Παροιμίες με αλφαβητική σειρά - ερμηνεία

Βυζαντινές παροιμίες

Αρχαιοελληνικές παροιμίες

Ταυτόσημες και ομοθεματικές νεοελληνικές παροιμίες - γνωμικά δίστιχα

Ταυτόσημες και ομοθεματικές αρχαιοελληνικές και βυζαντινές παροιμίες

Η προέλευση των παροιμιών

Βιβλιογραφία

Τι είναι οι παροιμίες;

Οι παροιμίες είναι σύντομες και περιεκτικές φράσεις που αντανακλούν τη θυμοσοφία του ανώνυμου λαού, που παρατήρησε τις ποικίλες εκφάνσεις της καθημερινότητάς του και αποτύπωσε σε αυτές τα συμπεράσματά του, αποδεικνύοντας ότι η σοφία βρίσκεται πράγματι στη λακωνικότητα.

Διατυπώνουν μια άποψη και εκφράζουν μια αλήθεια που είναι καταστάλαγμα πείρας και αποθησαυρισμένης σοφίας. Έρχονται από το βάθος του χρόνου και άντεξαν το βάρος του, γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα τη διαχρονική τους αξία. Είναι σταλάγματα της λαϊκής σοφίας που ποτίζουν και τρέφουν το δέντρο της λαϊκής μας παράδοσης.

Οι παροιμίες δεν χαρίζονται σε κανέναν. Τα βάζουν με όλους· παρακατιανούς και άρχοντες, σπουδαγμένους και αγράμματους, χωρικούς και αστούς. Ο φακός του λαϊκού παρατηρητή τρυπώνει στα ράσα του παππά, στην τσέπη του φιλάργυρου, στην αυλή της νοικοκυράς, στο κρεβάτι του άρχοντα, στο καλύβι του χωρικού. Αλλά αφουγκράζεται και τον καημό του ξενιτεμένου, του βαριόμοιρου, του αδικημένου.

Η παροιμία διακωμωδεί, ειρωνεύεται, επαινεί, θαυμάζει, προειδοποιεί, καλοτυχίζει. Μα πάνω απ’ όλα διδάσκει. Είναι από εκείνους τους ιριδισμούς της γλώσσας που υποστηρίζουν το λόγο, κυρίως τον προφορικό, άλλοτε με τον υπαινιγμό και την αλληγορία και άλλοτε με το χιούμορ και την ειρωνεία. Πολλές φορές, άλλωστε, η σύντομη παροιμιακή φράση με τη λιτή και απέριττη χάρη της αποδεικνύεται πολύ πιο πειστική από το σχοινοτενή και στομφώδη επιχειρηματικό λόγο.

Στο παρόν πόνημα έχουν σταχυολογηθεί από τον ανεξάντλητο θησαυρό των παροιμιών οι πιο δημοφιλείς και αυτές που με το ρυθμό και το μέτρο τους απομνημονεύονται πιο εύκολα.

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου οι δυσνόητες παροιμίες δίνονται με αλφαβητική σειρά και επιχειρείται η ερμηνεία τους και η απόδοση του πραγματικού τους νοήματος. Γιατί μία παροιμία τη γνωρίζω όχι μόνο όταν την έχω ακούσει, αλλά και όταν μπορώ να τη χρησιμοποιήσω σωστά στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Στο δεύτερο μέρος οι παροιμίες έχουν ενταχθεί σε ενότητες που αφορούν την ίδια θεματολογία, εξασφαλίζοντας έτσι μια καλύτερη συγκρότηση του παροιμιακού υλικού.

Στο τρίτο μέρος, κοντά στις νεοελληνικές παροιμίες δίνονται και οι αντίστοιχες αρχαίες και βυζαντινές, καταδεικνύοντας ότι η παροιμία σε πείσμα του χρόνου και του καιρού γέρασε, αλλά δεν χάθηκε. Ζωντανή σαν οργανισμός, η παροιμία παρακολούθησε τις αλλαγές της γλώσσας, άλλαξε τη μορφή της, στο βάθος της, όμως, στη σοφία της έμεινε η ίδια. «Α οικοδεσπότης οίδεν, αγνοεί ο σύμπας κόσμος», έλεγε ο βυζαντινός. «Όσα ξέρει ο νοικοκύρης, δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος», λέει ο νεοέλληνας.

Στο ίδιο μέρος του βιβλίου δίνεται και η προέλευση κάποιων παροιμιών, όπου αναφέρονται περιστατικά της πραγματικότητας ή του μύθου που προκάλεσαν τη γέννησή τους.

Παροιμίες χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες από τότε που ραψωδούσε ο Όμηρος και ρητόρευαν οι Αθηναίοι στην Πνύκα. Με παροιμίες μιλούσαν και στο Βυζάντιο, όταν η Βασιλεύουσα μεσουρανούσε, αλλά και στους ζοφερούς χρόνους μετά την Άλωση.

Η παρούσα συλλογή, καρπός μιας επίμοχθης προσπάθειας, φιλοδοξεί να γίνει ένα ανάγνωσμα τερπνό και ωφέλιμο, ένας πρόθυμος και καλοδεχούμενος μέντορας στην πολυτάραχη καθημερινότητά μας.

Α. Ζ.