ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ι. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
II. Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
IΙI. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΘΝΟΣ. Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
IV. ΟΡΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
V. ΕΘΝΙΚΑ ΟΡΙΑ. ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ἀπὸ τὴν παρουσίαση στὸ ὀπισθόφυλλο:

Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαναστασίου (1876-1936) ὑπῆρξε διανοούμενος καὶ πολιτικὸς καὶ ἀναδείχθηκε σὲ μία ἀπὸ τὶς κορυφαῖες πολιτικὲς φυσιογνωμίες τῆς πολιτικῆς ζωῆς τῆς Ἑλλάδας τοῦ 20οῦ αἰώνα.
Σπούδασε νομικὰ καὶ κοινωνικὲς ἐπιστῆμες στὴν Ἀθήνα καὶ φιλοσοφία στὴν Χαϊδελβέργη. Τὸ 1907 συμμετεῖχε στὴν ἵδρυση τῆς «Κοινωνιολογικῆς Ἑταιρείας» ὡς ὀργανισμοῦ νεαρῶν ἐπιστημόνων («Ὁμάδα τῶν Κοινωνιολόγων»), μὲ σκοπὸ τὴν παραγωγὴ μελετῶν γιὰ τὸν ἐκσυγχρονισμὸ τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καὶ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν ἀναγκῶν τοῦ λαοῦ.

Τὸ 1910 εἰσέρχεται στὸν πολιτικὸ στίβο, ἐκλέγεται βουλευτὴς καὶ πρωτοστατεῖ στὸν ἀγώνα γιὰ τὴν ἀπαλλοτρίωση τῶν τσιφλικιῶν τῆς Θεσσαλίας καὶ τὴν ἀπόδοσή τους στοὺς ἀκτήμονες καὶ μικροκαλλιεργητές.

Συμμετέχει στὴν ἵδρυση τοῦ «Ἐκπαιδευτικοῦ Ὁμίλου» τὸ 1910, μὲ σκοπὸ τὴν ἀναμόρφωση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος καὶ τὴν καθιέρωση τῆς διδασκαλίας τῆς δημοτικῆς γλώσσας.
Πολεμᾶ ὡς ἐθελοντὴς στοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους, ἐντάσσεται στὴν φιλελεύθερη παράταξη τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου, ποὺ ἐξέφραζε τὸν ἀστικὸ ἐκσυγχρονισμὸ τῆς χώρας καὶ τὸν δυναμικὸ ἀλυτρωτικὸ ἐθνικισμό, συμμετέχει στὸ Κίνημα τῆς Ἐθνικῆς Ἄμυνας τὸ 1916 καὶ ἀναδεικνύεται σὲ ἡγέτη τοῦ ριζοσπαστικοῦ δημοκρατικοῦ χώρου.

Ἐξελέγη πολλὲς φορὲς βουλευτής, διετέλεσε ὑπουργὸς Συγκοινωνιῶν, Ἐσωτερικῶν καὶ Περιθάλψεως σὲ κυβερνήσεις τοῦ Βενιζέλου καὶ ὑπῆρξε δύο φορὲς πρωθυπουργός. Τὸ 1922 δημοσίευσε τό «Δημοκρατικὸ Μανιφέστο», μὲ τὸ ὁποῖο κατήγγειλε τὴν καταστροφικὴ πολιτικὴ τῶν φιλοβασιλικῶν κυβερνήσεων στὴν Μικρασιατικὴ Ἐκστρατεία, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν φυλάκισή του.

Τὸ 1923 ἱδρύει τὸ κόμμα τῆς «Δημοκρατικῆς Ἕνωσης» καὶ τὸ ἴδιο ἔτος τὴν ἡμερήσια ἐφημερίδα «Δημοκρατία», στὴν ὁποία ὑπῆρξε ὁ κύριος ἀρθρογράφος. Τὸ 1926 τὸ κόμμα μετονομάστηκε σέ «Ἐργατο-Αγροτικὸ Κόμμα».

Τὸ 1924 ὡς πρωθυπουργὸς ὑπῆρξε ὁ ἱδρυτὴς τῆς Ἀβασίλευτης Δημοκρατίας στὴν Ἑλλάδα (Β΄ Ἑλληνικὴ Δημοκρατία), ποὺ ἐγκαθιδρύθηκε μὲ τὸ ἱστορικὸ ψήφισμα τῆς 25ης Μαρτίου τῆς Δ΄ Συντακτικῆς Συνέλευσης, τὸ ὁποῖο ἐνέκρινε ὁ ἑλληνικὸς λαὸς μὲ τὸ δημοψήφισμα τῆς 13ης Ἀπριλίου τοῦ ἴδιου χρόνου.

Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαναστασίου ὑπῆρξε πολυσχιδὴς προσωπικότητα, μὲ μεγάλη εὐρύτητα ἐνδιαφερόντων. Ὡς πολιτικὴ φυσιογνωμία ἀποτελεῖ τὴν ἐνσάρκωση τῆς ἀναγκαίας σχέσης μεταξὺ πολιτικοῦ ἐθνικισμοῦ καὶ ριζοσπαστικῆς δημοκρατίας.

Στὴν κλασικὴ πολιτικὴ καὶ κοινωνιολογική του μελέτη «Ὁ Ἐθνικισμός», ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 1916, περιγράφει καὶ ἀναλύει μὲ περιεκτικὸ τρόπο τὴν ἐξέλιξη τοῦ ἐθνικιστικοῦ φαινομένου κατὰ τὴν ἱστορική του πορεία καὶ τὴν ἐκδήλωσή του σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς τοῦ κοινωνικοῦ βίου καθὼς καὶ τὴν γένεση τοῦ ἔθνους-κράτους, τονίζει τὴν ὀργανικὴ σύνδεση μεταξὺ ἐθνικισμοῦ καὶ δημοκρατισμοῦ, καθὼς ἡ δημιουργία τῶν σύγχρονων ἐθνικῶν κρατῶν ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα τῆς χειραφέτησης τῶν λαῶν ἀπὸ τὸν ἀπολυταρχισμό, τῆς διεκδίκησης τῆς πολιτικῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ἰσότητας καὶ τῆς σύνδεσης τῆς ἐθνικῆς ἀνεξαρτησίας μὲ τὴν λαϊκὴ κυριαρχία, ἐξετάζει τὸ κρίσιμο ἐρώτημα «τί εἶναι ἔθνος» καὶ ποιά εἶναι τὰ οὐσιώδη γνωρίσματά του, διακρίνει σαφῶς τὸν ἐθνικισμὸ ἀπὸ τὸν ἰμπεριαλισμὸ καὶ διαβλέπει μὲ θαυμαστὴ διορατικότητα τὴν δημιουργία τῶν σύγχρονων ποικίλων διακρατικῶν συνασπισμῶν ποὺ συγκροτήθηκαν μετὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ὡς ἀποτέλεσμα τῆς πύκνωσης τῆς διεθνοῦς ἐπικοινωνίας.