Η διάλεξη Κ. Θ. Δημαρά μας δίνει κάθε χρόνο την ευκαιρία να σταθούμε με κάποια απόσταση από την τύρβη της καθημερινότητας και να στοχαστούμε κριτικά επάνω στα θεμελιώδη στοιχεία που προσδιορίζουν τη φυσιογνωμία του επιστημονικού έργου του ιδρυτή του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών και συνθέτουν την παρακαταθήκη του στην πνευματική ζωή του τόπου. Συχνά αναλογίζομαι ποια είναι πράγματι τα ουσιώδη στοιχεία αυτής της σημαντικής -και για το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών πραγματικά προσδιοριστικής- παρακαταθήκης. Αν επρόκειτο να ξεχωρίσω τα χαρακτηριστικότερα θα επεσήμαινα κυρίως την αναγνώριση της ιστορικότητας των εκδηλώσεων του πνευματικού βίου και την κριτική θεώρηση των φαινομένων της ιδεολογίας, όπως και τη σημαντική προσπάθεια να πραγματωθούν σε ερευνητική πράξη οι αρχές αυτές κυρίως δια της συγκριτικής προσέγγισης. Τα έργα της λογοτεχνίας και της φιλολογικής ζωής και γενικότερα οι εκδηλώσεις της ιδεολογίας, με αιχμή της παρατήρησης τις ιστοριογραφικές της εκφάνσεις, αποτέλεσαν στη μακρά και δημιουργική επιστημονική ζωή του Κ. Θ. Δημαρά το πεδίο της πραγμάτωσης των μεθοδολογικών του αρχών. Στο επίκεντρο του προγράμματος αυτού βρέθηκαν οι εκδηλώσεις του Διαφωτισμού στην ελληνική παιδεία, ένα ερευνητικό ενδιαφέρον που απέβη έργο ζωής για τον Κ. Θ. Δημαρά. Η στάθμιση της πνευματικής υφής του νεοελληνικού Διαφωτισμού αναπόφευκτα έστρεψε τα ενδιαφέροντα του Δημαρά προς τη μελέτη των σχέσεων του μεταγενέστερου ελληνισμού με τη Δύση, τη δυτική παιδεία.
Η διερεύνηση αυτής της συνάφειας, τόσο καθοριστικής για τη διαμόρφωση της πνευματικής φυσιογνωμίας του νεότερου και σύγχρονου ελληνισμού, υπήρξε άλλο ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του έργου του Κ. Θ. Δημαρά.
Η ετήσια διάλεξη εις μνήμην του λοιπόν αποτελεί και μια ευκαιρία αναστοχασμού επάνω στην ευρωπαϊκή ταυτότητα της νεοελληνικής παιδείας αλλά και επάνω στο χαρακτήρα της ίδιας της ευρωπαϊκής παιδείας. [...]

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]