Η σιωπή και η κραυγή
Διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Γιώργου Βοϊκλή
«Ο Σιωπηλός Αμερικάνος»

γράφει η Ντούνια Κουσίδου*

Με τον Γιώργο Βοϊκλή ανταμώσαμε για πρώτη φορά στις αρχές της 10ετίας του 1960, στα 15 μας χρόνια, στο Σύλλογο Εργαζομένων Μαθητών Μέσης Εκπαίδευσης, τον ιστορικό ΣΕΜΜΕ, και στην Οργάνωση Νυχτερινών Γυμνασίων της Νεολαίας ΕΔΑ. Από τότε μέχρι σήμερα ακολουθήσαμε παράλληλες διαδρομές, που στο διάστημα αυτών των 60 περίπου χρόνων διασταυρώθηκαν πολλές φορές.

Τη δική του διαδρομή σ’ αυτό το διάστημα διατρέχει στο νέο μυθιστόρημά του με τίτλο «Ο Σιωπηλός Αμερικάνος», που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Οσελότος. Και μαζί μ’ αυτήν, την αντίστοιχη παράλληλη διαδρομή ενός Ελληνοαμερικανού φοιτητή, με τον οποίο βρέθηκαν να νοσηλεύονται σε ψυχιατρική κλινική του στρατού το καλοκαίρι του 1969.

Η σιωπή οφείλεται σε ένα είδος αυτισμού απ’ το οποίο έπασχε ο Ελληνοαμερικανός φοιτητής, που τον συνέλαβαν μόλις έφτασε στην Ελλάδα ως ανυπότακτο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τον ονόμασαν «Σιωπηλό Αμερικάνο».

Η κραυγή ακούγεται στην τελευταία σελίδα του μυθιστορήματος, στη διάρκεια της κράτησής του στο ΕΑΤ-ΕΣΑ την Άνοιξη του 1969.

Τα όσα συνέβησαν πριν και μετά την κραυγή διερευνά ο -επίσης νοσηλευόμενος στην ψυχιατρική κλινική «Τρελός Φιλόσοφος»- στη συνάντησή τους μετά από 54 χρόνια, μέσω  skype, καθώς βρίσκονται ο ένας στις ΗΠΑ και ο άλλος στην Ελλάδα, ο ένας καθηγητής στο Χάρβαρντ και ο άλλος παλαίμαχος δημοσιογράφους.

Αυτός είναι που με τη δημοσιογραφική του έρευνα αποκαλύπτει τόσο το ότι ο ερχομός του «Σιωπηλού Αμερικάνου»  στην Ελλάδα ήταν στο πλαίσιο αποστολής της αντιστασιακής οργάνωσης της Αμαλίας Φλέμινγκ για τη δραπέτευση του Αλέξανδρου Παναγούλη, όσο και για κάτι που του συνέβη στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, που ο ίδιος κρατούσε επτασφράγιστο μυστικό.

Μπορεί να ισχυρίζεται ο συγγραφέας, όπως συνηθίζεται, ότι τα όσα αναφέρονται στο βιβλίο του είναι προϊόν μυθοπλασίας, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχουν ενσωματωθεί σ’ αυτό πολλά πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις αυτών των δεκαετιών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις ΗΠΑ. Σ’  αυτό το μυθιστόρημά του, δηλαδή, ο συγγραφέας, παρακολουθεί την παράλληλη πορεία δυο χαρακτηριστικών εκπροσώπων της γενιάς του 1960, που διέτρεξαν το δεύτερου μισό του 20ού αιώνα και τις δυο πρώτες του 21ου, συμμετέχοντας από καίρια σημεία στα ιστορικά γεγονότα, o ένας στην Ελλάδα και ο άλλος στις ΗΠΑ.

Πέρα από το ότι οι δυο κεντρικοί χαρακτήρες του επικοινωνούν μέσω του skype  και της ανταλλαγής e-mail, ενώ η επικοινωνία τους παρακολουθείται από την ΕΥΠ μέσω του predator, μια ακόμη καινοτομία του βιβλίο είναι το ότι ο συγγραφέας παραθέτει σε Παράρτημα υλικό από την έρευνα που προηγήθηκε της συγγραφής του. Κάτι αντίστοιχο έχουμε δει, απ’ όσο γνωρίζω,  στο «Ημερολόγιο της τριλογίας» του Στρατή Τσίρκα.

Θα ήθελα επίσης να επισημάνω ότι, εκτός από το απολαυστικό κείμενο για  την ψυχιατρική κλινική του στρατού, το ΚΙΧΝΕ της Βέροιας, ο συγγραφέας έχει εντάξει στη ροή του μυθιστορήματός του δυο φανταστικές μαρτυρίες:

-Μια για τις μάχες της ΕΠΟΝ στα Εξάρχεια τον Δεκέμβρη του 1944 και

-Μία για το σχέδιο μιας αντιστασιακής ομάδας να ανατινάξει την εξέδρα  της Ανάστασης, μαζί με όλη την ηγεσία της Χούντας, στην πλατεία της Μητρόπολης το Πάσχα του 1968.

Η μεγαλύτερη προσφορά του Γιώργου Βοϊκλή με αυτό το βιβλίο του, ωστόσο, είναι, κατά την εκτίμησή μου, το ότι διασώζει και προσφέρει στις νεότερες γενιές το χρονικό των δολοφονιών του Γρηγόρη Λαμπράκη και του Σωτήρη Πέτρουλα.

Κεντρικό θέμα του είναι, βέβαια, τα βασανιστήρια κρατουμένων, όχι μόνο στη διάρκεια της δικτατορίας αλλά διαχρονικά, μέχρι και σήμερα, και όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον κόσμο.

Σε δεύτερο επίπεδο, το μυθιστόρημα ανοίγει το θέμα της καταδίκης του δικτατορικού καθεστώτος της Ελλάδας της περιόδου 1967-1974 από μια μερίδα του Δημοκρατικού κόμματος και της Ελληνικής Ομογένειας των ΗΠΑ.

Θα ήθελα να σημειώσω επίσης ότι ο συγγραφέας βρίσκει συχνά την ευκαιρία να εντάξει αρκετή ποίηση ανάμεσα στις ρεαλιστικές περιγραφές, τις «μαρτυρίες», τις συνεντεύξεις, τα δημοσιογραφικά κείμενα και τα ιστορικά ντοκουμέντα του μυθιστορήματός του.

Από όλα αυτά προκύπτει ότι πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που συνδέεται από πολλές πλευρές με την επέτειο των 50 χρόνων από την «ανατροπή» της δικτατορίας.

Τέλος, όλα αυτά συνεργούν στο να διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα του.

Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί εικαστικό έργο του Γιάννη Ρίτσου

*Η Ντούνια Κουσίδου είναι ιστορική ερευνήτρια και συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο της με τίτλο «Γιάννης Σαλλάς. Στις ατραπούς της Ιστορίας» εκδόθηκε το 2023 από τις εκδόσεις Φιλιππότη.