H πρώτη παράσταση του Επιθεωρητή στο θέατρο γίνεται χάρη στην παρέμβαση του ίδιου του Τσάρου, και υποσκελίζει ακόμα και το αριστούργημα του Πούσκιν Μπόρις Γκοντούνοφ. Το έργο ιδιαίτερα ριζοσπαστικό, τόσο θεματολογικά όσο και υφολογικά, έκανε πάταγο.
«…Πώς αφεθήκαμε να την πάθουμε έτσι; Και εγώ, και εγώ πώς μπόρεσα ο γερο-ηλίθιος; Ο βλακέντιος έχασα κάθε λογική!... Τριάντα χρόνια πού είμαι στην υπηρεσία του Κράτους, ούτε ένας έμπορος, ούτε ένας επιχειρηματίας δεν μου την έσκασε. Εξαπάτησα τους πιο πασίγνωστους κανάγιες, τους πιο έξυπνους λωποδύτες, απ’ αυτούς που είναι έτοιμοι να κλέψουν το σύμπαν ολόκληρο, τους πετάλωσα. Την έσκασα σε τρεις εφόρους στρατηγούς! Άλλα κι οι έφοροι στρατηγοί...»
Το κοινό χωρίζεται στα δυο. Όσοι μέσα σ’ αυτό βλέπουν τον εαυτό τους γίνονται έξαλλοι και ζητούν την απαγόρευση του και την άμεση τιμωρία του Γκόγκολ. Να εξοριστεί πάραυτα στη Σιβηρία! Όσοι διαθέτουν πνεύμα ριζοσπαστικό, το βλέπουν από τη σωστή σκοπιά του, ως μια αυστηρή, βίαιη, καταλυτική, και συνάμα χιουμοριστική και λυτρωτική κριτική της υπάρχουσας ρωσικής πραγματικότητας, και όχι μόνον.
Γιατί και σήμερα ακόμα, ο Επιθεωρητής, είναι ένα έργο επίκαιρο, πρωτότυπο και νεανικό, μια και οι γραφειοκρατίες υπάρχουν, είναι εδώ, καταδυναστεύουν και δυσκολεύουν τη ζωή μας, σωρεύοντας δεινά και προβλήματα στον βίο όλων μας.
Πολύ λίγα πράγματα θα άλλαζε κανείς μεταφέροντας το έργο αυτό στις μέρες μας και είναι βέβαιο ότι όσοι το διαβάσουν ή το δουν, θα βρούνε άσφαλτα μέσα του κάποιον διπλανό τους ή και – αν έχουν το κουράγιο – τον ίδιο τους τον εαυτό. Απόδειξη το γεγονός ότι το έργο παίζεται αλλά και εκδίδεται συνέχεια σε όλες τις χώρες του κόσμου και την πατρίδα μας, γνωρίζοντας κάθε φορά μεγάλη επιτυχία.
Για τον συγγραφέα:
Ο Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ ο «εύθυμος μελαγχολικός», όπως τον έλεγε ο Πούσκιν γεννήθηκε στο Σορότσιντσυ της Ουκρανίας τον Μάρτη του 1809 και πέθανε από την πείνα τον Φλεβάρη του 1852 στη Μόσχα. Τα παιδικά του χρόνια πέρασαν ξένοιαστα στο πατρογονικό. Από το γυμνάσιο ακόμα οργανώνει σκετς και θεατρικές παραστάσεις σε πολλές από τις οποίες παίζει και ο ίδιος. Νεότατος διορίζεται γραφιάς 14ης κατηγορίας στην Πετρούπολη όπου φυτοζωεί ανάμεσα στη φτωχολογιά, πνιγμένος στην ασημαντότητα και τη μιζέρια. Αργότερα κατορθώνει με τη βοήθεια φίλων να διοριστεί δάσκαλος σε παρθεναγωγείο και στη συνέχεια καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Πετρούπολης. Λόγω της επισφαλούς υγείας του από το 1836 ως το 1848 τον περισσότερο καιρό του τον περνάει στη Ρώμη, από όπου και πηγαίνει προσκυνητής στα Ιεροσόλυμα το 1848. Επιστρέφει από εκεί στη Μόσχα με έντονα διαταραγμένα νεύρα. Τέσσερα χρόνια αργότερα βρίσκεται σε πλήρη εξάντληση νεκρός μπροστά στις εικόνες. Το έργο του Γκόγκολ ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της εποχής του. Δεν είναι μόνο αυτός που διείσδυσε και περιέγραψε απέριττα και πειστικά την ρωσική πραγματικότητα, είναι αυτός που ανεδείχθη σε αξεπέραστο παρατηρητή και της πιο μικρής λεπτομέρειας, διαθέτοντας την πιο δυνατή όσφρηση και ευαισθησία που γνώρισε, εκτός του Τσέχωφ, η ρωσική λογοτεχνία. Η δυναμική του έργου του ξεπέρασε τις προθέσεις του, δίνοντας σε αυτό μια διάσταση οικουμενική. Γι’ αυτό και τα αριστουργήματα του, όπως ο Επιθεωρητήςκαι οι Νεκρές Ψυχές, αλλά και ο Τάρας Μπούλμπα, το Μίργκοροντ ή τα Αραβουργήματα, εκδίδονται αδιάκοπα και έχουν φανατικούς αναγνώστες σε όλον τον κόσμο.
