Το περιεχόμενο του βιβλίου με τον τίτλο «ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΕΩΣ, ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ», είναι ένα αφήγημα γραμμένο από μνήμης, ενός ιστορικού κειμένου, που σε παιδική ηλικία διάβασε ο Στάθης Χριστοφορίδης, στο χωριό του, στην Κουνάκα της Άνω Ματσούκας του Πόντου. Έχοντάς το αποτυπωμένο στο παιδικό του μυαλό, σε ηλικία πάνω από τα εξήντα του χρόνια, κάθησε με υπομονή και το κατέγραψε σ’ ένα τετράδιο, στο χωριό του, στην Ξηρολίμνη- Κοζάνης, όπου ως πρόσφυγας εγκαταστάθηκε και αποκαταστάθηκε γεωργικά.
Το τετράδιο αυτό βρέθηκε στα χέρια της αδελφής του Παρθένας, αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του κι έτσι έγινε γνωστή και στα παιδιά του, η ύπαρξή του.
Στην πρώτη σελίδα του τετραδίου διαβάζουμε: «Η ιστορία αυτή βρέθηκε στο σπίτι του προπάππου μας. Το σπίτι αυτό ήταν του πατέρα της γιαγιάς μας [του πατέρα], που ήταν παπάς [παπά Μιχάλης]. Και εκείνα τα χρόνια οι παπάδες σπούδαζαν στα Μοναστήρια.-Την ιστορία αυτή την είχε από εκεί, από το Αρχείο της Μονής Βαζελώνος της Άνω Ματσούκας, αντίγραφο χειρόγραφο καθαρογραμμένο σαν τύπου, είχε και στο τέλος φύλλα χαμένα. Και όταν ήμουν στην Ε’ τάξη το διάβασα σαν αναγνωστικό και μας άρεζε η ιστορία. Το έχω μάθει απ’ έξω σαν παραμύθι.
Εμείς όμως δεν μπορέσαμε να τα γράψουμε με Κεφάλαια και είναι έργον μνήμης, διότι όλα έμειναν εκεί και ήρθαμε με την ψυχή μας, το δε Αρχείον της Μονής και εκείνοι οι θησαυροί της [Μ], Αρχαία χειρόγραφα, Μεμβράνες, Σιγγίλια, Ευαγγέλια και πολλά της αξίας, τα ρίξαν οι καλόγηροι στο εσωτερικό του σπηλαίου υπήρχε τρύπα, ξερός λάκκος και φύγαν και έμειναν εκεί. Αιωνία η Μνήμη».
Στη δεύτερη σελίδα του τετραδίου, από την οποία αρχίζει το κείμενο ΣΑΡΠΟΓΛΗ του αφηγήματος, στην αρχή της, ο συγγραφέας σημειώνει τα ακόλουθα Ευαγγελικά και άλλα ρητά:
«Αγαπάτε αλλήλους είπεν ο Κύριος, Αγαπάτε τους εχθρούς διότι και οι κακούργοι έχουν φίλους και τους αγαπούν. Άφες αυτοίς Πάτερ, ού γαρ οίδασι τι εποίησαν. Αυτοί οι λόγοι εξήλθον εκ στόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Η Δικαιοσύνη εκ του Ουρανού διέκυψε, είπεν ο Προφήτης Δαυίδ. Η Χριστιανική Αγάπη το μεγαλύτερο αγαθόν του Κόσμου. Καμία αξία δεν θα έχει ο Κόσμος αυτός άνευ της Αγάπης αυτής».
Και στο τέλος, σε εισαγωγικά διατυπώνει τον τίτλο του βιβλίου: «ΟΙ πρώτοι κάτοικοι της Κωνσταντίνου Πόλεως. Της Νέας Ρώμης».
Το αφήγημα αναφέρεται στην περίοδο των διωγμών των Χριστιανών στη Ρώμη και της ανόδου στον αυτοκρατορικό θρόνο του Κωνσταντίνου, μετά το «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ» και τη νικηφόρο μάχη κατά του Μαξεντίου. Περιγράφονται στο αφήγημα οι κατακόμβες, τα μαρτύρια των Χριστιανών, η ζωή μιας οικογένειας στρατηγού, που από φανατικός διώκτης των χριστιανών, ο Δομέτιος, ασπάσθηκε τη χριστιανική θρησκεία και προσεχώρησε στο στρατόπεδο του Κωνσταντίνου.
Επίσης η μεταφορά της έδρας της Αυτοκρατορίας στην Ανατολή, στη νέα, στην Κωνσταντίνου Πόλη, στην εύρεση, από την μητέρα του Κωνσταντίνου, την Ελένη, του Τιμίου Σταυρού και πολλές περικοπές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Πότε γράφτηκε το κείμενο αυτό, δεν είναι γνωστό. Είναι όμως γνωστό ότι, ο Στάθης Χριστοφορίδης, τη δεκαετία του 1960, όταν οι γεωργικές εργασίες και άλλες υποχρεώσεις δεν τον πολυαπασχολούσαν και είχε χρόνο, έγραψε στην ποντιακή διάλεκτο ό,τι είχε αποτυπωθεί στο παιδικό μυαλό του, τους θρύλους, ανέκδοτα, παραμύθια και δικές του από την γενέτειρα, την Κουνάκα της Ματσούκας, αναμνήσεις. Την περίοδο αυτή, το πιθανότερο, ασχολήθηκε και με την καταγραφή του αφηγήματος.
Το κείμενο που, σε ηλικία της Πέμπτης Δημοτικού, διάβαζε και ξαναδιάβαζε ο Στάθης Χριστοφορίδης και το έμαθε απ’ έξω σαν παραμύθι, όπως σημειώνει ο ίδιος, δεν ήταν οπωσδήποτε στην δημοτική γλώσσα, αλλά σε κατανοητή απλή καθαρεύουσα. Τη γλώσσα αυτή, ύστερα από πενήντα και παραπάνω χρόνια, δεν ήταν εύκολο να την αποδόσει αυτούσια. Έτσι εξηγείται η ανάμεικτη καθαρεύουσα και δημοτική στο αφήγημα που έγραψε. Πάντως, ο Στάθης Χριστοφορίδης, με τις γραμματικές γνώσεις της Έκτης Δημοτικού και με το συγγραφικό του ταλέντο, απλά, ζωντανά και παραστατικά, με ειρμό και συνέχεια, μας άφησε ένα κείμενο που μπορεί να μη διεκδικεί γλωσσική καθαρότητα, αλλά κινεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και διαβάζεται άνετα.
Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τον Κωνσταντίνο, γιό του συγγραφέα, ο οποίος τήρησε πιστά τη διατύπωση των εκφράσεων και τη γλώσσα του συγγραφέα, με επέμβαση μόνον στην ορθογραφία και στην κατάταξη σε παραγράφους, διαλόγους και λοιπά. Ο ίδιος έβγαλε από την αφάνεια το χειρόγραφο και ανέλαβε και την όλη προσπάθεια για την έκδοση.
Χριστόφορος Στάθη Χριστοφορίδης- Σάρπογλης
