Μέσα από τη μνήμη και τον συνειρμό, ο αφηγητής οδηγείται στα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια, καθώς και στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης σε ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Επιστροφή στον χαμένο χλοερό παράδεισο της απολεσθείσας παιδικής αθωότητας; Καθόλου. Διότι σύμφωνα με τις περιγραφές, τα χρόνια εκείνα δεν ήταν διόλου ζηλευτά – ούτε καν ιδωμένα από τη μακρινή απόσταση της κατοπινής μεσήλικης ζωής. Δεν υπάρχει επομένως καμιά εξιδανίκευση.

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΑ

Σ’ όλα τα διηγήματα της συλλογής Καλαμάς κι Αχέροντας, αν και σε διαφορετική ένταση στο καθένα, εμφανίζεται μια ψυχική αβεβαιότητα και αμφιθυμία, μια θλιμμένη αίσθηση που οσμίζεται παντού τη φθορά. Αυτή τη θλίψη, σαν απόηχο ηπειρώτικου τραγουδιού, την κουβαλούν τα πρόσωπα του Μηλιώνη –άντρες ηττημένοι και συνήθως χωρίς πολλές δυνάμεις–, στη ζωή-εξορία της πόλης αλλά και στη βουβή ζωή του κατεστραμμένου γενέθλιου τόπου.

 ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ

*

Ο Χριστόφορος Μηλιώνης (1932-2017) γεννήθηκε στο Περιστέρι Πωγωνίου, όπου πέρασε τα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και σπούδασε κλασική φιλολογία στο ΑΠΘ. Υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση (1955-1991) ως καθηγητής, γυμνασιάρχης και σχολικός σύμβουλος. Υπήρξε μέλος της ομάδας εργασίας που συνέταξε τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για το γυμνάσιο και το λύκειο.

       Δημοσίευσε το πρώτο του διήγημα το 1954 στο περιοδικό Ηπειρωτική Εστία Ιωαννίνων. Υπήρξε μέλος των εκδοτικών ομάδων των περιοδικών Ενδοχώρα και Δοκιμασία (Ιωάννινα)· συνεργάστηκε επίσης με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά, καθώς και με τις εφημερίδες Η Καθημερινή και Τα Νέα. Το έργο του, ευρύ και ποικίλο, περιλαμβάνει πεζογραφικά βιβλία, δοκίμια, φιλολογικές μελέτες και μεταφράσεις από τα αρχαία ελληνικά· στον πυρήνα του πάντως βρίσκεται η λογοτεχνία, την οποία υπηρέτησε διά βίου με αφοσίωση και θέρμη. Καλλιέργησε όλα σχεδόν τα είδη με ξεχωριστά αποτελέσματα, ωστόσο κορυφαία θέση στη λογοτεχνική του παραγωγή κατέχει η συλλογή διηγημάτων Καλαμάς κι Αχέροντας (1985· Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 1986), η οποία άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη μεταπολεμική διηγηματογραφία μας.

       Πρόκειται για διηγήματα που εκφράζουν τη νοσταλγία του μέτοικου, του ανθρώπου που αναγκάζεται να ξεριζωθεί από τη γενέθλια γη, μέσα στη θύελλα της Κατοχής και του Εμφυλίου ή εξαιτίας της ανέχειας. Με συχνές παρεκβάσεις και ευρηματικούς συνειρμούς ο Μηλιώνης διαμορφώνει μια εξαιρετικά ευλύγιστη, νεωτερική τεχνική συνεχούς μετάβασης από το παρόν στο παρελθόν. Ωστόσο, πίσω από το πυκνό πλέγμα των συνειρμών προβάλλει, όπως παρατηρεί ο Σπύρος Τσακνιάς, μια «κρυφή αλλά στέρεη συμμετρία». Αυτός ο επίμονος μετεωρισμός ανάμεσα στους παραδοσιακούς και τους νεωτερικούς τρόπους εξηγεί ίσως γιατί αισθανόμαστε ότι η συλλογή Καλαμάς κι Αχέροντας είναι συνάμα έργο κλασικό αλλά και μοντέρνο.

       Μεμονωμένα διηγήματα του βιβλίου έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες και έχουν δημοσιευτεί σε ανθολογίες και περιοδικά. Ολόκληρη η συλλογή μεταφράστηκε στα γερμανικά από τον Hans Eideneier (Romiosini, 1990· νέα, επεξεργασμένη μορφή της μετάφρασης από τον Theo Votsos, επίμετρο Ελισάβετ Κοτζιά, 2017) και στα αγγλικά από τη Marjorie Chambers (Κέδρος, 1996).