Ξενάγηση Ποιήματα 2000-2025 / Visita guidata Poesie 2000-2025

Αρτεμίου - Φωτιάδου, Ελένη

Μετάφραση: Caracausi, Maria

Ανθολόγος: Caracausi, Maria

Εισαγωγή: Caracausi, Maria

Κυκλοφορεί

ISBN: 978-960-592-211-5

Μανδραγόρας, Κολωνός, 6/2025

1η έκδ. || Δίγλωσση || Νέα || Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση

Σειρά: Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση/ Μετάφραση

Γλώσσα: Ελληνική, Νέα || Ιταλική

Γλώσσα πρωτοτύπου: Ελληνική, Νέα

€ 15.90 (περ. ΦΠΑ 6%)

Βιβλίο, Χαρτόδετο

17 x 24 εκ., 160 σελ.

Σύντομη περιγραφή

Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου, Ξενάγηση Ποιήματα 2000-2025/Visita guidata Poesie 2000-2025, Εισαγωγή, Επιλογή Ποιημάτων, Μετάφραση: Μαρία Καρακάουζι/ Testo introduttivo, Antologia di poesie, Traduzione: Maria Rosa Caracausi, Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα Ιούνιος 2025, αριθμ έκδοσης 429, σελ. 160, ISBN 978-960-592-211-5, τιμή 15,90 ευρώ

Περιγραφή

Η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο Μαρία Καρακάουζι (Maria Caracausi) επέλεξε και μετέφρασε στα ιταλικά ποιήματα από τις 14 συλλογές, της Κυπρίας ποιήτριας Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου που παρουσιάζονται στην παρούσα δίγλωσση έκδοση.

Τα ποιήματα συγκεντρώθηκαν και παρουσιάζονται κατά χρονολογική σειρά, προκειμένου να καταστεί δυνατόν στον αναγνώστη να παρακολουθήσει σταδιακά την πορεία της όλης ποιητικής δημιουργίας. Το πρώτο έργο που παρουσιάζεται είναι η ποιητική συλλογή Το ταξίδι του ήλιου στο φεγγάρι (2007), ακολουθεί η συλλογή Αλεξήνεμος (2010), Τα μονοπάτια του Αδάμ (2010), Κατεπείγον (2011), Ο κύκλος ενός τετράγωνου έρωτα (2012), Διμερής Συμφωνία (2013), Η λίμνη των κύκλων (2014), Φωνήεντα στο περίπτερο (2014), Χειμερία Ζάλη (2017), REM (2019), Η αφηρημένη τέχνη του Έψιλον (2020), Φώτα στη διαπασών (2022), Αδιάβροχες λέξεις (2024) και τέλος η πιο πρόσφατη επετειακή συλλογή Αγάλματα έξω από το μουσείο (2025), που κυκλοφόρησε με αφορμή 25 χρόνων παρουσίας της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου στα ελληνικά γράμματα.

Ένα σφαιρικό ποιητικό αποτύπωμα μιας ξεχωριστής φωνής που αδιαλείπτως συνεχίζει με τις λέξεις της έναν διαρκή αγώνα στον χώρο της τέχνης. «Στη γραφή της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου», σημειώνει στο εισαγωγικό κείμενό της η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Τζίνα Καλογήρου που προλογίζει την επετειακή έκδοση Αγάλματα εκτός Μουσείου, «θάλλουν ως διακριτικές διακειμενικές αναφορές η δημοτική παράδοση της Κύπρου με τα ερωτικά της δίστιχα, η δυτική ποιητική Αναγέννηση ως βαθιά χωνεμένη επίδραση, οι λυρικές πετραρχικές μελωδίες στην κομψή φόρμα του σονέτου, αλλά και η νεότερη κυπριακή ποίηση της Αντίστασης και της Ανεξαρτησίας με τη σφύζουσα δύναμη και το πάθος για ελευθερία και με το αθεράπευτο τραύμα του βίαιου ξεριζωμού από τα πατρογονικά χώματα και της διχοτόμησης της πατρίδας».

Υπαρξιακά τα θέματά της, διακριτική αξιοποίηση υπερρεαλιστικής φόρμας, συνδέουν το αίσθημα, τη φαντασία, το όνειρο με το βίωμα, συνδυάζοντας το κοινωνικό και συχνά πολιτικό στοιχείο. «Οι συλλογές της», προσθέτει η μεταφράστρια Μαρία Καρακάουζι, «μπορούν να θεωρηθούν ως ένα αυθεντικό έργο σε εξέλιξη: η καλλιτεχνική διαδρομή της ποιήτριας, που χαρακτηρίζεται από αδιάκοπους εκφραστικούς και μορφικούς πειραματισμούς, αλλάζει από συλλογή σε συλλογή, διαφέρει στη γλώσσα και τη μετρική: για την ίδια, “η γραφή είναι ελευθερία”».

"Ξενάγηση" στην Ποίηση της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου

Maria Caracausi, Πανεπιστήμιο του Παλέρμο

Η Κύπρια ποιήτρια Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου γεννήθηκε στον Αμμόχωστο, όπου έζησε μέχρι την αναγκαστική της μετανάστευση μετά την τουρκική εισβολή το 1974. Αφοσιωμένη στη συγγραφή από την εφηβεία της, έχει στο ενεργητικό της αρκετά έργα, από μη μυθοπλαστικά μέχρι παιδική λογοτεχνία, καθώς και θεατρικά έργα, ενώ σήμερα είναι Επιθεωρήτρια Δημόσιας Εκπαίδευσης στην Κύπρο.

Από το 2007 έως το 2025, η Ελένη Αρτεμίου Φωτιάδου δημοσίευσε δεκατέσσερις ποιητικές συλλογές στις οποίες υπαρξιακά θέματα, συνδεδεμένα με το βίωμα, συνδυάζονται με το κοινωνικό και συχνά πολιτικό στοιχείο. Οι συλλογές της μπορούν να θεωρηθούν ως ένα αυθεντικό έργο σε εξέλιξη: η καλλιτεχνική διαδρομή της ποιήτριας, που χαρακτηρίζεται από αδιάκοπους εκφραστικούς και μορφικούς πειραματισμούς, αλλάζει από συλλογή σε συλλογή, διαφέρει στη γλώσσα και τη μετρική: για την ίδια, «η γραφή είναι ελευθερία». Κοινό σε όλα τα ποιητικά της έργα είναι η εύνοια που έχουν τύχει της κριτικής και του κοινού: ορισμένες συλλογές έχουν βραβευτεί (Αλεξήνεμος), άλλες έχουν υπάρξει φιναλίστ στην απονομή βραβείων (Κατεπείγον, Χειμερία ζάλη, REM, Η αφηρημένη τέχνη του Έψιλον).

Στην ανθολογία αυτή, διάφορα ποιήματα από τις ποιητικές συλλογιστικές της Ελένης Αρτεμίου Φωτιάδου συγκεντρώνονται με χρονολογική σειρά, ώστε να ακολουθηθεί βήμα προς βήμα η πορεία της στην ποιητική δημιουργία, η οποία διαφέρει σημαντικά από τη μια συλλογή στην άλλη.

Το πρώτο της έργο, Το ταξίδι του ήλιου στο φεγγάρι (2007), εμφανίζεται πολύ κοντά στα επαγγελματικά ενδιαφέροντα της ποιήτριας (σχολική επιθεωρήτρια): πρόκειται για ένα ενιαίο κείμενο που περιγράφει λυρικά τη ζωή μιας έφηβης κοπέλας, που παρακολουθείται με στοργικό βλέμμα, κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης ημέρας.

Ξεκινώντας από τη δεύτερη συλλογή Αλεξήνεμος (2010), η πολιτική συνιστώσα αυτού του ποιήματος επιβεβαιώνεται με στοιχεία, με ακριβή αναφορά στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974), καθώς οι άνεμοι επισκιάζουν τον πόνο και την αδικία που βασανίζουν το νησί.

Η τρίτη συλλογή, Τα μονοπάτια του Αδάμ (2010), περιλαμβάνει 47 ποιήματα διαφορετικής έκτασης, αλλά με ενιαίο χαρακτήρα, που οριοθετούνται από έναν πρόλογο και από έναν επίλογο. Στο προοίμιο, υπάρχει μια επικάλυψη του εγώ της γράφουσας με την αρχέγονη ιστορία του προγόνου μας, ο οποίος, «με ένα σώμα από πηλό/ μα πάνω απ' όλα με μια καρδιά από πηλό», διασχίζει τα πιο αφιλόξενα μέρη της γης σε αναζήτηση ενός ubi consistam, με υπαρξιακούς προβληματισμούς οικουμενικής έμπνευσης.

Στο Κατεπείγον (2011), η Κύπρια ποιήτρια δοκιμάζει τις δυνάμεις της στη μορφή του χαϊκού. Οι 116 συνθέσεις, καθεμία από τις οποίες χαρακτηρίζεται από έναν τίτλο, διακρίνονται για την πυκνότητα της έκφρασής τους. Το αυστηρό μετρικό σχήμα της σύνθεσης (17 συλλαβές: 5-7-5) χειρίζεται επιδέξια από τον συγγραφέα, αλλά μοιραία προορίζεται να χαθεί στην ιταλική μετάφραση. Η προτίμηση της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου σ’ αυτή την ποιητική φόρμα μαρτυρείται και από τη μεταγενέστερη συλλογή Ρηξικέλευθος έρως, Χαϊκού, που δημοσιεύτηκε πολλά χρόνια αργότερα σε ψηφιακή μορφή στο περιοδικό «Μανδραγόρας» (2021).

Η ποιητική συλλογή Ο κύκλος ενός τετράγωνου έρωτα (2012), με τον οξύμωρο τίτλο της, είναι επίσης αφιερωμένη στον έρωτα, με όλες τις προεκτάσεις που σχετίζονται με αυτή τη συναισθηματική κατάσταση: («Αφιερωμένη, αυτή η ερωτική σύνδεση των λέξεων σε όλες τις αγάπες που έντυσαν τη γύμνια των ανθρώπων»). Δεν υπάρχει χρονολογική αλληλουχία μεταξύ των «78 διαμέτρους» (όπως γράφει): συνθέσεων σε ελεύθερο στίχο διαφορετικής έκτασης, παραλλαγές του ίδιου θέματος, που αναλύονται σημείο προς σημείο χωρίς να παραλείπεται καμία από τις αποκλίσεις του, τόσο στον φυσικό μακρόκοσμο (αστέρια, δάση, ζώα) όσο και στον ανθρώπινο μικρόκοσμο.

Στην επόμενη συλλογή, Διμερής Συμφωνία (2013), η Ελένη Αρτεμίου Φωτιάδου επιστρέφει στη σύντομη μορφή, η οποία της ταιριάζει ιδιαίτερα, με 186 δίστιχα χωρίς τίτλο. Οι στίχοι εκτυλίσσονται σε μια ενιαία πορεία, με ελεύθερη άρθρωση, η οποία μετουσιώνεται σε εικόνες, εκφρασμένες σε μια νηφάλια και στεγνή γλώσσα, η οποία ενίοτε ανέρχεται στην πυκνότητα και στο βάθος ενός φιλοσοφικού αφορισμού με οικουμενικό χαρακτήρα.

Στην ποιητική συλλογή Η λίμνη των κύκλων (2014), η λέξη «κύκλος», αγαπητή στον ποιήτρια, επανέρχεται στον τίτλο που παραπέμπει σαφώς στη μουσική του Τσαϊκόφσκι: όπως οι κύκνοι περνούν τη ζωή τους περιορισμένοι σε μια λίμνη, έτσι και οι άνθρωποι παγιδευμένοι σε διαφορετικούς κύκλους ζωής (παρατηρεί η ποιήτρια). Στα ποιήματα σε ελεύθερο στίχο, η προσωπική εμπειρία, έντονα επηρεασμένη από την ιστορία της Κύπρου, είναι θεμελιώδης, αλλά οι υποκειμενικοί προβληματισμοί έχουν καθολική αξία.

Στα Φωνήεντα στο περίπτερο (2014) περιλαμβάνονται 92 ποιήματα, τα οποία συμπληρώνονται από δυο μικρές συλλογές 23 γράμματα για έναν καθρέφτη και Αγάπη χωρίς αγάπη σε τρεις κινήσεις παρηγοριάς. Τα ποιήματα, που αγγίζουν διάφορες στιγμές της ζωής, παρουσιάζονται με αμεσότητα, σαν στιγμιότυπα που απεικονίζουν δύσκολα τοπία, ενίοτε επισφαλείς καταστάσεις, που συνδέονται κυρίως με τις γυναίκες, αυθεντικές πρωταγωνίστριες της ιστορίας και της ζωής. Το βιβλίο είναι στην πραγματικότητα αφιερωμένο «στις γυναίκες που γνώρισα και που με συνάντησαν,/ σε ώρες που έκαιγαν στους 200 βαθμούς/ μιας σιωπής ουρλιάζοντας, της ανείπωτης κραυγής τους». Η ποιητική έκφραση φανερώνει μια στερεά πλέον αποκτηθείσα δεξιότητα, χαρακτηριστική ενός ώριμου ύφους γραφής.

Η επόμενη συλλογή, Χειμερία Ζάλη (2017), αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι στο ποιητικό μωσαϊκό της Ελένης Αρτεμίου Φωτιάδου, λόγω και της έκτασής της (143 ποιήματα). Ο «χειμωνιάτικος» χαρακτήρας ενσαρκώνεται σε εικόνες που σχετίζονται με το κρύο, το χιόνι, το σκοτάδι: ένας υπαινιγμός για τη ζωή που διαβρώνεται με την πάροδο του χρόνου, προς τον θάνατο. Από αυτό το αθεράπευτο δηλητήριο, ωστόσο, η ποίηση αποτελεί ένα είδος αντίδοτου, ενώ η αγωνία της ανθρώπινης περατότητας μετριάζεται κατά κάποιον τρόπο από την πίστη: η αντίστιξη εκδηλώνεται με οξύμωρες μεταφορές που βασίζονται στην αντίθεση σκοτάδι/φως, θάνατος/ανάσταση κ.λπ.

Ο τίτλος της συλλαβής REM (2019) παραπέμπει σε εκείνη τη φάση του ύπνου (REM: Rapid eye movements), κατά την οποία «παράγονται» τα όνειρα. Στα 44 ποιήματα της συλλογής η συγγραφέας χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερη τεχνική, με συνειρμούς ιδεών που ξεπερνούν τον χρόνο και τον χώρο, όπως ακριβώς συμβαίνει στα όνειρα (και συχνά στους εφιάλτες).

Οπωσδήποτε ενικός αριθμός είναι Η αφηρημένη τέχνη του Έψιλον (2020). Το έψιλον του τίτλου θυμίζει εκείνο του ανατολικού αετώματος του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς: «Βέβαια ούτε η τύχη ούτε η μοίρα προκάλεσαν ότι, μοναδικό ανάμεσα στα γράμματα, το Ε κατέλαβε τιμητική θέση με τον θεό και πήρε την αξιοπρέπεια μιας ιερής προσφοράς και ενός αντικειμένου ενατένισης», όπως παρατηρεί ο Πλούταρχος (Περὶ τοῦ εἶ τοῦ έν Δελφοῖς /De E apud Delphos). Η συλλογή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά το εκφραστικό μέσο: πρόκειται για ένα μικρό λεξικό με 81 λήμματα: αφηρημένα ουσιαστικά, θηλυκού γένους, με αρχικό έψιλον, τα οποία ανάγονται σε συμβολικές λέξεις με ισχυρή υποβλητική δύναμη, συνθέτοντας poèmes en prose.

Η επόμενη συλλογή Φώτα στη διαπασών (2022), χαρακτηρίζεται από έναν συναισθητικό τίτλο, καθώς ο όρος “διαπασών” ανήκει στην ακουστική σφαίρα και όχι στην οπτική. Τα 70 ποιήματα που το απαρτίζουν οδηγούν πίσω στη σημασιολογική σφαίρα του θεάματος, του θεάτρου, τόσο στην αρχαία όσο και στη σημερινή του μορφή, τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά. Εμβληματικό είναι το σημείωμα ενός θεατή που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος: «Στη μόνη παράσταση που ανεβάζουμε για τη ζωή μας συχνά απογοητευόμαστε από τους άλλους. Όχι εξαιτίας του ποιοι είναι, αλλά εξαιτίας των λάθος ρόλων που έχουμε επιλέξει γι’ αυτούς».

Οι Αδιάβροχες λέξεις (2024) περιλαμβάνουν 65 ποιήματα που ακολουθούνται από δύο σύντομες. Κυκλοφόρησε, όχι τυχαία, για να συμπέσει με τα γενέθλια της συγγραφέως (Ιανουάριος 2024), και αποτελεί μια σημαντική αναδρομή σε ορισμένα σημαντικά γεγονότα της ύπαρξής της- το αυτοβιογραφικό στοιχείο, ωστόσο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την πορεία της Ιστορίας και αποκτά οικουμενική αξία. Πενήντα χρόνια έχουν περάσει από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την κατοχή που ακολούθησε (η οποία διαρκεί ακόμη): μια επέτειος που δεν μπορεί να εορταστεί παρά μόνο με πόνο, υπενθυμίζοντας ένα τραύμα μακρινό στον χρόνο, αλλά σοβαρά παρόν στις συνέπειές του. Η μνήμη παραμένει ζωντανή, οι πληγές είναι ακόμη ανοιχτές, ο πόνος είναι μόνιμος σύντροφος – στην ποίηση, ωστόσο, πραγματοποιείται μια κάθαρση: «Συλλέγω λέξεις, συγκεντρώνω συναισθήματα και πραγματοποιώ ποιητικά ένα ταξίδι από το παρελθόν στο παρόν με τη συνεχή σκέψη του μέλλοντος», δήλωσε η ίδια η Αρτεμίου-Φωτιάδου σε συνέντευξή της.

Από την πιο πρόσφατη επετειακή συλλογή Αγάλματα έξω από το μουσείο (2025), που κυκλοφόρησε με αφορμή 25 χρόνων παρουσίας της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου στα γράμματα, περιλαμβάνονται στην παρούσα ανθολογίας πέντε ποιήματα. Τα αγάλματα του τίτλου – ανησυχητικές παρουσίες, που συμμετέχουν σε αντιθετικές έννοιες, και ισορροπούν ανάμεσα στην αιωνιότητα και τη φθορά (χωρίς να μπορούν να ξεφύγουν την αδηφάγο δράση του πανδαμάτορα χρόνου) – εμφανίζονται ενίοτε ως μάσκες του εύθραυστου θνητού στην ψευδαίσθηση μιας αιωνιότητας που δεν μπορεί να είναι τέτοια: «Σε κάθε άγαλμα βλέπουμε ένα από τα χέρια μας να χάνεται».

Add: 2025-07-15 13:56:01 - Upd: 2025-07-15 16:10:21