μείνει αναγκαστικά απ` έξω...

Στα στενά εκ των πραγμάτων όρια ενός λευκώματος αποπειραθήκαμε να προβάλουμε με λέξεις και φωτογραφίες το πανοραμικό τοπίο της ψυχής του κρητικού λαού. Να ξαναγνωρίσουμε τους "σύντεκνους" της μικρής πατρίδας μας, το ακμαίο εθιμικό τους απόθεμα, τη ρυθμική κρητική ντοπιολαλιά, τα πολύχρωμα τραγούδια τους, τους νευρώδεις χορούς τους, τα εκφραστικά πανηγύρια τους και τη γευστική πανδαισία της κουζίνας τους. Πάνω στη μεγαλόνησο αυτή της Ανατολικής Μεσογείου συναντήθηκαν άνθρωποι, ιδέες, προτάσεις και αξίες ζωής που επηρέασαν από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα την ιστορία και τον πολιτισμό της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ο τόπος αυτός ανέθρεψε μεγάλους ποιητές, ζωγράφους, λογοτέχνες, πολιτικούς, αλλά πάνω απ` όλα απλούς ταπεινούς ανθρώπους του λαού μας που αγωνίστηκαν περήφανα με νύχια και με δόντια μέσα στους αιώνες να κρατήσουν ακέραιες όψεις της ανέκαθεν πολυδιάστατης και πολυσυλλεκτικής ελληνικής ταυτότητας. Αν ο αναγνώστης, αφορμηθεί από το μικρό αυτό πόνημα, να αναζητήσει ακόμα περισσότερο και πλουσιότερο υλικό για τους Κρητικούς και τον τόπο τους, για τη συγγραφική ομάδα αυτό θα είναι η μεγαλύτερη δικαίωση και ικανοποίηση.

Αντώνιος Δικαίος, Μάριος Θεοδωρακάκης, Ηλίας Μπαρμπίκας