Η εξέταση της ελεύθερης γλυπτικής στα δημόσια αστικά οικοδομήματα καταδεικνύει τις ποικίλες διαστάσεις της ανίδρυσης γλυπτών έργων στο πλαίσιο του δημόσιου βίου. Στην εργασία αυτή σύνολα επιγραφών και γλυπτών από πενήντα εννέα γυμνάσια της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου των ελληνιστικών χρόνων παρουσιάζονται στη μορφή συστηματικού καταλόγου και με τον τρόπο αυτό εντάσσονται στο αρχαιολογικό και ιστορικό τους πλαίσιο.

Ορισμένα από τα γλυπτά παρουσιάζονται αναλυτικά για πρώτη φορά στην έρευνα. Στο συνθετικό μέρος της εργασίας εξετάζεται συνολικά η εικονογραφία των γλυπτών έργων στα γυμνάσια, οι ιδρυτές, η αφορμή και οι θέσεις ανίδρυσής τους.

Σκοπός είναι να κατανοηθούν οι ειδικότερες λειτουργίες των γλυπτών στο πλαίσιο του θεσμού του γυμνασίου, δηλαδή των γλυπτών ως λατρευτικών εικόνων, ατομικών ή συλλογικών αναθημάτων, τιμητικών ανδριάντων και επινίκιων μνημείων. Υπό το πρίσμα αυτό προτείνονται νέες ερμηνείες για ορισμένα γλυπτά, ήδη γνωστά στην έρευνα.

Παράλληλα, φωτίζονται οι διάφορες πτυχές της λειτουργίας του γυμνασίου ως χώρου άσκησης λατρειών, ως κέντρου αθλητικής και στρατιωτικής εκπαίδευσης, αλλά και ως ιδρύματος πολιτισμού. Στο γυμνάσιο ασκείται διαχρονικά η λατρεία των εναγώνιων θεών, δηλαδή του Ερμή, του Ηρακλή, αλλά και του Έρωτα, ως πρεσβευτών της νεότητας. Παράλληλα λατρεύονται τοπικοί θεοί και ευεργέτες.

Τα κατεξοχήν ornamenta γυμνασιώδη υπήρξαν διαχρονικά οι ερμαϊκές στήλες. Για τις ολόγλυφες απεικονίσεις των θεών επιλέχθηκαν θέματα και εικονογραφικά μοτίβα τα οποία αναδείκνυαν ιδιότητες των θεών σχετικές με το περιεχόμενο και τα ιδανικά της γυμνασιακής εκπαίδευσης.

Αναθέσεις γλυπτών γίνονται από όσους διευθύνουν, διδάσκουν ή φοιτούν στα γυμνάσια. Αγάλματα πανελληνιονικών ανιδρύονται στα γυμνάσια καταγωγής των νικητών. Τιμητικοί ανδριάντες ανιδρύονται για όσους συμβάλλουν με χρηματικές ή άλλου τύπου δωρεές στη λειτουργία των γυμνασίων. Οι τιμητικοί ανδριάντες αυξάνονται σημαντικά από το τέλος του 2ου αι. π.Χ., φαινόμενο που συμβαδίζει με όσα γνωρίζουμε για τη δράση των ευεργετών και από τα υπόλοιπα δημόσια ιδρύματα της πόλης και αναδεικνύει τα γυμνάσια σε τόπο αυτοπροβολής τους. Επιπλέον, από το τέλος του 2ου αι. π.Χ. η πόλη ανιδρύει ενίοτε στα γυμνάσια και ανδριάντες προσωπικοτήτων της πολιτικής ζωής, η δράση των οποίων δεν αφορά αποκλειστικά τον χώρο του γυμνασίου. Παράλληλα, τη συλλογική μνήμη ολόκληρης της πόλης εκφράζει η ανίδρυση στα γυμνάσια ταφικών μνημείων και ανδριάντων στη μνήμη μεγάλων τοπικών ευεργετών ή των γόνων τους.

Στα ίδια χρόνια, η συμμετοχή νεαρών Ρωμαίων στα αναθήματα στα γυμνάσια αποκαλύπτει την εμφάνιση και ενσωμάτωση του ρωμαϊκού στοιχείου στους ελληνικούς θεσμούς.

Τέλος, κατά την εποχή αυτή τα γυμνάσια ενσωματώνουν ενίοτε βιβλιοθήκες, ωδεία και ιερά των Μουσών. Ως σύμβολα τοπικού πολιτισμού λειτουργούν τα αναδρομικά πορτρέτα ανθρώπων της διανόησης που ανιδρύονται στους χώρους αυτούς.