Ο πόλεμος άρχισε μέσα στην πιο μεγάλη αταξία. Η αταξία αυτή δεν σταμάτησε καθόλου, από τη μία άκρη στην άλλη. Γιατί ένας σύντομος πόλεμος θα μπορούσε να πάει προς το καλύτερο και για να το πούμε έτσι, να πέσει από το δέντρο, ενώ ένας πόλεμος παρατεταμένος, εξαιτίας περίεργων συμφερόντων και στερεωμένος δια της βίας στο κλαδί, προσέφερε πάντοτε βελτιώσεις που υπήρξαν τόσο απαρχές όσο και διδάγματα.
Η κυβέρνηση μόλις είχε εγκαταλείψει το Παρίσι ή, σύμφωνα με την αφελή διατύπωση ενός μέλους της, είχε πάει στο Μπορντό για να οργανώσει τη νίκη του Μάρνη.
Αυτή η νίκη, που έγινε γνωστή σαν θαύμα, εξηγείται θαυμάσια. Αρκεί να έχει πάει κανείς σχολείο. Οι κακοήθεις την επιρρίπτουν πάντοτε στους δυνατούς της υπόθεσης, αρκεί μια κατάσταση να εμποδίσει τους τελευταίους να ακολουθήσουν τυφλά το σχέδιο που κατέστρωσαν. Η μακροχρόνια αταξία, νικήτρια της μαζικής τάξης, δεν έπαυε να είναι αταξία. Ευνόησε τον παραλογισμό.