Από τα μέσα της δεκαετίας του `70 είχε εντοπιστεί το ενδιαφέρον της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας στα θέματα της οθωμανικής επικυριαρχίας στα Βαλκάνια και ειδικότερα στο νότιο τμήμα τους, περιοχή ανάπτυξης της ελληνικής εθνότητας. Ειδικότερα, η περίοδος του 19ου αι., όταν καταρρέει το οθωμανικό σύστημα και εμφανίζεται η νεοελληνική πόλη, αποτέλεσε αντικείμενο κεντρικού ενδιαφέροντος της πρόσφατης ιστορικής πολεοδομικής βιβλιογραφίας, γιατί τότε τίθενται τα θεμέλια ίδρυσης του νεοελληνικού αστικού χώρου.
Πολλές μελέτες μέσα από οπτικές διάφορων συγγενών επιστημονικών κλάδων ή περιοχών, όπως της κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας, της αστικής ιστορίας, της ιστορικής αστικής γεωγραφίας, αλλά κυρίως της ιστορικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας (χωροταξίας), συνεισέφεραν πλούσιο αρχειακό πρωτογενές υλικό για τις διάφορες πτυχές της ελληνικής δραστηριότητας στην περίοδο του 19ου αι. Δημοσιοποιήθηκε έτσι ένα βιβλιογραφικό υλικό, που βασίζεται σε οθωμανικά ή δυτικο-ευρωπαϊκά στοιχεία, ακόμη και σε επί τόπου αξιόλογες προσεγγίσεις μονογραφιών και μας δίνει νεότερες απόψεις και ερμηνείες γι` αυτά τα λεγόμενα `χρόνια της σκλαβιάς` του ελληνικού χριστιανικού πληθυσμού.
Νομίζουμε ότι τώρα διαθέτουμε αρκετό βιβλιογραφικό υλικό (παλαιό και πρόσφατο) για να προχωρήσουμε σε συνθετικές μελέτες συνολικής σύλληψης, διερεύνησης, περιγραφής και ερμηνείας των κοινωνικο-οικονομικών και χωρικών φαινομένων αυτής της περιόδου. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και η παρούσα συνθετική μελέτη [...].
Η εργασία δεν ανακαλύπτει νέο πρωτογενές υλικό, αλλά συνθέτει το ήδη δημοσιοποιημένο -πολύ ικανοποιητικό άλλωστε για την περιοχή μελέτης- από τη νεότερη και πρόσφατη βιβλιογραφία. Από την επεξεργασία του προκύπτει με σαφή και διδακτικό τρόπο η διαδικασία παραγωγής του (ιστορικού) λειτουργικά οργανωμένου και κατασκευασμένου χώρου (ιλοκχ) από την κοινωνία ή τον κοινωνικό σχηματισμό (κ.σχ.) στη διάρκεια του 19ου αι.. Ο τρόπος με τον οποίο παράγεται και υλοποιείται ο ιλοκχ στο Βιλαέτι Ιωαννίνων μας έδωσε την αφορμή να στηρίξουμε ένα θεωρητικό σχήμα για την παραγωγή του `ιστορικού χώρου` (χωρολογικού, πολεολογικού, κτιριολογικού), που είχαμε την ευκαιρία να το αναπτύξουμε σε αυτοτελές εγχειρίδιο με τίτλο `Ιστορικός λειτουργικά οργανωμένος και κατασκευασμένος χώρος`, Θεσσαλονίκη, 1992.
Το βασικό αντικείμενο μελέτης, ο ιλοκ χώρος, προσεγγίζεται μέσα από τις τρεις χωρικές κλίμακες (ιστορική χωρολογική, ιστορική πολεολογική και ιστορική κτιριολογική). Διερευνάται παράλληλα και ο κοινωνικός σχηματισμός, που παρήγαγε αυτόν το χώρο, ο οποίος σημειωτέον αποτελείται από σύνθεση τεσσάρων κοινωνικών υποδομών: ΚΔ1 αλβανική, ΚΔ2 οθωμανική, ΚΔ3 ελληνική και ΚΔ4 λοιπές. Ενώ λοιπόν στο πρώτο μισό του 19ου αι. (Α` φάση) το κέντρο βάρους πέφτει κυρίως στην οθωμανική υποδομή ΚΔ2, στο δεύτερο μισό (Β` φάση) πέφτει στην ελληνική υποδομή ΚΔ3.
Έτσι, και σύμφωνα με αυτά που σχολιάσαμε παραπάνω, στο πρώτο μέρος (Κ1, Κ2) του βιβλίου μελετούμε την κοινωνία και την οικονομία, καθώς και τη φύση του λειτουργικά οργανωμένου και κατασκευασμένου (λοκ) χώρου, πολεολογικής και κτιριολογικής κλίμακας που αυτή μπορεί να παράγει. Στο δεύτερο μέρος (Κ3, Κ4, Κ5) μελετούμε γενικότερα τα Γιάννενα, πώς μετασχηματίζονται από την `πόλη-παζάρι` (Α` φάση) στην `πόλη-πρακτορείο` (Β` φάση), ενώ συστηματικότερα διερευνούμε κατά το 2ο μισό του 19ου αι. τον πολεολογικό και κτιριολογικό (κατοικία) χώρο αυτής της πόλης. [...]
Μια τέτοια μελέτη, [...] εκτός από την ανθρώπινη έλξη του συγγραφέα γι` αυτό το ξεχασμένο τμήμα της ελληνικής γης που σήμερα ξανααπειλείται από εξωτερικούς κινδύνους, συνεπάγεται πολυάριθμους στόχους δουλειάς [...].
Ένας βασικός επιστημονικός στόχος είναι η διατύπωση της ιστορικής πολεολογίας και κτιριολογίας, σύμφωνα με μια θεωρία γι` αυτόν τον ιστορικό χώρο. Με την προσέγγισή μας, γίνεται φανερό ότι ο ιλοκχ είναι ενιαίος και παράγεται από την ιστορική κοινωνία, στο πλαίσιο ενός τρόπου παραγωγής με βάση κυρίως οικονομικούς μηχανισμούς. [...]
[Απόσπασμα από το κείμενο της εισαγωγής της έκδοσης]
