Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1870;-1934) γεννημένος στη Βαρειά της Λέσβου και μεγαλωμένος στη Σμύρνη, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του ζωγραφίζοντας για ένα κομμάτι ψωμί στο Βόλο και στα χωριά του Πηλίου κι αργότερα (από το 1927 και εξής) ξανά στην πατρίδα του. Ζωγράφισε τοίχους σε σπίτια και αρχοντικά της εποχής, σε καφενεία, μπακάλικα και μύλους, πάνω σε τενεκέδες, σε ξύλα και πανιά, σε δίσκους, σε κάρα, ακόμα και πάνω σε ναυτικούς σάκους. Απεικόνισε σκηνές από την ελληνική ιστορία, τον Ερωτόκριτο, από το βίο των λαϊκών ηρώων, εξωτικά κυνήγια και τόπους, καθημερινές σκηνές, πορτρέτα, κ.λπ.
Η μυθολογία γύρω από το βίο του είναι μεγάλη, ωστόσο η ίδια η ζωγραφική του μας επιτρέπει να καταλάβουμε ότι είχε άριστη γνώση της βυζαντινής τέχνης (ο παππούς του από τη μεριά της μητέρας του ήταν αγιογράφος), καθώς και της λαϊκής παράδοσης που είχε αναπτυχθεί στη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Ως φαίνεται όμως ο Θεόφιλος είχε και τη συνείδηση του τρόπου που έβλεπε τα πράγματα η ακαδημαϊκή ζωγραφική της εποχής του. Δεν είναι τυχαίο ότι στο περίφημο κασελάκι με τα σύνεργά του διέθετε αναπαραγωγές έργων (σε φωτογραφίες και χρωματιστές κάρτες) που του επέτρεπαν να δουλεύει πάνω σε ιστορικά ή άλλα θέματα.
Το σημαντικό μ` αυτόν τον σπάνιο ζωγράφο είναι ότι δεν αρκέστηκε στη βυζαντινή και τη λαϊκή παράδοση και οπωσδήποτε δεν ενθουσιάστηκε με τη δυτική ζωγραφική. Από αυτή την παιδεία -η οποία εν πολλοίς υπήρξε συστατική του έμφυτου ταλέντου του να βλέπει ως γνήσιος καλλιτέχνης τα πράγματα, που σημαίνει: να τα αντικρύζει κάθε φορά με φρέσκια ματιά- κράτησε τις τεχνικές: την αίσθηση του χώρου, την απόδοση του χρώματος, το ρυθμό, τη συμμετρία, την εναλλαγή της ατμόσφαιρας στο ίδιο έργο κ.λπ.
Ωστόσο επέλεξε νέα θέματα, που αντανακλούσαν τις νέες, υπαρκτές ανάγκες του καθημερινού βίου της μεταιχμιακής εποχής του, και πέτυχε να τα αποδώσει με ελευθερία ισάξια με εκείνη που έπαιρναν στην εποχή του οι πιο προχωρημένοι δημιουργοί του μοντερνισμού.
Δικαίως σήμερα ο Θεόφιλος αναγνωρίζεται όχι απλώς ως λαϊκός ζωγράφος αλλά ως ένας από τους σημαντικότερους έλληνες ζωγράφους που αναδείχθηκαν στην εποχή του.

Άρης Μαραγκόπουλος