Πουθενά αλλού δεν θα ίσχυε ίσως η ρήση `άλλο να το λες και άλλο να το βλέπεις` όσο στην κατάσταση που βρέθηκε ο Φρόυντ τον Μάρτιο του 1915, έξι μήνες μετά την έκρηξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Είναι πράγματι άλλο να λες δύο-τρία μόλις χρόνια πριν στο `Τοτέμ και ταμπού` ότι ο σημερινός άνθρωπος είναι από ψυχική άποψη μια άρρηκτη συνέχεια του αρχέγονου ανθρώπου, τον οποίον φέρει κρυφά μέσα του και στον οποίον επιστρέφει φανερά κάθε φορά που αποβάλλει τον μανδύα του πολιτισμού, και άλλο να βλέπεις με τα ίδια σου τα μάτια να σπέρνει την καταστροφή και τον θάνατο σε μια ολόκληρη ήπειρο εκείνος ακριβώς ο άνθρωπος, στον οποίον είχες αποθέσει τις ελπίδες σου και από τον οποίον περίμενες ότι τουλάχιστον με τα επιτεύγματά του στον πνευματικό και τεχνικό πολιτισμό θα είχε γίνει και καλύτερος από τον πρωτόγονο πρόγονό του. [...]
