Καποδίστριας:
«Γράφτηκε στο διάστημα Μάη-Ιούλη 1944 στην Αίγινα και πρωτοπαίχτηκε απ` το Εθνικό Θέατρο το Μάρτη 1946. Τον ίδιο χρόνο δημοσιεύτηκε απ’ τις εκδόσεις Ν. Αλικιώτη.
»Είναι μια απ` τις πιο ολοκληρωμένες τραγωδίες τού Νίκου Καζαντζάκη κι απ` τα πιο ενδιαφέροντα έργα του νεοελληνικού δραματολογίου. Χωρίζεται σε τρία μέρη με διαφορετικό σκηνικό χώρο κι είναι γραμμένη σε δεκατρισύλλαβο στίχο στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ τα χορικά τού χορού των γυναικών σε ενδεκασύλλαβο με μικρές εναλλαγές.
»Η ψυχολογία του ήρωα είναι κι εδώ όπως και στα άλλα έργα: Ξέρει απ` τα πριν το τέλος του, αλλά δεν προσπαθεί να το αποφύγει. Αντίθετα βαδίζει με πλήρη συνείδηση σ` αυτό, καταξιώνοντας έτσι την ελευθερία του.»

(Από το άρθρο του Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο τού Νίκου Καζαντζάκη» στο περιοδικό Διαβάζω, Αριθ. 51, Μάρτιος 1982)

Χριστόφορος Κολόμβος:
«Γράφτηκε στο διάστημα Μάη-Ιούνη 1949 με πρωτότυπο τίτλο "Το χρυσό μήλο"· παίχτηκε απ’ το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά το 1976.
»Ο Κολόμβος ενσαρκώνει τον αρχηγό, το δυνατό και προικισμένο άτομο που με τον εσωτερικό του πλούτο καταφέρνει ν` αντισταθεί σε κάθε αντικειμενική δυσκολία και να ξεφύγει από κάθε εσωτερική κρίση, πετυχαίνοντας να φτάσει στο τέλος τής αποστολής του. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε το καλογραμμένο αυτό έργο σαν ένα δοκίμιο για την αγωνιστικότητα του ανθρώπου και την αναζήτηση της ελευθερίας.»
(Από το άρθρο τού Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο τού Νίκου Καζαντζάκη» στο περιοδικό Διαβάζω, Αριθ. 51, Μάρτιος 1982)

Σόδομα και Γόμορρα:
«Γράφτηκε τον Ιούνη 1948 στην Αντίμπ τής Γαλλίας, όπου ήταν εγκατεστημένος ο συγγραφέας, μέσα σε δεκατρείς μέρες (άρχισε 6 Ιούνη και τέλειωσε 16 του ίδιου μήνα). Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Νέα Εστία" το καλοκαίρι 1949 και κυκλοφόρησε σε ανάτυπο· το 1954 παίχτηκε στο Μανχάιμ [...].
»Και πάλι το γνωστό θέμα της εβραϊκής ιστορίας μετασχηματισμένο μάς παρουσιάζει μια απ’ τις τελευταίες θέσεις του αναφορικά με το πρόβλημα της ύπαρξης του Θεού. Ο Λωτ απελευθερωμένος απ` την καταπίεση της έννοιας του Θεού συνειδητοποιεί πως "ο Θεός είναι γιος του φόβου κι όχι πατέρας του". Έτσι το πνεύμα του αποδεσμεύεται και κατακτά την ελευθερία στη διάσταση του χώρου και του χρόνου μέσα στην οποία ζει.»

(Από το άρθρο του Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο τού Νίκου Καζαντζάκη» στο περιοδικό Διαβάζω, Αριθ. 51, Μάρτιος 1982)

Βούδας:
«Ένα απ` τα καθοριστικά στάδια απ` τα οποία πέρασε ο σχηματισμός της προσωπικότητας του Νίκου Καζαντζάκη ήταν αυτό του βουδισμού. Σ` αυτό βρίσκεται γύρω στο 1922, όταν απογοητευμένος από την ελληνική πραγματικότητα και πικραμένος [...] ζει στη Βιέννη και το Βερολίνο. Εκεί πρωτογράφτηκε το έργο το 1922, με πρωτότυπο τίτλο "Γιαγκ-Τσε", όταν ήταν βυθισμένος στο μηδενισμό. Η αρχικά έμμετρη γραφή του σε 3.000 στίχους γίνεται πρόζα το 1932, διορθώνεται για άλλη μια φορά το 1940 στην Αίγινα και παίρνει την οριστική μορφή του στο τέλος της ζωής του.
»Ο κόσμος μέσ` απ` αυτό προβάλλεται σαν προϊόν των αισθήσεων, χωρίς αντικειμενική υπόσταση. Έτσι ο απόλυτος υποκειμενισμός που δίνεται απ` αυτό γίνεται το αντίβαρο στην εξωτερική δυστυχία, προσφέροντας στο άτομο την απόλυτη συνειδησιακή του ελευθερία. Όλο λοιπόν το έργο δεν είναι παρά μια διερεύνηση πάνω στο γνωστό μοτίβο: η ελευθερία υπάρχει πέρα από το φόβο και την ελπίδα.»

(Από το άρθρο του Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο του Νίκου Καζαντζάκη» στο περιοδικό Διαβάζω, Αριθ. 51, Μάρτιος 1982)