Στα πλαίσια των παπαδιαμαντικών σπουδών υπήρχε και εξακολουθεί να υφίσταται διάσταση μεταξύ των μελετητών/τριών του έργου του μεγάλου συγγραφέα όσον αφορά το περιεχόμενό του. Μεγάλη μερίδα τους αμφισβητεί την κοινωνική του διάσταση, θεωρώντας πως ο Παπαδιαμάντης πρέπει να προσεγγίζεται αποκλειστικά `θεολογικά` αφού, πριν και πάνω απ` όλα, υπήρξε ένας θεολόγος, για τον οποίο μπορούμε να μιλάμε μόνο με τη γλώσσα της `ψυχής`, της `αμαρτίας`, κ.λπ. Από την άλλη, αρκετοί/ές θεωρούν τον Παπαδιαμάντη κατεξοχήν κοινωνικό συγγραφέα και μιλούν γι` αυτόν με τη γλώσσα της `φτώχιας`, του `εμβαρκαρίσματος`, των `κορασιών`, της `προίκας` κ.λπ., αλλά οι σχετικές αναφορές τους -στον ένα ή στον άλλο βαθμό- αφορούσαν επιμέρους ζητήματα, κάνοντας αισθητή την έλλειψη μιας συστηματικής και επιστημονικά τεκμηριωμένης προσπάθειας ανάδειξής του κοινωνικού περιεχομένου της παπαδιαμαντικής δημιουργίας. Η έλλειψη δε αυτή συμβάλλει στο να παραμένει ο Παπαδιαμάντης ένας `παρεξηγημένος` συγγραφέας, που τις περισσότερες φορές αντιμετωπίζεται ανεξάρτητα από το κοινωνικό του περιβάλλον και από τα σημαντικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα και την Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και την πρώτη δεκαετία του 20ού. Με τον τρόπο αυτό επιβεβαιώνονται -έστω και ακούσια- οι κατηγορίες περί `αναχωρητισμού`, `αδράνειας` κ.λπ. που έχουν κατά καιρούς αποδοθεί στον Παπαδιαμάντη. Είναι δε γεγονός, πως εκείνοι και εκείνες που επιμένουν στον Παπαδιαμάντη-κοινωνικό συγγραφέα λειτούργησαν -σ` ένα βαθμό- μη συγκροτημένα, `περιθωριακά`, ενώ κατηγορήθηκαν ότι αλλοιώνουν με αυτό τον τρόπο προσέγγισής τους την ουσία της σκέψης και του λόγου του δημιουργού. (...)
[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]
