Το Ζάννειο Πειραματικό Γυμνάσιο-Λύκειο είναι ένα ιστορικό σχολείο ταυτι­σμένο με τη μεταπολεμική ιστορία του Πειραιά. Στα τριάντα χρόνια ζωής (1956-1986) που καλύπτει η αρχειακή έρευνα αυτού του βιβλίου, μέσα από την ιστορία του σχολείου αναδύεται και διαθλάται η εκπαιδευτική ιστορία του ελληνικού κράτους. Το Ζάννειο κλήθηκε να αποτελέσει τη ναυαρχίδα μίας μοντέρνας και πρωτοποριακής εθνικής πολιτικής, που θα συνέδεε την εκπαί­δευση με τις πραγματικές ανάγκες του τόπου για παραγωγική ανασυγκρότηση. Έδινε με την ίδρυσή του το στίγμα όχι μόνο της εποχής που το δημιούργησε αλλά επιπλέον έδειχνε με το παράδειγμά του το δρόμο προς τον εκσυγχρονισμό και την οικονομική ανάκαμψη. Άλλωστε για αυτό το λόγο παρακολουθήθηκε στενά η λειτουργία του στα πρώτα χρόνια και χρηματοδοτήθηκε. Οι εκπαιδευ­τικές μεταρρυθμίσεις του 1959, του 1964, του 1976, του 1982 και 1985 χάραξαν επάνω στο σώμα του τα σημάδια τους. Αλλά και ο ίδιος ο χρόνος χάραξε τα δικά του ανεξίτηλα σημάδια στους ανθρώπους που ταυτίστηκαν με τον χώρο υπηρετώντας το δικό τους όραμα για την εκπαίδευση.

Τι νόημα μπορεί να έχει μία τέτοια αναψηλάφηση σήμερα; Ποια η ωφέλεια από αυτή την αναζήτηση; Σε περιόδους κρίσεων η προσφυγή των κοινωνιών στο παρελθόν γίνεται σχεδόν αντανακλαστικά. Σήμερα η κρίση ταυτότητας μίας ολόκληρης κοινωνίας αποτυπώνεται παντού – προφανώς και στους εκ­παιδευτικούς χώρους και βέβαια τα σχολεία, που βιώνουν τις συνέπειες των λαθών, των παραλείψεων, της έλλειψης οραματισμού, της μικροπολιτικής, κάποτε και της άγνοιας. Αν όμως η ιστορία είναι, όπως έχει λεχθεί, μία «παρα­καταθήκη δυνητικότητας», τότε ο έγκυρος επιστημονικός λόγος της αποτελεί τη μόνη διέξοδο προς τη σωστή κατεύθυνση.

Το Ζάννειο ως πρίσμα ιστορίας προσφέρεται για μία τέτοια «ανάγνωση». Ας δούμε και ας αναλογιστούμε μέσα από το παράδειγμά του, τι δεν πήγε σωστά στο παρελθόν, για ποιους λόγους και σε τι αποτύχαμε, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά, τι πρέπει να διορθώσουμε ή να ξαναεπιχειρήσουμε. Και με την εμπειρία αυτή ας ξαναπροσπαθήσουμε σήμερα να βρούμε κάποια από τα χαμένα μας οράματα, να θέσουμε ξανά τους στόχους που τότε δεν υλοποι­ήθηκαν αλλά ήταν στη σωστή κατεύθυνση, πιο σοφοί, πιο ενωμένοι και πιο ευαίσθητοι. Ίσως έτσι πετύχουμε σήμερα σε ό,τι αποτύχαμε χθες.