Η ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας στην Κέρκυρα οφείλεται στο όραμα, στον συστηματικό πολυετή αγώνα και στην αφειδώλευτη αρωγή του εμβληματικού Άγγλου φιλέλληνα Φρειδερίκου Νόρθ, 5ου κόμη του Γκίλφορντ (1766-1827), ενός από τους πιο μορφωμένους ανθρώπους του καιρού του. Ο Γκίλφορντ όχι μόνο πίστευε ακλόνητα στη δύναμη της Παιδείας ως κύριου μοχλού της πνευματικής αφύπνισης και της προόδου των ανθρώπων αλλά είχε συλλάβει τη σημασία της καλλιέργειας της νέας ελληνικής γλώσσας, προκειμένου να διαδοθούν οι σύγχρονες ιδέες της εποχής του στους χειμαζόμενους Έλληνες.

Ο Λόρδος Γκίλφορντ συνδέθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες του Ελληνισμού, όπως τον Διονύσιο Σολωμό, τον Αδαμάντιο Κοραή και πολλούς άλλους, με τους οποίους μοιράστηκε τις σκέψεις και την ευγενή φιλοδοξία του. Χορήγησε γενναιόδωρα την ίδρυση και τη λειτουργία ελληνικών σχολείων και χρηματοδότησε τις σπουδές δεκάδων νεαρών Ελλήνων σε ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια. Συγκρότησε μια πλουσιότατη βιβλιοθήκη, συνέλεξε εκατοντάδες σπουδαίας σημασίας ελληνικά χειρόγραφα και ανέπτυξε ένα μεγάλο δίκτυο επαφών, τις οποίες αξιοποίησε για να πραγματοποιήσει το όραμά του, παρά τις τεράστιες αντιξοότητες που αντιμετώπισε, από τις οποίες, όμως, δεν πτοήθηκε.

Η ελπιδοφόρος και γόνιμη λειτουργία της Ιονίου Ακαδημίας, αυτού του πρώτου ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος του Νέου Ελληνισμού, η σταδιακή παρακμή της, μετά τον αδόκητο θάνατο του ιδρυτή της, οι αγώνες για τη διάσωσή της, το κλείσιμό της, αμέσως μετά την Ένωση του Ιονίου Κράτους με το Βασίλειο της Ελλάδος, αλλά και η πολυετής διεκδίκηση της επαναλειτουργίας της αποτελούν σημαντικές πτυχές της ιστορίας των εκπαιδευτικών πραγμάτων του ιόνιου χώρου και όχι μόνο.

Η Αναγνωστική Εταιρία είχε αναπτύξει ήδη από την ίδρυσή της στενές σχέσεις με την Ιόνιο Ακαδημία. Πολλά μέλη της υπήρξαν φοιτητές της. Επίσης, ορισμένα μέλη της Αναγνωστικής διετέλεσαν καθηγητές της Ακαδημίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο πρώτος Πρόεδρος της Εταιρίας, Πέτρος Βράιλας-Αρμένης, ο σημαντικότερος Έλληνας φιλόσοφος του 19ου αιώνα. Επίσης, και άλλες σημαίνουσες προσωπικότητες, όπως οι Ανδρέας Κάλβος, Αθανάσιος Πολίτης, Κωνσταντίνος Ασώπιος, Χριστόφορος Φιλητάς, Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος, Άγγελος Κογεβίνας, Σπυρίδων Αρβανιτάκης, Χριστόφορος Λαβράνος κ.ά. κόσμησαν και τα δύο ιδρύματα.

Κατά τις δεκαετίες 1960-1970, η Αναγνωστική Εταιρία ασχολήθηκε, με επιμονή και συνέπεια, με το αίτημα της (επανα)σύστασης του Ιονίου Πανεπιστημίου. Με επανειλημμένα δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο, με διαβήματα προς την εκάστοτε κυβέρνηση και με εκκλήσεις υποστήριξης σημαντικών πνευματικών θεσμών, η Αναγνωστική δεν έπαψε να επιζητεί τη δικαίωση γι' αυτήν τη μεγάλη αδικία. Αξίζει να σημειώσουμε δυο πολύ σημαντικές πρωτοβουλίες της Εταιρίας, που καταδεικνύουν αυτό το συστηματικό και εποικοδομητικό ενδιαφέρον της:

1) Το 1973, η Αναγνωστική οργάνωσε στους χώρους της τη μεγάλη έκθεση «ΙΟΝΙΟΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑ, 1823-1973», αφιερωμένη στα 150 χρόνια από την ίδρυσή της, με απώτερο σκοπό να καλλιεργήσει και να ενισχύσει το κλίμα διεκδίκησης για την επανίδρυση του Ιονίου Πανεπιστημίου.

2) Το 1981, με την οικονομική αρωγή της τότε Προεδρίας της Δημοκρατίας και ορισμένων Ελλήνων Εφοπλιστών, αγόρασε σε πλειστηριασμό, από βρετανικό οίκο δημοπρασιών, ένα σημαντικότατο τμήμα του Αρχείου Γκίλφορντ, χάρη στο οποίο φωτίστηκαν πτυχές της λειτουργίας της Ιονίου Ακαδημίας καθώς και της Ιστορίας της ελληνικής εκπαίδευσης γενικότερα. Μάλιστα, το 1984 εξέδωσε τον κατάλογο του Αρχείου Γκίλφορντ, τον οποίον συνέταξε η νυν καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Δάφνη Κυριάκη.

Βεβαίως, και μετά την ίδρυση του Ιονίου Πανεπιστημίου (1984), η Αναγνωστική Εταιρία αταλάντευτα στάθηκε και συνεχίζει να στέκεται αρωγός στο Πανεπιστήμιο, πράγμα που τεκμηριώνεται από τις σταθερά άριστες σχέσεις αλλά και τις πολλές διμερείς συνεργασίες, όπως, για παράδειγμα, η επετειακή έκθεση που λειτουργεί στην Πινακοθήκη του Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων και συνδιοργανώθηκε με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο.

Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι πρόσφατα, το 2021, το σύνολο του Αρχείου Γκίλφορντ της Αναγνωστικής ψηφιοποιήθηκε, χάρη σε ένα Ερευνητικό Πρόγραμμα που εκπόνησε η ίδια η Εταιρία, με μερική χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού και υπό την αιγίδα του. Το εν λόγω Πρόγραμμα παρουσιάστηκε στην πρώτη επετειακή εκδήλωση, στις 12 Απριλίου 2024.

Το Αρχείο Γκίλφορντ της Αναγνωστικής Εταιρίας έχει μελετηθεί έως τώρα από δεκάδες επιστήμονες, οι οποίοι συνέταξαν πολύ σημαντικές εργασίες από την έρευνά τους, ενώ συνεχίζει να είναι διαθέσιμο στους ερευνητές.